‘Omskep probleme só in geleenthede’
Dit is nou die vleisbeesbedryf se beurt om die vrugte van doelgerigte, wetenskaplike navorsing ter wille van rasverbetering te smaak. Mnr. Wessel Hattingh koester groot verwagtinge van die genomikaprojek waaraan hy deelneem.
Genetiese vordering, waardetoevoeging met behulp van die beste, beskikbare teelmateriaal en die optimale aanwending van alle beskikbare hulpbronne in die boerderystelsel is baie belangrik vir mnr. Wessel Hattingh, voormalige voorsitter van die Brahmanbeestelersgenootskap van SuidAfrika. Hy en sy vrou, Leonie, en hul seun, Wessel jr., het ’n uitgebreide boerdery in die distrik Heilbron in die Vrystaat. Hul Brahmanstoetery Welcare bestaan sedert 1987. Die boerdery saai ook mielies en sojabone en het ’n DohneMerinokudde.
Mnr. Gerrie Roos het hom onlangs by die boerdery aangesluit met die oog op die uitbreiding van die bees en skaapboerdery ingevolge die beginsels van presisieboerdery. Dié tipe boerdery werp goeie vrugte in die saaiery af.
Nou is dit die vee se beurt om méér waarde tot die boerdery toe te voeg. Die eerste stappe was om 80% van die Brahmanstoetkoeie en 600
skaapooie vir genetiese vordering kunsmatig te insemineer (KI), kommersiële Brahmankoeie in ’n in vitroprogram te plaas en ’n aantal rooi Brahmanstoetkoeie met die beste teelmateriaal uit die Angusstoetery van mnr. Phillip Barnard van Clocolan te KI om die beesboerdery uit te brei en die Brangusmark met nuwe teelmateriaal te betree.
WAARDETOEVOEGING
Hattingh sr. sê al vier projekte het reeds goeie suksesse opgelewer. Die stoetkoeie het met KI ’n hoë dragtigheid van 55% en die in vitroprogram het ’n dragtigheid van 60% behaal. Die skaapprogram kan eweneens met groot suksesse spog, terwyl die Brangusteelprogram nog in sy kinderskoene staan.
“Dit gaan alles oor genetiese vordering en waardetoevoeging met behulp van die beste, beskikbare teelmateriaal en die optimale aanwending van alle beskikbare hulpbronne in ons boerderystelsel,” sê Hattingh sr.
Om dié nuwe faset te kan hanteer, het hulle doelmatige geriewe geskep en is steeds besig om die bestaande infrastruktuur uit te brei, “anders kan ons nie al hierdie dinge doen nie”.
Die boerdery het ’n volledige stel hanteringsgeriewe, bestaande uit houkrale, ’n drukgang, elektroniese skaal, beeshanteringkrat met nekklamp en ander toerusting, tot sy beskikking om beeswerk te doen.
Daarnaas is ’n netjiese gebou waarin semen en embrio’s koud gehou en onder ’n mikroskoop ondersoek kan word sodat veeartse KI en embriooorplasings doeltreffend kan doen.
Daar is ook alles wat vir administratiewe take nodig is.
Die volgende stap is om die skaapafdeling te verbeter sodat die geriewe ten volle aan die bykomende behoeftes verbonde aan KI kan voldoen.
GROOT VEEGEBIED
Die Hattinghs boer in ’n streek met sy eie probleme, onder meer baie koue winters. Hattingh sr. sê die Oos
Vrystaat is egter ’n baie belangrike veegebied. Dit tel in hul guns dat hulle op die voorstoep van die Gautengse markte met sy groot bevolking geleë is, want dit sluit ’n groot vraag na skaap- en beesvleis en wild in. Die boerdery se nuutste uitbreiding is juis om ’n groter deel van hierdie mark te kan benut.
Die bestuurspan is nietemin deeglik bewus dat hulle hul hulpbronne optimaal en met groot omsigtigheid moet benut. Slegs op dié manier kan die boerdery slaag.
“Moenie oor die draad kyk na wat ander mense doen nie. Volg eerder jou eie program vir waardetoevoeging,” beklemtoon Hattingh sr.
“Ons grootste probleem is die ernstige droogtes wat soms voorkom. Ons het in ’n stadium gedink ons kan nie langer hier boer nie en dat ons eerder iets anders moet doen, soos om na ’n ander deel van die land te trek waar dit méér reën. Ons het egter besef ons moet eerder ons beskikbare hulpbronne aanwend en dit doeltreffend bestuur om die beskikbare geleenthede te benut. As dit dan vertikale en kapitaaluitbreidings verg, moet ons dit doen, en dit is waarmee ons nou besig is,” sê Hattingh sr.
Die uitdagings is velerlei, maar die Hattinghs smaak ook baie suksesse. Benewens die gunstige noot waarop die versnelde teelmateriaalprogram vir lewende hawe begin het, het hulle die afgelope twee seisoene ook die beste jare in ’n lang tyd ondervind danksy goeie reën, groot oeste en hoë vleispryse.
“Die probleme is nie waar jy boer nie, maar hoe jy die struikelblokke in geleenthede omskep. Ons is optimisties oor boerdery. Almal het die kans om hul drome binne hul bestaande grense uit te leef. Ondanks klimaatsen politieke toestande wat nie aldag in boerdery se guns tel nie, bly die landbou ’n wonderlike beroepsveld.”
BENUT TEGNOLOGIE
Hattingh sr. is reeds sedert 1991 by die Landbounavorsingsraad (LNR) se prestasietoetsprogram betrokke, wat meet en weeg en die verskaffing van die resultate aan dié instelling behels.
Dit sluit ook fase C-toetse (deesdae by die private Sernick-toetsstasie) en fase D-toetse (op die plaas) in. Met die toetrede van die Breedplan-program tot die Suid-Afrikaanse vleisbeesbedryf het hulle hul by daardie liggaam begin skaar.
Die grootste bate wat dié metings, weegsessies en deelname aan gevorderde programme hul boerdery bied, is die benutting van teelwaardes om ingeligte besluite te neem wanneer hulle seleksies doen om die Brahmankudde te bevorder. Dit maak vinniger genetiese vordering moontlik.
Hattingh sr. was die voorsitter van die Brahman-beestelersgenootskap toe die Suider-Afrikaanse vleisbeesgenomikaprojek gestig is.
“Ons het in daardie stadium deur die hele land getoer om vergaderings te hou waar ons die projek aan Brahmantelers verduidelik het,” onthou hy.
Hy was as voorsitter van die genootskap ook betrokke by die totstandkoming van die Suider-Afrikaanse Brahman-rasbevorderingsforum, asook die Internasionale Brahman-rasbevorderingsforum.
Hattingh sr. neem reg van die begin af voluit aan die genomikaprojek deel. Dit sluit in die stuur van bulle na die LNR se prestasietoetsskema by Irene waar hulle vir netto voerinname getoets word — iets wat moeilik meetbaar is. Danksy genomika kan dit nou vinniger resultate oplewer.
Verder word die bulle ultrasonies vir vleiseienskappe (marmering, ribvetdikte en oogspieroppervlakte) geskandeer, wat vir smaaklike vleis gewens is.
Hy kan dan die beste helfte van sy bulle volgens sy keuse terugneem plaas toe om as potensiële stoetbulle te gebruik. Die res word geslag en verder vir gewenste vleiseienskappe getoets, soos vleissagtheid en uitslagpersentasie.
Haarmonsters van die moeders van die bulle in die netto voerinname-toets en al hul vers- en bulkalwers (wat nie aan die toets onderhewig was nie), word ook vir genetiese toetse beskikbaar gestel.
“Dit is belangrik om voldoende getalle bulle te toets wat nie slegs in Suid-Afrika gebruik kan word nie, maar ook in die buiteland om die koppeling van bulle te bewerkstellig,” sê Hattingh sr.
VOLDOENDE DATA
Watter verwagtinge koester hy vir genomika in Suider-Afrika?
Hattingh sr. sê deur die insameling van voldoende data kan bepaal word watter bulle gewenste eienskappe aan hul nageslag sal oordra. Dan kan ’n teler die teeldiere met die regte teelmateriaal selekteer om sekere eienskappe in sy kudde te verbeter, soos netto voerinname.
Hy verwys na die reuse- genetiese vordering wat die braaihoender-, varken melkbedryf danksy genetiese rasvordering gemaak het. Dit is ook van toepassing op die graanbedryf, waar kultivars danksy gevorderde navorsing snelle verbetering ondergaan.
Hattingh sr. sê hy sou nooit kon raai hy sal eendag 7 ton mielies per hektaar op droëlande in die Oos-Vrystaat kan oes nie. En dít is presies wat hy reeds op ’n hele land van 90 ha vermag het.
Nou is dit die vleisbeesbedryf se beurt om by doelgerigte, wetenskaplike navorsing baat te vind.