Sybokhaar: Volhoubaarste Klein-Karoo-boer
In die Klein-Karoo het die droogte mens en dier die afgelope drie jaar op hul knieë gedwing, maar op die plaas Vergelegen word daar só sáám met die natuur geboer dat dié boerdery, ondanks moeilike omstandighede, sy derde prestige-volhoubaarheidseerbewys o
Die Klein-Karoo word die afgelope paar jaar gewurg deur die ergste droogte in menseheugenis. Diversifikasie en die najaag van organiese boerderybeginsels het mnr. Sarel du Plessis van die plaas Vergelegen, tussen Oudtshoorn en De Rust, gehelp om kop bo water te hou én sy boerdery te laat floreer.
Du Plessis het onlangs die derde jaar agtereenvolgens die gesogte Miyuki Keori-eerbewys ontvang as die beste volhoubare sybokhaarboerdery in Suid-Afrika.
Miyuki Keori is ’n Japanse tekstielmaatskappy wat ’n aansienlike deel van Suid-Afrika se sybokhaarskeersel koop.
Du Plessis se wenresep is wisselbou, met weiding onder besproeiing waarop volstruise, Angorabokke, Dohne-Merino’s en Bonsmaras wei.
Die lande word bemes met mis van die diere en kompos wat op die plaas gemaak word. Organiese groente, groentesaad en lusernhooi word ook verbou.
Hy sê sy pa, Johan, het dit van jongs af by hom ingeprent dat as hy vir die natuur sorg, die natuur vir hom sal sorg.
Een manier waarop Vergelegen vir die natuur sorg, is deur die grond organies gesond te hou.
Die groot houers waarin kompos gemaak word, is opvallend. Du Plessis beoog om dié vertakking van die boerdery uit te brei.
“Ons maak nog te min kompos om op al die lande te gebruik, en daarom word mis uit die krale gereeld opgeskraap en op die besproeiingslande gestrooi,” sê Du Plessis.
Te midde van die droogte was die watervlak boomskraap, en toe kom die reën en sneeu in Augustus en September.
“Die dam gaan weer water kry. Kom kyk na die Kangorivier, dit het Saterdag begin vloei. Jy kan op jou maag lê en drink, só suiwer is die water.”
Volgens Du Plessis is daar net een manier om volhoubaar te boer tydens ’n uitgerekte droogte: “Bly op jou knieë en vra God vir uitkoms. Net Hy kan reën maak en Sy genade is groot.
“In droogtetye is dit ook goed om onproduktiewe diere te bemark. Behou egter jou kerndiere.”
GEHALTE VAN PRODUK ÉN BOERDERY
Die volstruise is die hoofvertakking van die boerdery, maar die Angoras speel ’n belangrike rol sedert sy pa in die 1980’s daarmee begin boer het.
“Sybokhaar is, net soos volstruisleer en -vere, ’n luukse-artikel wat gerig is op die modemark. In dié mark word artikels nie net op die gehalte van die produk beoordeel nie, maar ook op die gehalte van die boerdery.”
Daarom maak Du Plessis seker hy is by wanneer die bokke geskeer word. “Die goeie versorging van jou diere is ’n deurlopende proses.”
Oor die video van die diereregtegroep Mense vir die Etiese Behandeling van Diere (Peta) oor mishandeling van Angoras met skeertyd, sê hy: “Dit was baie sleg vir die bedryf, maar dit is ook ’n wekroep vir almal. Die verbruiker wil al hoe meer weet van produksiemetodes. Die koper van sybokhaarartikels het genoeg geld en verkies om die beste produk te koop van die beste verwerker.
“Daarom is die Miyuki Keori-eerbewys baie waardevol. Ons sybokhaarskeersel is met die Miyuki-handelsmerk in die veilingskatalogus gemerk, dus weet kopers wie se produk hulle koop.”
Sybokhaarprodusente word vir dié eerbewys beoordeel op grond van ekonomiese beginsels (die byhou van aantekeninge en naspeurbaarheid); die impak op die omgewing en die benutting van bronne soos water, grond en natuurlike weiding; dieregesondheid en bestuur; en maatskaplike beginsels en die bestuur van personeel.
GESONDE GENEPOEL
Die vertrekpunt met ’n goeie sybokhaarboerdery is volgens hom om te sorg dat jy met die beste moontlike teelmateriaal boer. “Daar is baie goeie ramme en ooie in my kudde. Ek het minder ramme van buite nodig, maar ek het wel ’n paar goeie ramme ingekoop om die genepoel gesond te hou. Ons koop op die jaarlikse veldramveiling wat CMW (Cape Mohair and Wool) aanbied.”
Du Plessis hou volledige aantekeninge van sy kudde en doen gereeld selektering. “Die vrugbaarheid van jou kudde is uiters belangrik. Ons selekteer voor eerste paring, tussen die ouderdom van 16 en 18 maande. Die prysbepalende selektering geskied op grond van fynheid van haar, lengte, styl of karakter, en skoonopbrengs.”
Du Plessis skroom nie om by kundiges om raad aan te klop nie. “In die bokhaarbedryf is daar baie kundiges wat bereid is om jou te help. CMW en sy personeel – veral Pierre van der Vyver en Matthew Fox – doen moeite om ons skeersel voor te berei voordat dit opgeveil word, wat bydra tot goeie pryse.”
SA Mohair doen volgens hom goeie werk agter die skerms met die generiese bemarking en beeldbou van sybokhaarproduksie – veral Deon Saayman, die bestuurshoof, en die ekonoom Sarel Hayward.
KOMPOS EN KRAALMIS
Die Angoras, volstruise, beeste en skape wei in besproeiingslande (hoogstens 2,5 ha elk) waar gewasse soos hawer, lusern, gars en sorghum afsonderlik aangeplant word.
“Saans word die vee vir beskerming teen rooikatte en jakkalse in die kraal gejaag. Ons gooi strooi in die krale. Dié strooi en mis word na die lande aangery of by die kompos ingewerk.
“Die natuurlike veld op Vergelegen is nie goed nie. Daar is te veel ruigtes en die bokke verloor hare in die bosse. Ek wil ontbos, maar die vereiste impakstudies vir ontbossing is te duur.”
Danksy dié natuurlike veld, wat oënskynlik genoeg kos vir roofdier en bobbejaan bied, en die feit dat die vee snags op kraal gesit word, is die roofdierskade op Vergelegen 0%.
In die weidingsiklus op die lusernlande gaan die volstruise eerste in, daarna die Angoras, dan die skape en laaste die beeste (daar is 120 Bonsmaras op Vergelegen).
“Die volstruise moet die heel beste lusern kry; dis hoekom hulle eerste ingaan. Daarna kom die bokke wat die sagte punte van die lusern vreet,” sê Du Plessis.
“Op dag 4 of 5 gaan die skape in. DohneMerino’s vreet stadiger as sekere ander skaaprasse, en dit verminder ook die risiko vir opblaas. Ons doseer gereeld met Hypo tydens die oorgang van seisoene, wat ook opblaas teenwerk.”
Daar is ’n praktiese rede hoekom die beeste laaste ingaan: “Hulle is soos grasmasjiene wat hul kos in bemesting omskep. Al die mis en urine word in die grond getrap, wat weer help om die grond vrugbaar te hou.”
Weidingskampe word met hierdie “rotasiewyse” ’n week of soms ’n bietjie langer bewei, en dan volg ’n ses week lange rusperiode waartydens die kamp besproei word. Ná ses weke volg die week lange weidingsiklus weer.
VOLSTRUISE EN ANGORABOKKE
Vergelegen maak jaarliks 6 000 volstruiskuikens vanaf dagoud tot slagouderdom (10 maande) groot.
“In 1993 is die volstruisbedryf gedereguleer en was daar nie meer ’n sentrale bemarkingsagentskap nie,” vertel Du Plessis. “Volstruisboere word vergoed volgens die gehalte van die velle en vere, en die gewig van die vleis. Ná deregulasie het party verwerkers swakker produkte teen goedkoper pryse aangebied. Dit het pryse, ook dié van produkte van ’n veel beter gehalte, verlaag.”
Intussen het baie volstruisboere die bedryf verlaat, hoofsaaklik weens voëlgriep, wat nie net ’n verbod op uitvoer tot gevolg gehad het nie, maar ook baie strenger reëls en regulasies waaraan volstruisboerderye moet voldoen.
Die Volstruisbesigheidskamer op Oudtshoorn, onder leiding van mnr. Piet Kleyn en dr. Adriaan Olivier, het baie goeie biosekerheidsmaatreëls ingestel.
Die beweging van volstruise van en na plase word beheer deur permitte en registers.
Streng aantekeninge word gehou en elke volstruisplaas moet maandeliks verslag doen. Volstruisplase word jaarliks ge-oudit. “Ek is baie tevrede hiermee, aangesien dit ons en die hele bedryf in stand hou,” sê Du Plessis. “Die produsente gee hul samewerking aan die besigheidskamer, wat ook tot die bedryf se voordeel strek.”
Volgens hom bemoeilik wilde voëls (watervoëls) wat van buite kom, die bekamping van voëlgriep en moet hulle die nodige voorsorg tref. ’n Probleem ten opsigte van die grootmaak van kuikens is uiterste weerpatrone.
“Die weer speel ’n groot rol by eierproduksie en die grootmaak van kuikens. ’n Mens beleef byvoorbeeld baie reën en skielike koue, en dan weer hittegolwe.
“Die groot nadeel in die distrik Oudtshoorn is die erge hitte van Desember tot Februarie. Die kuikens ervaar stres en het dan nie die regte voerinname nie. Ons kan hulle maklik tydens die winter warm hou, maar afkoeling in die somer bly ’n probleem.”
Vergelegen voorsien aan Klein Karoo Internasionaal (KKI) op Oudtshoorn. Die volstruise word gelewer op 90 kg lewende gewig. KKI verwerk en bemark die vleis, vere en velle.
Die vee moet wel teen bosluise gedip en teen haarwurm gedoseer word. Mismonsters word gereeld geneem om te help bepaal of enige ander probleme voorkom en of bykomende dosering nodig sal wees.
MENSFAKTOR BELANGRIK
Personeel is ’n sleutelelement in die vooruitgang van die boerdery, sê Du Plessis.
“Ek het baie goeie werkers wat uiters lojaal is, met jare se ondervinding en kennis van die produkte wat ons produseer. Dié eerbewys wys dat ons werk en opoffering raakgesien word. Dit skep ’n goeie gees onder die bestuur en werkers om nog harder te werk.
“Jou personeel moet goed opgelei wees en hul lewensomstandighede moet ook goed wees. Ek glo ’n gelukkige werker is ’n goeie werker.”
Daar is 32 permanente werkers op Vergelegen, en tydens plant- en oestyd word 50 stukwerkers ook in diens geneem.
DIE DERDE GESLAG
Du Plessis is die derde geslag wat op Vergelegen boer ná sy oupa Sarel en pa Johan.
“Toe ek ’n kind was, was die landbou baie rooskleuriger – nou is die winsgrense baie kleiner.
“Oupa Thinus – my ma se pa – het op Kleingeluk naby De Rust geboer en het op dié dorpie kom aftree. Ek het driekwart van my skoolvakansies by hom deurgebring. Die manier waarop hy oor boerdery gepraat het, het my laat besef dat ek wil boer. Hy het baie van sy kennis aan my oorgedra.
“Ek is baie dankbaar vir die geleentheid wat my pa my gebied het en dat ek kan voortbou op sy harde werk. Die belangrikste is egter dat jy lief moet wees vir wat jy doen. Passie en toewyding is twee belangrike boustene van ’n suksesvolle boerdery.
“Ek sal nooit van my seuns verwag om te kom boer nie – hulle moet self besluit. Hulle moet ook eers kom wanneer hulle ondervinding opgedoen het en waarde tot die besigheid kan toevoeg, sodat dit na die volgende vlak gevoer kan word,” sê hy.
NAVRAE: Mnr. Sarel du Plessis, sel 082 575 3965; e-pos: sareljdp@vodamail.co.za
‘Die goeie versorging van jou diere is ’n deurlopende proses.’