Droëvrugte-sukses: Grondhervorming sonder grond!
Swart bemagtiging in die landbou hoef nie net oor grond te gaan nie. ’n Nuwe drieledige vennootskap tussen ’n swart landbou-entrepreneur, een van die land se bekendste droëvrugte maatskappy eens y werkers trust bewys vele ander geleenthede kan suksesvol benut word.
Toe mnr. Tshililo Ramabulana begin verlede jaar sy eie beleggingsmaatskappy stig en ’n aanleg vir subtropiese droëvrugte in die vrugbare Levubu-vallei in Limpopo aanskaf, het hy gou besef: Hierdie projek gaan ek nie op my eie regkry nie… Gaan soek ’n vennoot met kennis van droëvrugte.
Daardie vennoot het hy in die ander uithoek van die land gevind, naamlik Cape Dried Fruit Packers, wat as Capedry op Montagu in die Wes-Kaap handel dryf – met mnr. Dappie Smit, pas uitgetrede hoofbestuurder van Droëvrugte Tegniese Dienste as die tussenganger.
Smit sê sover sy kennis strek, is dit die eerste bemagtigingsaksie in die droëvrugtebedryf wat die volle waardeketting dek – van die boom tot in die pakkie.
“Ons het sulke goeie stories nodig, veral ná die afgelope tyd se verwikkelinge met die gronddebat. Daar is soveel bemagtigingsaksies in die landbou wat nie noodwendig oor grond gaan nie. Indien jy dit in die waardeketting doen, is dit soveel meer volhoubaar.”
GESKIEDENIS VAN DIE VENNOTE
Mnr. J.P. Viljoen, uitvoerende hoof van Capedry, het Montagu Droëvrugte in 1991 gestig. Vandag staan dit bekend as Capedry. Dit is een van die grootste droëvrugteverpakkers in die land.
Die maatskappy koop produkte van boere oor die hele Suid-Afrika, en sy produkreeks is wêreldwyd bekend.
Capedry spog met die grootste permanente werkerskorps op Montagu, en die meeste mense wat 27 jaar gelede daar begin het, werk steeds by die maatskappy.
Dit is dié lojaliteit wat die maatskappy aangespoor het om aandeelhouding aan sy werkers te bied.
Die Montagu-werknemerstrust is in 2001 gestig, en die werkgewer het 50% van alle bydraes tot die trust gesubsidieer. Die trust het tans 102 lede, wat sowat 60% van Cape-
dry se werkers verteenwoordig.
Intussen, byna 2 000 km noord van Montagu, in Limpopo, het Ramabulana ná agt jaar as uitvoerende hoof van die Nasionale Landboubemarkingsraad, besluit hy tree uit en wil sy liefde vir die landbou op grondvlak uitleef. Hy het immers in die landelike gebiede van Venda grootgeword.
Hy het twee beleggingsmaatskappye gestig: Prime Results, wat meer op die korporatiewe omgewing toegespits is, en Olive Black, ’n familie-onderneming met wortels in die landbou.
In 2000 het die Regering ’n groot grondeistransaksie in Levubu afgehandel ingevolge waarvan etlike plase van kommersiële boere gekoop en aan die gemeenskap oorgedra is. ’n Deel van die projek was ’n bestaande aanleg vir subtropiese droëvrugte, wat begin kwyn het en ’n paar jaar in onbruik was.
“Omdat ek uit die gebied kom en daarvan bewus was, het ek ’n transaksie met die Regering aangegaan om die aanleg op lang termyn te huur,” sê Ramabulana.
“Een van die voorwaardes was dat ek vars produkte van swart boere en begunstigdes van grondhervorming in die gebied moet koop vir die droogaanleg. Dis subtropiese produkte, soos mango’s, koejawels, piesangs en pynappels.”
Ramabulana het ’n aanleg oorgeneem waarvan die personeel met die nodige bedryfskennis lankal weg was, en het gou besef hy moet iemand kry om hom met die nuwe onderneming by te staan.
Ná samesprekings met Smit is hy aan Viljoen voorgestel, en is ’n nuwe bemagtigingstransaksie gebore.
Olive Black en die Montagu-werkerstrust het aandeelhouding in Montagu Droogbane en La Providence Boerdery, albei filiale van Capedry, op Montagu, bekom.
Naas die normale droëvrugte – waarvan sommige nou in splinternuwe droogoonde gedroog word – gaan die onderneming ook verskeie rolletjies, vrugtestafies en meebos vervaardig. Dit is nuwe produkte wat tot gevolg het dat meer werkers permanent aangestel kan word.
‘ALMAL IN BETER POSISIE’
Oor die nuwe vennootskap is Ramabulana baie optimisties.
“Dit was belangrik om in vennootskap te gaan met kundiges wat bereid was om hul kennis aan ander oor te dra.”
Hy meen dit is waarskynlik een van die beste beleggings wat hy nóg gemaak het.
Capedry het onlangs van sy produkte op die Sial-voedselskou in Parys, Frankryk, bemark, met belowende resultate en potensiële uitvoermarkte in Amerika en Europa. “Die blootstelling is ’n geleentheid waaroor opkomende entrepreneurs net kan droom.”
Op die vraag of dit ’n bewys is dat swart bemagting nie noodwendig net grond hoef te behels nie, antwoord Ramabulana: “Daar is beter maniere (vir swart bemagtiging) wat nie so duur is nie. Dit help om die koek groter te maak, en dit voed entrepreneurs. Vir my is dit ’n baie beter model, juis omdat dit by die mark begin.
“Dit het met J.P. begin wat vir my gesê het: Dít is die produkte wat verkoop, dis hoeveel ek kan bemark, en kom ons soek saam na boere wat dit vir ons kan produseer. Toe doen ons dit, en almal is nou in ’n beter posisie.
“Ek vertrou dat prof. Mohammad Karaan, wat by die transaksie betrokke was, en die ander lede in pres. Cyril Ramaphosa se nuwe landbou-adviesraad na soortgelyke modelle sal kyk.”
Ramabulana verduidelik sy model: “Ek het middel verlede jaar met 20 werkers in die fabriek begin. In November, met ’n nuwe produk, het ek 30 werkers gehad. As alles volgens plan verloop en ek kry die finansiering, behoort ek eerskomende Januarie 100 tot 115 mense in diens te hê. Dis almal mense wat voorheen werkloos was.”
VERSKIL IN WERKERS SE LEWE
Mnr. Peter Strydom, voorraadbeheerder en woordvoerder van die werkerstrust, sê die aandeelhouding maak werklik ’n verskil in die werkers se lewe.
“Voor die vennootskap was ons net werknemers van Capedry. Nou is ons aandeelhouers in Montagu Droogbane en La Providence Boerdery. Dis ’n voorreg om geken te word in alles wat op die plaas gedoen word. Mense het nou seggenskap in die plek waar hulle werk.
“Ons leuse is: ‘Ons krag lê in ons werkers.’ Ek dink dit is ’n goeie voorbeeld van bemagtiging. Baie van ons het nog net daarvan gehoor, maar vandag is ons vennote in die onderneming. Ons sukses gaan net afhang van ons prestasie. En dalk kan ons as trust in nabye toekoms nóg aandele koop,” sê Strydom.