Nuwe lewe ná Zimbabwe se grondvergrype
Party Zimbabwiese boere het ’n nuwe loopbaan as boere op huurgrond begin of is deur ander boere in diens geneem ná die rampspoedige verloop van grondhervorming in dié land. Ander het loopbane in ander rigtings en in ander lande aangepak. Onderkry is egter min, sê mnr. Dirk Odendaal, wat drie plase verloor het en nietemin bly opskiet as boer soos ’n kurkprop in ’n plaasdam.
Die een oomblik het mnr. Dirk Odendaal (69) nog met ’n Brahmanstoetery op sy eie grond in Zimbabwe geboer; die volgende oomblik het hy kennis gekry om sy plaas binne 48 uur te verlaat. Hy het in die distrik Gutu met stoet- en kommersiële Brahmane geboer toe hy sy grond tydens grondhervorming verloor het. Die regering het in 2002 sy drie plase summier afgeneem.
Daarna het twee jaar gevolg waartydens hy sonder betaling as voorsitter van die Beestelersvereniging van Zimbabwe gewerk het. Hy was ook in ’n hofsaak betrokke om 70 van sy stoetbeeste wat hy nog oorgehad en op huurgrond gewei het, terug te kry. “Die verhuurder van die weiding het op ’n goeie dag eenvoudig gesê die beeste is nou syne en ek moes my tot die hof wend om hulle te probeer terugkry.”
In die hof het die verhuurder beweer die beeste is in ’n kontanttransaksie aan hom verkoop. Hy het “getuies” ingeroep wat beweer het hulle was teenwoordig toe die geld oorhandig is. Ná ’n jaar lange hofsaak het die regter egter beslis dit was nie die waarheid nie en Odendaal het sy beeste teruggekry.
Uiteindelik het Odendaal ’n pos as plaasbestuurder by ’n groot bees-en-hoenderboerdery op die plaas Lanark in Beatrice, suid van Harare, gekry waar hy vandag nog werk. Die boerdery behoort aan die Irvine-familie. Odendaal is ook die voorsitter van die Zimbabwiese Brahmantelersvereniging.
Die Irvine-familie boer al sedert die 1950’s met hoenders. Dié onderneming, Irvine’s Day Old Chicks, wat in ’n agterplaas ontstaan het, het vandag sy eie plase en slagplaas en verskaf braaihoenders, tafeleiers en dagoudkuikens landwyd. Hulle doen ook sake in 20 Afrikalande.
Die Irvines was van die enkele gelukkiges om hul grond tydens die regering se grondhervormingsveldtog te behou. Van die sowat 4 200 kommersiële boere wat voor 2002 in Zimbabwe geboer het, is daar sowat 250 oor.
Van die boere wat eienaarskap kon behou, het net toegang tot ’n deel van hul grond omdat daar op feitlik al die plase onwettige besetters is. “Die oorblywende boere moet in moeilike omstandighede ’n bestaan maak. Dié wat op hul oorspronklike plase is, word meestal toegelaat om op hoogstens 400 ha te boer. Vir kontantgewasse met hoë waarde is dit genoeg, maar nie vir ’n veeboerdery nie,”
sê Odendaal.
BOERDERY IN ZIMBABWE
Boerdery in Zimbabwe het sedert die chaotiese grondhervorming stelselmatig ál moeiliker geraak. Namate die land se staatsinstellings, markstelsels, finansiële instellings en alles wat daarmee saamgaan, ál swakker begin funksioneer en infrastruktuur, soos paaie, kragstasies, kragnetwerke, watersuiweringsaanlegte en
ander dienste nie onderhou is nie, het dit net al hoe moeiliker geword om besigheid te doen en het die ekonomie gekrimp.
Die land het nie meer sy eie geldeenheid nie en gebruik die Amerikaanse dollar, asook Zimbabwiese obligasies wat tans op die informele mark teen 60% tot 80% diskonto teenoor die Amerikaanse dollar verhandel.
Amerikaanse dollars is baie skaars, wat saam met ’n wankelrige bankstelsel handeldrywing en betalings ’n groot probleem maak. Boerdery-insette is onbekombaar of onbekostigbaar duur en dit is baie moeilik om finansiering sonder eiendomsbesit te bekom. Indien iemand wel ’n landbouproduk geproduseer het, is dit ook moeilik om ’n koper te kry wat kan betaal.
Odendaal sê daar is geen verandering in die land se welvaart onder die nuwe president te bespeur nie. “Zimbabwe bevind hom tans in ’n krisis met die ekonomie wat wankel en omdat dit al hoe moeiliker raak om handel te dryf. Produkte en kommoditeite, soos brandstof, wat ingevoer word, is moeilik verkrygbaar en baie duur indien dit wel beskikbaar is.”
PRODUSEER SPEENKALWERS
Die Irvines se boerdery lewer sowat die helfte van Zimbabwe se braaihoenders en hoendereiers. Odendaal is in beheer van die beesboerdery wat uit 2 000 Simbras bestaan. Daarvan is 1 100 koeie en die res is verse en bulle.
Hy het ook sy eie stoetery, OD Brahmane, wat bestaan uit 90 wit en rooi Brahmankoeie, asook ’n klompie Brahmane op ’n vriend se plaas. Hy boer al 40 jaar lank met dié vleisbeesras, net so lank as wat hy by die Brahmantelersvereniging betrokke is.
Odendaal bestuur sy eie Brahmane saam met die Irvines se beeste. “Ek teel stoetbeeste, en verkoop stoetbulle en oorskot-stoetverse.”
Sy eie wit en rooi Brahmane loop in twee kampe teenaan sy woonhuis en hy kan dus ’n ogie oor hulle hou.
Hy gebruik kunsmatige inseminasie (KI) en sy eie bulle, en koop ook soms bulle aan. Odendaal het jare gelede ’n rooi Brahman-teelbul by dr. Themba Dlodlo, ’n vooraanstaande Zimbabwiese teler, gekoop wat hy steeds gebruik. Hy het verlede jaar ook ’n wit Brahmanteelbul by mnr. Linde du Plessis van Brandwater-boerdery, Fouriesburg, gekoop en na Zimbabwe ingevoer.
Die Irvine-familie was gedurende die 1960’s die tweede boerdery in Zimbabwe wat Simmentaler-stoetbeeste van Oostenryk ingevoer het. Hulle het steeds ’n Simmentaler-stoetery en boer kommersieel met die Simbras met die klem op die produksie van speenkalwers. Verlede jaar het hulle 400 speenossies bemark wat op agt maande gemiddeld 280 kg geweeg het en ongeveer 250 versies van gemiddeld 260 kg, wat vir teeldoeleindes aan ander beesboere verkoop is.
AANGEPLANTE WEIDING
Die familie se boerdery is op 3 200 ha waarvan 1 800 ha vir die beesboerdery gebruik word. Daarvan is die helfte aangeplante stergrasweiding. Ongeveer 40 ha stergras
word bemes en daarvan maak hulle jaarliks 50 000 vierkantige hooibale van 12 kg elk vir die beeste. Die gras word in April of Mei afgesny. Die hergroei word vir ’n tydjie in die winter bewei.
Die res van die stergras word net met die lêhenne se mis bemes. “Dit is baie goeie weiding wat ons teen 0,8 ha per grootvee-eenheid (GVE) bewei. Op die gewone veld is die drakrag 4,5 ha/GVE.”
Die gewone veld is suurveld en die grassoorte is grootliks dekgras en Sporobolis africanus (vleigras of taaipolgras). Dié grasse moet vroeg (op enkelhoogte) bewei word omdat dit taai en onsmaaklik word.
AFTREDE HIER BUITE DIE KWESSIE
Odendaal is getroud met Margo en
hulle het drie seuns. Al drie is getroud en woon in Suid-Afrika.
Cornelius werk by die graanverhandelingsmaatskappy Unigrain, Henry is ’n ingenieur en Dirk jr. is by ’n maatskappy wat mynboutoerusting voorsien.
Sy pa, Cornelius, het in 1929 van Oos-Londen na die destydse Rhodesië verhuis en sy ma, Hester, ’n nooi Kriek, se familie is reeds sedert 1907 in Zimbabwe.
Odendaal is daar gebore. Hy het in Masvingo skoolgegaan en ná skool as bemarkingsbeampte in kommunale gebiede gewerk om dié boere te leer hoe om hul vee en graan te bemark. In 1981, ná die land se onafhanklikheidswording, het hy grond gekoop en tot 2002 geboer.
“Ek was gelukkig en geseënd om in 2004 by die Irvine-familie werk te kry. Die twee oudste kinders was toe reeds klaar met universiteit.
“Ek en Margo is baie gelukkig waar ons nou is. My werkgewer is goed vir ons. Sonder dié werk sou ons nie geld gehad het om van te leef nie. Ons sal dit selfs kan bekostig om eendag af te tree,” vertel hy van daardie stormagtige tye.
Odendaal het kontak met sy huidige bure wat op verskeie maniere probeer boer. Op sy plase, wat hy 16 jaar gelede moes verlaat, gaan daar nie veel aan nie.
“Bestaansboere probeer op dele van die grond oorleef deur die natter dele met osse te ploeg en mielies met die hand te plant. Hulle hou rondom hul blyplekke ook ’n paar hoenders en bokke aan. Die res van die grond lê onbenut.”
En weer grond koop? “Ja, ek sou graag weer grond wou koop, maar in Zimbabwe is die koop van grond nie meer moontlik nie. Ek sou ook hier wou aftree, maar dit maak net meer sin om dit in Suid-Afrika te doen omdat mediese sorg daar baie beter is.”
DIE BRAHMANBEDRYF
Sowat 70% van die beeskuddes in Zimbabwe bestaan uit Brahmane en Brahmankruisings.
Daar is nou 5 600 geregistreerde Brahmane wat aan 57 telers behoort in dié land. Daarvan is 40% nuwe boere.
Odendaal sê ná Landbouweekblad se eerste Brahmanbylae in 2015 (deel van ’n reeks van sewe publikasies) het die mense van Zimbabwe weer méér van die goeie teelmateriaal in Suid-Afrika bewus geraak.
Die afgelope drie jaar is baie koeie, verse en bulle deur stoettelers en kommersiële boere ingevoer. Dit vergroot die genepoel, wat belangrik vir vooruitgang is.