SA se top-skaapboer: Wen veld met presisie
Die tyd va np en e np apie rin die skaapbedry fisv er bye nm et presisieboerdery nog in sy kinderskoene, raai mnr. Andrew Jordaan jr. ,V oermol s eS kaapboe rv an die Jaar ,b oer eaan om data so vinnig moontlik elektronie sv a st e vang.
Dit is danksy sy broer Ginkel se ultramoderne melkstal en ’n gesukkel met die invordering van data by sy stoetskape dat mnr. Andrew Jordaan van Cradock begin soek het na doeltreffender metodes om sy skape se syfers vas te lê.
Andrew, sy pa, Andrew sr., en sy broers, Wilhelm en Ginkel, boer saam op die plaas Spekboomberg net buite Cradock. Andrew is in beheer van die skaapafdeling, Ginkel bestuur die melkery en Wilhelm spits hom toe op die gesaaides, besproeiing en die instandhouding van die werktuie.
“Ek het altyd vir my pa gesê die data-invordering by die skape is so versukkeld, want jy moet alles met die hand doen en aande omsit om die data in te voer. Dit is so frustrerend dat jy dit later maar los.”
Ginkel gebruik DeLaval se elektroniese bestuurstelsel in die melkery, iets wat Andrew aan die dink gesit het. “Hy kan byvoorbeeld presies sien hoeveel voer kry elke koei volgens die liters wat sy produseer, en het daaglikse data vir elke koei se produksie en prestasie.”
In dié tyd het Andrew kennis gemaak met mnr. Schalk de Villiers van RFI DE xperts Africa, wat elektroniese kleinvee bestuurstelsel s begin bemark en ondersoek het. Andrew het hom onder meer bygestaan om van hul stelsels te ontwikkel.
Andrew maak nou reeds die afgelope ses jaar sy stoetdiere se syfers elektronies bymekaar deur dié radio-frekwensie-iden- tifiseringstegnologie (RFID), en danksy die syfers en die verwerking daarvan kon hy al verskeie genetiese spronge maak.
“Dit behels veral die groei-indeks. Die diere wat ons die afgelope tyd uit die onderskeie bloedlyne kon kies, het besonder goeie groei getoon.”
‘SKIET BIETJIE MEER RAAK’
Die eerste sprong na verbetering is om genetika in te bring. “Van daar af raak dit al hoe moeiliker om spronge te maak, want jy bereik later ’n plafon. Jy kan verder vorder danksy beskikbare syfers en die tegnologie om jou data te ontleed.”
Hy sê omdat hulle soveel ooie laparoskopies bevrug met ramme waarvan die syfers reeds gereed is, “skiet ons ’n bietjie meer raak”.
“Jy vorder geneties vinniger omdat jou ontledings soveel beter is en jou syfers akkurater. Dit help nie jy sit met die data en doen niks daarmee nie. Jy moet tyd inruim om die data te verwerk.”
Andrew moedig skaapboere aan om iewers te begin om ook ’n statistiese prentjie van hul diere te kry. “Om ontledings te kan doen, moet jy ’n elektroniese stelsel hê.
“Danksy die ingesamelde data kan ek die toppresterende diere vinniger identifiseer en hulle gebruik om geneties te vorder.”
SÓ WERK STELSEL
Hy gebruik RFI DE xperts Africa se toerusting om sy data in te samel. “Dit is egter nie nodig om jou bankrekening leeg te maak nie. Jy benodig ’n rekenaar, die BenguFarm-veebestuursprogram, oorplaatjies en ’n RFIDleser soos die APR 500.”
Aanvanklik moet elke skaap aangeteken word en een of twee ID-plaatjies vir hul oor kry. Andrew se diere kry ’n geel RFID-plaatjie en ’n visuele plaatjie. D ie I D-plaatjie bevat ’n mikroskyfie wat gekoppel is aan ’n bestuurof stoetnommer, asook ’n unieke 15-syfer ID-nommer.
Boere kan dan inligting oor verskillende parameters, soos ouerskap, gewig en of dit ’n eenling of meerling is, aan die nommer op die plaatjie koppel en deur die APR 500-leser vaslê.
Die inligting kan óf met ’n e-pos van die leser af na die rekenaar gestuur word, óf deur die leser aan die rekenaar te koppel. “Dit verg nie aande se omsit om die data in te voer nie. Die lekkerte hiervan is dat jy tussen die skape is en saam met die werkers kan werk.”
Die inligting kan dan op veebestuursagteware soos BenguFarm gelaai word vir verdere besluitneming en ontleding.
RFI DE xperts het aanvanklik ’n program saam met BenguFarm geskryf wat volgens Andrew ’n goeie stoetbedryfhulpmiddel is. BenguFarm is gemik op doeltreffender bestuur, en die elektroniese data word gebruik om doseer- en voerkoste te bereken, vir prestasietoetsing, rekordhouding, data-invordering, seleksie en teling. Dié sagteware is ook gekoppel aan Logix van Stamboek.
Die sentrale databasis bied ook toegang vir mense wat die inligting kan gebruik om raad en dienste aan boere te bied, soos voer- en telingskonsultante.
Andrew skryf egter ook al die inligting in ’n boek neer, “ingeval die tegnologie my iewers in die steek laat”.
Die skape kry steeds gekleurde visuele oorplaatjies wat die hantering vergemaklik en aandui of ’n skaap ’n eenling of meerling
is, en wie die pa is. “In die praktyk moet jy steeds weet wat met die diere aangaan, anders moet ek heeltyd die rekenaar by my hê.”
MIK STEED SN ABA LANS
Andrew gebruik die data tydens paartyd wanneer hy die skape groepeer. Ramme en ooie word volgens sy teeldoelwitte gepaar ooreenkomstig hul data wat hy vooraf ontleed het. “My mikpunt is om diere te teel wat vinnig markgereed is, want dít, saam met goeie wolproduksie, is winsgewend.
“Ons mikpunt is diere wat vinnig groei ná speen en dan stabiliseer. Op lang termyn wil ek ’n gebalanseerde skaap teel wat genoeg wolgroei en liggaamsgroei het om vir jou geld in die sak te bring.”
Hy voeg by dis noodsaaklik dat die dier in balans met die omgewing moet wees. “Die natuur kan net soveel vir ons bied om wol en vleis te produseer. As jy te swaar na wol of vleis teel, verloor jy na die ander kant toe. Ons probeer dus ’n goeie middeweg vind.”
Op die stelsel is daar parameters wat jou help om te weet watter ram by watter ooi was. “Jy kan byvoorbeeld teen dag 145 tot dag 164 sien watter ram by watter ooi was. En as die ooi begin lam en jy begin die data invorder, weet jy presies watter ram was op watter dag by watter ooi.”
STA PINR EGTE RIGTING
Volgens Andrew word die klem op naspeurbaarheid in die skaapbedryf ál groter, “sodat jy vir elke lam weet presies van watter ram of boer hy afkomstig is, of hoeveel die lam in ’n voerkraal uitgegroei het, of wat sy uitslagpersentasie is”.
Al die inligting sal uiteindelik op een plek in ’n databank opgeneem word, soos byvoorbeeld op SA Stamboek.
“Ons het nog nie regtig presisieboerdery in die skaapbedryf nie, en hierdie is die volgende stap in die rigting waarin ons wil beweeg. Uiteindelik gaan die vleis of wol op die rakke kom met ’n reeksnommer, en die verbruiker sal presies weet waar uit Suid-Afrika die produk kom.
“In die plantbedryf kan jy tegnologie soos GPS-koördinate gebruik om presies te plant, of baie vordering maak met plantteelt, soos met die Bt-geen. Die veebedryf is nog nie naby dié punt nie. RFID bied ons ’n mate van presisie om data in te vorder en dit vir teling te gebruik. Voorheen moes jy ’n kans waag en kon jy eers ná twee jaar in ’n dier se nageslag sien of dit werk of nie.”
INGELIGT E BE SLUITE
Volgens Andrew moet boere nie die RFID-stelsel beskou as ’n oplossing vir bestuursfoute nie; die bestuur van die diere bly die sleutelfaktor. “Baie boere dink as hulle na dié stel-
sel oorgaan, gaan hul hele boerdery verander. Maak egter seker jou basiese veebeginsels is reg, anders gaan alles uitmekaarval.”
Ná vyf jaar kon hy vir die eerste keer regtig ingeligte besluite begin neem met die data wat ingevorder is. “In jou eerste jaar het jy te min data. Hoe meer data jy invorder, hoe beter kan jy besluit oor ooiproduksie en nageslag.”
Andrew raai beginners aan om aan die begin nie te veel op die syfers te hamer nie. “Samel eers genoeg data in. Voorheen het ons geweet ons sit die ooie by die ramme en het geweet wie is die pa, maar ons het niks van die ooie se produksie geweet nie. Daarby was daar nie produksie- of woldata ingesamel nie en is Bluptoetse ook nie toegepas nie. Baie mense het nie Blup toegepas nie omdat dit so lank neem, maar nou raak dit al hoe makliker.”
Hy sê die moderne boer wil kennis hê en kennis is mag. “Die rede is sodat jy kan sien waar jou foute is en dit kan ontleed. I n’n boerdery moet jy ’n probleem sien aankom en vroegtydig kan optree en aanpas, anders gaan jy jou vinnig vasloop.
“In ’n skaapboerdery kan jy jou met teling misgis. In die ou dae het die skaap dalk te veel wol gedra, en dan het jy vrugbaarheid ingeboet.”
Hy glo egter daar is baie beweegruimte met skaapteling. “Onthou, ’n chihuahua en ’n Deense hond het dieselfde DNS!
“Ek glo ons moet ’n gebalanseerde skaap teel. As jy te ver gaan met die proses, gaan jy balans verloor en sal dalk te veel moet voer. Diere moet in die veld kan aanpas en vrugbaarheid bly van deurslaggewende belang, want dit is waaruit jy die meeste verdien. Moet egter nie gehaltewolproduksie uit die oog verloor nie.”
Andrew sê ongeag wat die syfers sê, moet die data-fenotipes en genotipes saamstem wanneer keuses gemaak word. “Moenie net na die syfers kyk nie, ’n skaap moet funksio-
neel wees en moet darem soos ’n skaap lyk.”
MAA KD IE REGTE SOMME
De Villiers voeg by boere kan met die elektroniese integrale bestuurstelsel wegbreek van ’n heelkuddebenadering. “Danksy dataverwerkingsagteware kan elke skaap met die gemiddelde vergelyk word. Diere wat geld kos, kan geïdentifiseer word, en daar kan van hulle ontslae geraak word.”
Dit beteken die boer kan die data gebruik om bestuursbesluite te neem ten opsigte van teling, rasstandaard en voeromsetting.
“Die strategie is hoe jy kan teel na die gemiddelde toe wat jy in die oog het. Die moontlike voordele lê in wol, vleis en genetiese eienskappe. Jy kan ook kyk na voeromsetting en nageslag by ramme en ooie.”
NAVRAE: Jordaan-familie, 072 729 3558 of 082 855 5604, e-pos: andrewjordaan3228@gmail.com