Grondeisehof knip ‘arrogante ’waardeerder-generaal se vlerke
DIE twee onlangse uitsprake oor die kantoor van die waardeerder-generaal se magte om staatsvergoeding af te dwing verteenwoordig ’n belangrike oorwinning vir grondeienaars se regte in onderhandelinge oor grond wat vir grondhervormingsdoeleindes aangekoop het.
Albei uitsprake van die Grondeisehof stuit die boelie-taktiek wat die staat die afgelope paar jaar gebruik om grondeienaars te oorreed om kleiner bedrae vergoeding met grondeise te aanvaar.
Die sake spruit voort uit grondeise by Melmoth in KwaZulu-Natal en Moloto, noord van Pretoria. Met die Melmoth-eis het die staat en die grondeienaars se waardeerders aanvanklik ooreengekom op ’n vergoedingsbedrag van meer as R760 miljoen.
Die waardeerder-generaal (WG) se waardasie was egter baie laer op R420 miljoen gegrond op sy formule ingevolge die regulasies ingevolge die Wet op Eiendomswaardering (Wet 17 v an 2 014).
SKEIDING VA NM AGTE
Me. Maite Nkoana-Mashabane, minister van landelike ontwikkeling en grondhervorming, het aangevoer dat s yv erbind is tot die WG se aanbod en dat die hof nie jurisdiksie oor vergoedingsake het nie. Regter A.J. Canca het egter beslis dat die minister ’n groter vergoedingsbedrag mag toestaan en dat die hof by magte is om oor die vergoeding te beslis.
“Die implikasie van hierdie uitspraak is diepgaande aangesien die boelie-taktiek stopgesit is,” sê me. Annelize Crosby, hoof van beleid en grondsake b yA gri SA.
“Die oppergesag van die reg en boere se reg tot regverdige en billike vergoeding is daarmee bekragtig.
“Die WG het ’n baie arrogante standpunt ingeneem dat die hof nie tot ’n ander beslissing oor vergoeding kan kom as dit wat die WG bepaal het nie. Nkoana-Mashabane het dié standpunt ondersteun. Dit was verregaande, want dit maak inbreuk op die beginsel van skeiding van magte waarop ons hele regsbedeling gebou is. Hulle is tot orde geroep en ek sal nie verbaas wees as mnr. Christopher Gavor se bedanking as WG met die uitspraak verband hou nie.”
Sy sê Agri SA sal betrokke bly by toekomstige sake ter ondersteuning v ans y lede en alle Suid-Afrikaanse boere.
KAN HOF NIE OMSEIL
In die Moloto-uitspraak in Februarie het die Grondeisehof ook beslis dat ’n hofbeslissing oor regverdige en billike vergoeding nie ondergeskik is aan ’n waardasie van die WG nie. In dié saak was daar ’n vroeëre hofbevel dat die hof oor vergoeding moet beslis, maar die staat wou hê die minister moet hou b y’ n latere waardasie van die WG.
Mnr. Theo Boshoff, bestuurder van regsintelligensie b yA gbiz ,sê kenners het lankal gemeen die WG kan nie vergoeding bepaal en die howe uitsluit nie. Die Grondwet bepaal daar moet oor vergoeding ooreengekom word – of dit deur die hof bepaal of deur die hof goedgekeur word.
“Dit is nou bevestig dat ’n waardasie deur die WG nie die rol van die howe vervang om as finale arbiter vir die berekening van vergoeding vir onteiening op te tree nie.” — NICO VAN BURICK