Blootstelling, vennootskappe deurslaggewend
As jy boerebloed in jou are het, maar ook ’n vraat vir blootstelling is, dan bedryf jy ’n plattelandse ouditeurspraktyk, stel die beste boerderybestuurder aan en bou vennootskappe met kundiges om van boerdery én boekhou ’n sukses te maak.
Een van die bevrydendste oomblikke in sy lewe was toe hy besef het dis oukei as ’n boer nié elke dag op die trekker sit en elke praktiese boerderytaak self uitvoer nie. “Dis ’n groter organisasie as net een man. Dit moet liewer ‘Graanboerdery van die Jaar’ wees. Haasjeskop Boerdery is ’n kollektief.”
Dit is die Vrydag voor die Springbokke se geskiedkundige Wêreldbekeroorwinning, en mnr. Tonie Linde, vennoot by BDK Ouditeure en een van die manne wat pas as Graan Suid-Afrika se Graanboer van die Jaar aangewys is, vertel hoe hy en mnr. Willie Beukes ’n gemengde boerdery bedryf met die doel om elke jaar doeltreffender te wees.
Hy is uitvoerende hoof van Haasjeskop Boerdery en Beukes bestuur die boerdery. Dis ’n reëling wat albei ’n geleentheid gee om hul belangstellings uit te leef.
Linde se professie en aanvoeling vir syfers is ’n aanwins vir dié Overbergse boerdery wat koring, moutgars, hawer en kanola ver
bou en Merino- en Dohne-Merino-kuddes op aangeplante lusern en bitterlupiene- en hawerweidings aanhou. Hulle hou ook Angusbeeste op ’n stukkie suurgrond aan.
Die grootste voordeel van sy posisie is die blootstelling wat hy kry, sê Linde. “Ons ouditmaatskappy is grootliks ’n landboumaatskappy. Ek sien wat ander dinamiese boere doen, en ons is hul klankbord. ’n Mens leer baie daardeur. My pa het ook altyd gesê: ‘Kyk wat ander doen, maar hou by wat op jou plaas gaan werk.’ ”
So hartseer as wat sy pa se dood in ’n fratsongeluk in sy matriekjaar in 2005 was, so geseënd was hy met die goeie en kundige mense wat sedertdien oor sy pad gekom het.
Sy pa het destyds net betyds gesê hy moenie landbou gaan studeer nie, hy kan hom leer boer. “Hy het gesê: ‘Gaan Stellenbosch toe, moenie my geld mors nie en kom plaas toe met so ’n lang lys name van mense by wie ons kan leer.’ Ons het baie gepraat, en as hy dít twee weke later gesê het, sou dit te laat gewees het.”
Terwyl hy gestudeer (en die wêreld daarna vir ’n jaar met ’n rugsak deurkruis) het, het mnr. Kobus Wessels van die plaas Schildskloof as uitvoerende hoof opgetree en hom en Beukes gementor.
Linde het 2012 by Haasjeskop ingeval. “Willie is 100% van dag tot dag werksaam. Hy behartig die personeel en die praktiese aspekte van die boerdery. Ek raak betrokke by strategie, risikobestuur en kapitaaltoekenning. Ons vul mekaar lekker aan, maar Willie verkies dat ek die sneller trek wanneer dit by die groter kapitaalbesluite kom, soos om ’n nuwe trekker te koop.
“Ek maak ook die pos oop en betaal die rekeninge – nie omdat ek nie my bestuurder vertrou nie, maar dit help dat ek sien wat by die bank uitgaan en ingaan. Syfers jok nie, en uiteindelik sal dit wat buite gebeur, na die syfers deursyfer.”
GRAAN, SKAPE EN BEESTE
Haasjeskop Boerdery plant kontantgewasse (koring, gars, kanola en hawer) op sowat 1 800 ha eie en huurgrond. Lusernweiding word op meer as 1 000 ha geplant.
Die opbrengspotensiaal van hul koring is 3,5-4,2 t/ha, dié van gars 3,2-5 t/ha, dié van kanola 1,4-1,8 t/ha en dié van hawer 3-3,5 t/ha.
Hulle het kommersiële Merino- en DohneMerinokuddes met 5 200 produksie-ooie. Die drakrag van die meerjarige lusernweiding of eenjarige aangeplante weiding met hawer of hawer en bitterlupiene is 6,5 produksie-ooie per hektaar op die hoëpotensiaalgrond en 4,5 produksie-ooie per hektaar op mediumpotensiaalgrond.
Die skape word elke ses maande geskeer, en die ooie lam elke 12 maande. Daar is verskillende lamtye van April tot Oktober. Die meeste lammers word as stoorlammers verkoop, maar hulle sal lammers afrond
indien die marktoestande dit voorskryf. Weidings word bestuur deur diere te onttrek en te skuif tussen die eenjarige en meerjarige weidings na gelang van die seisoen en die toestand van die veld. Hulle hou ook ’n trop Angusbeeste aan op ’n stukkie grond in die Hemel-en-Aardevallei wat taamlik suur is en nie geskik is vir skape nie.
Linde erken skape en graan gaan eintlik nie optimaal saam nie. “Die een werk teen die ander een. Daar is nie ’n wêreld waar jy ’n perfekte saaiery kan hê én met vee boer nie.”
Vee is egter belangrik vir risikodiversifisering. Hy kan nie dink dat hy ooit van die vee ontslae sal raak nie. “Ons is versigtig om nie die balans te versteur wat ons in ons boerdery het nie. Boonop is dit teelmateriaal wat oor jare opgebou is. Dis ’n onvervangbare bate.”
Hy sê om van ’n veevertakking ontslae te raak, beteken dat jou hele plaas se infrastruktuur verander. ”Ons het meer as 1 000 km draadheinings. As die wiel draai, gaan dit onmoontlik wees om weer daardie infrastruktuur te skep.”
Die grond waarop hulle boer, is wat mense ’n “nat plaas” sal noem. “Ons reënval is tradisioneel goed – 350-400 mm per jaar – en ons het koue, nat grond. ’n Verskriklike nat jaar is nie optimaal vir ons nie.
“Maar ons grond is weer ’n bietjie meer vergewensgesind as dit kom by die nadelige uitwerking wat vee op die grond se vogbewaringsvermoë en verdigting het.”
GRONDGESONDHEID EN BETER KULTIVARS
Linde het nie illusies oor die dilemma waarin Kaapse graanboere verkeer nie: Grond is duur, graanopbrengste en -pryse is relatief laag, dog die bedryf is hoogs gemeganiseer. Hoe kan die som bly klop?
“Die bedryf is eintlik té hoog gekapitaliseer, en die koringprysmeganisme leen hom nie tot hoë pryse nie, eerder tot gemiddelde en lae pryse. Ons bly uitgelewer aan die prys van koring wat in die Kaap aankom maal die wisselkoers en ’n bietjie beskerming. Al wat ons kan verbeter, is die opbrengs.”
In daardie opsig het planters en bewaringsboerdery baie gehelp. Hy meen die volgende vlaag verbetering kan net in die verbetering van kultivars en grondgesondheid lê, maar besef dit gaan tyd verg.
Hy meen boere gaan anders begin dink oor geleenthede. “Ek glo die dae van die buurman se grond koop net omdat dit die ‘regte’ ding is om te doen, is verby. Jy moet jouself afvra of dit in jou strategie inpas, in watter fase jy en jou boerdery in jul onderskeie lewens is en of jy die nodige bestuursvermoëns het.”
Met risiko wat baie meer op die voorgrond is in Suid-Afrika, is die vraag of boere alles in grond en hul boerdery moet terugsit. “Dis ’n moeilike een. Ek verstaan die sentiment in die landbou. Ons wil ’n plan maak en weer probeer, maar ons moet risiko en kapitaal verstaan. Dis ’n besluit op ’n baie langer termyn en dit verg ’n fyner som om die geleenthede te verstaan.”
Tog meen hy die landbou is die enigste sektor wat die ekonomie in die volgende tien jaar kan omdraai. “Dit beteken nie ons kan net ’n gut call of ’n ego call maak nie. Ons moet alle dinge verstaan. Daarom gaan landboukundigheid al hoe belangriker raak. Dis hoekom vennote wat jou risiko-aptyt en besigheid verstaan, so belangrik is. Dis ’n vol pakkie, ’n ekostelsel wat vorentoe beweeg, want geen boer is ’n eiland nie.”
HOMOGENE BLOKKE
Hulle bestuur die plaas in homogene blokke volgens ligging. Hulle sal dus vier of vyf aangrensende kampe saamgroepeer om ’n wisselboubestuursblok van 80-100 ha te vorm. “Dit bespaar tyd ten opsigte van logisitiek en kalibrasies en verminder ook die risiko van foute met die toediening van landbouchemiese middels.”
Al die blokke word volgens ’n siklus van 12 jaar bestuur, met vyf jaar lusern en sewe jaar kontantgewasse. Koring word gewoonlik ná lusern geplant, gevolg deur gars, kanola, koring, gars, lupiene en koring. Daar is gewoonlik ’n 5:7-verhouding tussen hul kontantgewasse en weidings.
Grond wat uit ’n lusernfase kom, word indien nodig met ’n skeurploeg bewerk. “Profielgate gee vir ons ’n aanduiding of daar ’n beperking van enige aard is en hoe diep ons moet bewerk om die beperking te versteur. Ons glo dit help met waterbestuur en elementbeskikbaarheid.”
Hulle behou 99% van die oesreste. Die enigste gevalle waar hulle oesreste baal, is in kampe naby ’n informele nedersetting waar die brandrisiko hoog is of waar die materiaal ’n probleem kan veroorsaak as daar in die volgende jaar ’n fynsaadgewas, soos lusern, geplant moet word.
Linde sê hulle plant die afgelope 17 jaar met minimumbewerkingsplanters van Equalizer. “Ek meen die voordele is legio: Ons versteur nie ons grond so erg soos wat ons
‘Dit gaan nie oor een man nie. Ek is nie die Graanboer van die Jaar nie. Ons is die Graanboerdery van die Jaar.’
in die dae van uitstrooi en toekrap gedoen het nie en ons kan meer oesreste agterlaat, aangesien die planter taamlik doeltreffende saadplasing kan doen ondanks die groot klomp materiaal.”
Hulle bespaar ook arbeid en tyd omdat hulle minder bewerkings doen. Verder maak die planter veranderlike kunsmistoediening en doeltreffende vooropkoms-onkruidbestryding moontlik.
DOEN WAT WERK, MAAR TOETS NUWE GOED
Linde en Beukes volg steeds Linde se pa se raad om te doen wat vir hul omstandighede werk. Hulle plant digter as die meeste ander boere in hul omgewing en dien stikstof toe op ’n ietwat omstrede manier: Hulle strooi stikstof gelykstaande aan 90% van die plante se stikstofbehoefte vóór die planter uit. Die stikstof word veranderlik toegedien volgens ’n kamp se koolstofontleding.
Hulle werk gemiddeld op 80 kg stikstof per hektaar vir graangewasse en 90 kg stikstof vir kanola. Hul stikstofbron is mono-ammoniumfosfaat (MAP), wat ook ses dele swael bevat.
Die grane kry verder sowat 4 kg stikstof per hektaar deur die spuit met elk van die twee swambespuitings per jaar. Van vanjaar af kry die hoëpotensiaal-koringkampe (4 t/ha en meer) ’n bykomende bobemesting gegrond op historiese opbrengsdata.
Hul keuse van kultivars hang af van dit wat histories by hulle werk, en hulle is geswore aanhangers van Sensako se kanniedoodkoringkultivar SST88.
“SST88 het ons opbrengsgewys nog nooit in die steek gelaat nie, en ons probeer om ten minste die helfte van ons koringlande daarmee te beplant. Ons glo in diversifikasie en sal gewoonlik twee ander kultivars plant, asook 15-20 ha van ’n proefkultivar wat ons nog nie voorheen probeer het nie.”
Dis nie ál proewe wat hulle doen nie. Omdat hulle so ’n groot deel van die stikstof voor die tyd toedien, wou hulle vasstel hoeveel daarvan gedurende die reënseisoen uitloog en vervlugtig. “Ons het ’n hele paar jaar gelede begin om binnery- en tussenry-grondontledings en blaarontledings te doen om te meet wat word van die stikstof wat ons toedien.