MELKBOERE KRY ÁL MINDER VAN DIE WINKELPRYS
IN 2019 het ’n verbruiker R9,56 meer vir ’n liter melk betaal as wat ’n boer vir ’n liter onverwerkte melk ontvang het.
Die gaping tussen die twee pryse het sedert 2010 met 76% gestyg, het mnr. Bertus van Heerden, hoofekonoom van die Melkprodusenteorganisasie (MPO), op ’n mediadag in Pretoria gesê.
“Die marge tussen die produsente en die verbruikersprys styg teen ’n tempo wat duidelik wys hoe die konsentrasie in die waardeketting die primêre suiwelbedryf in gevaar stel en grens aan uitbuiting van die verbruiker. Die vraag is of dié kommerwekkende neiging gedryf word deur druk vanaf aandeelhouers op kleinhandelaars en verwerkers om maksimum dividende te realiseer, of deur groot ondoeltreffendhede laer af in die waardeketting.”
MARKKRAG
Volgens hom is die markkrag in die suiwelbedryf in die hande van groot kleinhandelaars en verwerkers. Dit bedreig onder meer werkgeleenthede in die primêre bedryf, maak dit moeiliker vir boere om finansiering te bekom en vir nuwe toetreders tot die bedryf.
Van Heerden het gesê belanghebbendes stroomaf in die waardeketting het meer en beter inligting, wat die mark se werking benadeel en boere uitgelewer laat om ’n transaksie te aanvaar wat aan hulle gebied word.
Die MPO het die Nasionale Landboubemarkingsraad genader om moontlike gesprekke tussen die MPO en die Mededingingskommissie te bemiddel.
PRODUKSIE STAGNEER
Die plaashekprys het ná hoë produksiegroei in 2018 met 4,8% gedaal, wat soortgelyk is aan die skerp daling in plaashekpryse in 2016 ná produksiegroei van 6,4% in 2015. (Sien die GRAFIEK
met die indekse van plaashekpryse, verwerkers se produsentepryse, en rakpryse.)
Die melktotvoerprysverhouding het in Mei 2019 tot onder 1:1,4 gedaal en is tans onder 1:1,2, wat dit vir boere moeilik maak om winsgewend te wees.
Die gemiddelde plaashekprys was in Desember 2019 rondom R4,30/liter, soortgelyk aan Desember 2015 se prys. Die gevolg van boere se kostedruk kan in die produksie van onverwerkte melk gesien word. Produksie vir 2019 as geheel was slegs 0,23% hoër as in 2018, terwyl produksie in verlede Desember 1,5% laer was as in Desember 2018.
HOOP VIR 2020
Van Heerden het gesê dié lae groei is ’n gunstige teken dat boere se produsentepryse dalk vroeg vanjaar kan styg.
Die vooruitsigte vir laer graanpryse lyk ook goed, met die geelmieliepryse vir lewering in Julie 2020 wat op 3 Februarie 2020 onder R2 500/ton was.
Die prys vir soja vir lewering in Julie 2020 was egter steeds bo R5 900/ton.
Van Heerden het gesê egter daar is ’n moontlike “vlieg of twee in die salf” wat beter plaashekpryse kan belemmer. Een hiervan is SuidAfrika se swak ekonomiese groei wat verbruikers se besteebare inkomste onder druk plaas.
Die land se ekonomie groei met minder as 1%, teenoor ander ontwikkelende ekonomieë wat rondom 4% groei.
’n Verdere risiko wat plaashekpryse kan belemmer, is die moontlike uitwerking van die koronavirus op wêreldhandel. China, een van die wêreld se grootste kopers, is besig om hom aan die buitewêreld te onttrek. Dit sal die vraag na ’n verskeidenheid produkte, ook suiwel, affekteer. Indien uitvoer na China onderbreek word, sal dié produkte in ander markte beland wat die internasionale prys van suiwelprodukte sal afdruk.