Hou slaggate dop: Kom uit klimaat se skuldstrik
Klimaatsverandering is meer tasbaar as wat jy dink, en het heel waarskynlik ’n baie groter impak op jou terugbetaalvermoë waarmee jy jou skuld delg.
Die impak van klimaatsverandering is tans baie meer intens en baie meer dikwels as wat aanvanklik voorspel is. Skrikwekkende beelde in die media oor die hele wêreld heen van oorvloed reën, swaar sneeuval, stormsterk winde, vernietigende bosbrande en langdurige droogtes is nie meer vreemd nie.
Dit is dus geen verrassing nie dat die Wêreld- Ekonomiese Forum (WEF) se Global Risks Report van 2020 vir die eerste keer in die geskiedenis van dié verslae aantoon omgewingsverwante risiko’s beklee die topvyf plekke wat betref moontlikheid, én ook drie van die top-vyf plekke wat betref impak.
Die verslag kom dan tot die gevolgtrekking dat die variasie in reënval en temperatuur toenemend groot druk op veral die landbousektor gaan plaas en dat ’n gebrek aan proaktiewe optrede en ’n ignorering om daarby aan te pas dus heelwat verloorders in hierdie sfeer tot gevolg gaan hê.
Regerings is bekend daarvoor dat hulle slegs beleidsveranderings ondersteun en finansieel aanmoedig as daar ’n groot aanvraag onder hul eie kiesers vir so ’n verandering is. Boere val nie in hierdie kategorie nie en behoort daarom op eie inisiatief uiters beskermend teenoor hul finansiële posisie te wees. Hulle moet veral baie suinig met hul terugbetaalvermoë omgaan sodat hulle op eie stoom die impak van klimaatsverandering kan absorbeer.
SKULD EN NETTO BOERDERYINKOMSTE: WAT IS DIE VERBAND?
Skuld is veronderstel om die winsgewendheid van enige besigheid te ondersteun, maar daar is ’n fyn lyn tussen hierdie ondersteunende rol en die beperkings wat te veel skuld op wins kan hê. Gegewens oor die skuld en netto boerdery-inkomste (NBI) van Suid-Afrikaanse boere verskyn in GRAFIEK 1 .
Uit dié grafiek lyk dit asof skuld toeneem namate die NBI toeneem. Dit word bevestig as die twee stelle data statisties ontleed word en die resultaat ’n korrelasie van 0,97 gee.
Volgens die Pearson-metode meet hierdie korrelasie die sterkte van die rigting van die liniêre verwantskap tussen twee veranderlikes. ’n Waarde van 1 beteken daar is ’n perfekte positiewe verwantskap tussen twee veranderlikes terwyl ’n waarde van 0 ’n perfekte negatiewe verwantskap aandui.
In die geval van boere se skuld en hul NBI beteken dit dus dat vir elke positiewe toename in die een, daar ook ’n positiewe toename in die ander is. Die vraag is net of hierdie verwantskap afhanklik van mekaar is en of dit toevallig kan wees.
In GRAFIEK 2 is NBI as die onafhanklike datastel gebruik terwyl skuld daarteenoor as die afhanklike datastel getoon is. Die afleiding wat uit hierdie grafiek gemaak kan
word, is dat lae waardes van NBI minder van ’n verwantskap met skuld het, maar dat meer skuld beslis die gevolg van ’n hoër NBI is.
Dit beteken dus dat boere ’n hoër NBI eerder sal gebruik om nóg skuld aan te gaan as wat hulle die hoër NBI gaan gebruik om bestaande skuld mee af te betaal. Daar is dus nie eers ’n vertragingseffek nie. ’n Beter NBI lei in dieselfde jaar nog tot meer skuld, dalk selfs nog vóór die oes gestroop is.
WISSELVALIGETERUGBETAALVERMOË
’n Boerdery se vermoë om sy skuld te kan terugbetaal, en nie bloot sy NBI nie, behoort die kritieke oorweging te wees wanneer nuwe skuld aangegaan word.
Dit veronderstel gevolglik dat die wisselvalligheid en betroubaarheid van die terugbetaalvermoë baie deeglik begryp moet word.
By gebrek aan nasionale data word gegewens oor die inkomstestaat van ’n groep boere in die Oos-Vrystaat in TABEL 1 aangetoon waarin die terugbetaalvermoë van hierdie groep boere ook bepaal is.
Hierdie groep boere se gemiddelde NBI vir die afgelope vyf jaar was R1 305/ha met ’n minimum van R379/ha en ’n maksimum van R2 656/ha. Dit beteken dat die NBI in enige jaar met 59% vanaf die gemiddelde kan afwyk. TABEL 1 toon ook aan dat die gemiddelde terugbetaalvermoë van hierdie groep boere vir die afgelope vyf jaar R1 706/ha beloop het. Dit word bepaal deur depresiasie terug te tel en huur af te trek van die NBI en is dus die bedrag wat vir rente, belasting, private uitgawes en kapitaaldelgings beskikbaar is. Die minimum oor die afgelope vyf jaar was R608/ha, terwyl die maksimum R2 900/ha beloop het, wat beteken dat dit in enige jaar met 48% vanaf die gemiddelde kan afwyk.
Die terugbetaalvermoë moet minstens die rente kan diens indien ’n boerdery sy finansiële posisie wil handhaaf. Gevolglik is die aantal kere dat die terugbetaalvermoë die rente kan dek, ’n belangrike maatstaf om die risiko van ’n boerdery ten opsigte van skuld te bepaal. Wanneer die resultaat 1 is, beteken dit die boerdery kan sy rente terugbetaal, maar kan nie kapitaal delg nie. ’n Resultaat van 2 beteken dan dat die boerdery dubbel soveel rente kan betaal as wat dit tans betaal.
TABEL 1 toon aan dat die gemiddelde rentedekking van hierdie groep boere vir die afgelope vyf jaar 2,1 was, maar dat dit in die swakste jaar 0,9 was, terwyl dit 3,9 tydens die beste jaar was.
Die wisselvalligheid van die groep boere in die Oos-Vrystaat se terugbetaalvermoë sedert 1996 word in GRAFIEK 3 aangetoon.
Ten spyte van die wisselvalligheid is die neiging van die terugbetaalvermoë opwaarts, terwyl die neiging van die rentedekking afwaarts is. Waar GRAFIEK 2 dus ’n direkte verwantskap tussen skuld en NBI toon, dui GRAFIEK 3 daarop dat boere toenemend meer rente betaal as waarmee hul terugbetaalvermoë toeneem.
Dit is deurslaggewend dat die terugbetaalvermoë van ’n boerdery wat wil groei, deurgaans voldoende moet wees om rente én kapitaal van die skuld te kan betaal, uitgediende bates kan vervang én bykomende bates kan aanskaf én steeds ’n rentedekking van meer as 1 kan handhaaf. Dit is die uiterste maatstaf om te bepaal of ’n boerdery sy finansiële risiko’s kan absorbeer.
As ’n boerdery op hierdie sleutelaanduider goed presteer, is dit ’n aanduiding dat al die ander afdelings van die boerdery waarskynlik ook goed presteer omdat die onderlinge vertakkings uiteindelik tot die boerdery se algehele terugbetaalvermoë bydra.
’n Positiewe terugbetaalvermoë lei tot ’n groei in netto waarde en dit kry vergestalting in die balansstaat se netto waarde.
NETTO WAARDE SE INVLOED
Die balansstaat is die kumulatiewe uitwerking van ’n volgehoue groei in netto waarde. Gegewens oor die balansstaat van die groep boere in die Oos-Vrystaat verskyn in TABEL 2.
Die gemiddelde waarde van die totale bates beloop R39 083/ha. Dié van die beste derde beloop R41 284/ha, terwyl dié van die swakste derde R40 763/ha beloop. Daar is dus bykans geen verskil in die waarde van die bates wat die twee groepe in hul boerderye aangewend het nie, maar wel in hoeveel
daarvan wat met skuld aangeskaf is. Die solvabiliteit van die totale groep beloop gemiddeld 81%, wat meebring dat totale skuld R7 633/ha vir die groep beloop, R1 391/ha vir die beste derde met ’n solvabiliteit van 97% en R15 055/ha vir die swakste derde met ’n solvabiliteit van 63%.
Soos genoem, behoort solvabiliteit die resultaat van volgehoue winste te wees, maar die hoë waarde van totale bates is tot ’n groot mate die gevolg van ’n voortdurende styging in veral grond se markwaarde. Hierdie styging skep as sodanig ruimte om meer skuld op te neem, maar die boerdery se terugbetaalvermoë, en nie die herwaardasie van grond nie, moet uiteindelik die skuld kan terugbetaal. Die grondwaarde is bloot sekuriteit wat gelikwideer kan word in geval die boerdery se bedryfsaktiwiteite nie meer in staat is om die skuld te kan delg nie.
TABEL 3 toon die berekende resultaat van ’n tipiese Oos-Vrystaatse boerdery se terugbetaalvermoë by verskillende solvabiliteitsvlakke.
Volgens TABEL 3 het ’n boerdery met totale bates van R39 000/ha en ’n solvabiliteit van 90% skuld van R3 900/ha. Teen ’n gemiddelde terugbetaalvermoë van R1 700/ha gaan so ’n boerdery R807/ha beskikbaar hê om skuld mee te delg nadat dit rente, belasting en die eienaar se private uitgawes betaal het. Hierdie boerdery kan sy rente van R390/ha 4,4 keer dek en sal sy skuld binne vyf jaar kan terugbetaal. Met ’n solvabiliteit van 80% het dieselfde boerdery R487/ha vir skulddelging beskikbaar, kan sy rente 2,2 keer dek en kan dit die totale skuld binne 16 jaar afbetaal. Indien die boerdery toelaat dat sy skuld tot R11 700/ha toeneem (70% solvabiliteit), het hy R168/ha vir skulddelging beskikbaar, sal hy sy rente 1,5 keer kan dek, maar sal dit hom 70 jaar neem om sy skuld terug te betaal.
WAAR PAS JY IN?
Elke boer behoort baie krities te wees oor sy boerdery se vermoë om skuld te kan betaal en behoort realisties te wees oor waar sy huidige finansiële posisie inpas voor hy nuwe skuld aangaan.
Worstel (negatiewe terugbetaalvermoë) Dit is boerderye waarvan die skuld bly oploop omdat die terugbetaalvermoë te min is om dalk selfs die jaarlikse rente te kan betaal. Verdere skuld gaan nie so ’n boerdery se redding wees nie en die boer moet die keuse maak om óf die solvabiliteit wat nog oor is te beskerm deur die boerdery te staak óf ’n gedeelte van die solvabiliteit in kontant te omskep deur bates te verkoop sodat die agterstallige verpligtinge op datum gebring kan word. Die kanse op die rehabilitasie van die boerdery sal die deurslag in die besluit gee.
Dobber (terugbetaalvermoë speel gelyk) Die terugbetaalvermoë kan onder normale omstandighede net-net die skuld en rente betaal en die boerdery dobber rond na gelang van of dit ’n goeie of swak landboujaar is. Die boerdery het ’n goeie kans op rehabilitasie deur óf inkomste te verhoog sonder om uitgawes te verhoog óf uitgawes te verminder sonder om inkomste te verlaag. Die solvabiliteit is gewoonlik nog sterk genoeg om so ’n boer in ’n bedingingsposisie ten opsigte van skuldeisers te plaas om oor terugbetalingsvoorwaardes te onderhandel. As dié boer nie reeds onproduktiewe bates verkoop het nie, moet hy minstens al ’n lysie maak van wat wel verkoop kan word as die terugbetaalvermoë verder onder druk gaan kom.
Vryloop (positiewe terugbetaalvermoë) Daar is surplusse nadat die rente, skuld en private uitgawes betaal is. Die boerdery kan uitbrei of selfs beleggings aangaan. Só ’n boer is in ’n posisie om sy likiditeit te gebruik om beter pryse vir sy aankope te beding in tye wat ander boere nie aankope kan doen nie. Dit is gewoonlik nie nodig om hierdie boere te vermaan om hul finansiële posisie te beskerm nie. Hulle het genoeg selfbeheersing om dit self te doen.
Elke boer behoort na ’n postitiewe terugbetaalvermoë te strewe. Dit is kredietverskaffers se doel om soveel as moontlik geld uit te leen en hulle gaan gewoonlik uit hul pad om bestaande kliënte te behou, maar daar is altyd die risiko dat die beste kredietverhoudings onverwags beëindig kan word as die terugbetaalvermoë tot ongemaklik lae vlakke daal.
VISUALISERING
Die WEF verduidelik in sy verslag gedragsielkundiges is van mening dat die onderskatting van klimaatsverandering tot ’n groot mate toegeskryf kan word aan die lae vlakke van emosie wat dit ontlok.
Klimaatsrisiko’s lyk ver verwyderd en eerder iemand anders se verantwoordelikheid as wat dit ’n onmiddellike bedreiging inhou. Dit is dié afsydigheid wat die meeste mense daarvan weerhou om ’n kostevoordeel vir voorkomende aksie te bepaal.
Die WEF het dan ook bevind dat hoewel die respondente klimaatsverandering as ’n uiters betekenisvolle risiko beskou, hulle dit baie laer as ’n onmiddellike bedreiging vir hulself en hul families ag.
Om dieselfde rede is dit vir boere ook baie moeilik om ’n smeltende gletser of ’n kwynende koraalrif met hul eie terugbetaalvermoë te assosieer en om die gevolglike impak van wisselvalige inkomste op ’n balansstaat te visualiseer.
Desondanks behoort elke boer ’n duidelike prentjie van sy terugbetaalvermoë saam te stel. Hy moet die betroubaarheid daarvan oor ’n reeks seisoene onder wisselende klimaatsomstandighede bepaal voor hy nuwe skuld aangaan. Die terugbetaalvermoë kan reeds ’n smeltende gletser of ’n kwynende koraalrif wees, terwyl die boer self nog nie so dink nie.
Dr. Philip Theunissen is ’n forensiese rekenmeester van Bethlehem, bekroonde joernalis en deeltydse boer.
BRONNE:
• Langemeier, M. Measuring Repayment Capacity. banknews.com/blog/measuring-repaymentcapacity/
• Martin, P. Which Bucket Defines You?
Desember, 2019.
• Stretch, T. Generating more profit from your farm business. Department of Agriculture and Food, Government of Western Australia. 2014.
• World Economic Forum. The Global Risks Report 2020. 15de uitgawe.