Reuse-katoensukses, maar staat wil plaas terughê
Landbou-organisasies en kleinboere in die Nkomazigebied in Mpumalanga sit met hul hande in die hare oor ’n besluit van die provinsiale departement van grondsake om ’n suksesvolle opkomende boer te ontwortel om plek te maak vir ’n groep plaaswerkers wat die plaas al voorheen ten gronde laat gaan het.
Einde verlede jaar is mnr. Petros Sithole deur Katoen SA en die Better Cotton Initiative aangewys as Suid-Afrika se beste kleinskaalse katoenboer. Hierdie seisoen het hy egter nog nie ’n saadjie geplant nie en dit lyk ook nie of hy gaan nie. Sithole is te bang die groep plaaswerkers wat die plaas wil oorneem waar hy al sedert 2009 boer, sal die trekkers en werktuie vandaliseer wat hy en meer as 1 000 kommunale katoenboere gebruik. Die groep wil hom van die grond af hê, maar Sithole wag dat Mpumalanga se departement van landbou, landelike ontwikkeling en grondsake alternatiewe grond aan hom toeken.
Sithole ken en verstaan die landbou. Hy het al in die vroeë 1980’s op klein skaal katoen aangeplant en gou besef dié gewas kon armoede onder sy medekleinboere verlig.
Daarom het hy hom as landbouvoorligter bekwaam. Van 1991 tot 2006 het hy as voorligter vir die departement van landbou onder opkomende boere in die ou KaNgwane-tuisland gewerk. Daarna het hy hom by die AgriSeta laat akkrediteer en terwyl hy groente geproduseer het, het hy kortkursusse aangebied. Deesdae staan Sithole aan die hoof van ’n groep van 29 koöperasies in die distrik Nkomazi in Mpumalanga.
Die 1 188 boere wat tans lede is van die koöperasies wat Sithole help stig het en wat hy byna daagliks mentor, boer almal op kommunale grond. Sithole is die enigste lid wat
grond huur. Verlede jaar het hy 30 ha katoen aangeplant, die grootste aanplanting van ’n kleinboer in die distrik. Nou wil die provinsiale departement van landelike ontwikkeling en grondsake hom van die huurgrond verwyder.
KONTRAK GEKANSELLEER
Sithole se huurkontrak is in 2013 hernu, maar in 2015 is dit weer gekanselleer. Die departement se verteenwoordigers het verduidelik Sithole moet ’n sakeplan opstel en op grond daarvan sou die termyn van ’n nuwe huurkontrak bepaal word. Hy het aan al die departement se vereistes voldoen en gehoor hy kom in aanmerking vir ’n 30-jaar-huurkontrak. Dit kan egter nie toegestaan word nie, want in 2016 is ’n huurooreenkoms glo met ’n groep aangegaan wat beweer hulle is van die oorspronklike werkers wat bevoordeel moes word toe die staat die plaas destyds gekoop het.
Sithole sê hy vind dit vreemd dat “plaaswerkers” uit die niet te voorskyn kom, tien jaar nadat ’n plaas verkoop is. Die werkers van die vorige eienaar, mnr. André Scheepers, sou wel die plaas bewerk het nadat hy dit aan die staat verkoop het. In minder as twee jaar ná die transaksie is die boerdery se bates egter geplunder en het die mense die kaalgestroopte plaas net so gelos en weggeloop. Dit is juis die grondeisedepartement se eertydse direkteur, me. Leona Archery, wat Sithole in 2009 aangestel het as toesighouer oor die plaas Richtershoek 599JU.
“As hierdie groep wat nou nog nie ’n lys van die plaaswerkers van destyds kon verskaf nie dieselfde mense is, moet jy jouself afvra waarom die staat grond sal teruggee aan ’n groep wat reeds tien jaar gelede die geleentheid gehad het om op die grond te boer en dit eerder geplunder en weggeloop het. Boonop is daar lede van dié sogenoemde werkers wat in 2006 nog laerskoolkinders was.”
Hy het dadelik terugbaklei en aangedring dat die staat vir hom alternatiewe grond gee om te huur voor hy die grond aan die werkers afstaan. In 2018 het die departement hom gevra om ’n uittreestrategie te skryf met die belofte dat hulle intussen vir hom alternatiewe grond sou kry.
DREIGEMENTE
“In Julie verlede jaar kry ek toe sommer mondelinge instruksie van ’n amptenaar van die departement om my kontrak met die suikermeul af te teken, want hulle is besig om reëlings vir ’n alternatiewe plaas te finaliseer.”
Sithole sê egter hy is nie onder ’n kalkoen uitgebroei nie. “Ek moet ’n geskrewe uittreestrategie indien, maar word terloops gesê om my kontrakte te kanselleer. Nee wat! Ek het aangedring op ’n geskrewe onderneming
en ’n nuwe huurkontrak. Ek het immers krediteure wat wil sien dat ek kan aangaan as ek trek.”
Die amptenaar het onderneem om die nodige papierwerk die volgende dag by Sithole te laat aflewer. Dit is nou al meer as ses maande later en daar het dadels van gekom.
Intussen het die werkers wat hulself die Gijimani Bomake- beslote korporasie noem, ultimatums aan Sithole en sy plaasbestuurder begin stuur.
In ’n swak bewoorde brief waarsku die groep Sithole se bestuurder om by die datum te hou wat Sithole in sy uittreestrategie voorgestel het, naamlik 31 Oktober 2019. Dat die alternatiewe grond wat deel van die strategie vorm nie beskikbaar is nie, skeel die nuwe huurders min.
Hulle het Sithole beveel om die plaas
teen 27 Januarie te ontruim, maar hy moes die sleutels al op 24 Januarie aan die voorsitter van die korporasie oorhandig.
Daar is glo ook ’n wag op die plaas om seker te maak Sithole verwyder niks wat nie in die uittreestrategie gespesifiseer is nie.
Sithole sê hy trek nie voor ’n ander plaas vir hom beskikbaar is om te huur nie. Hy is ook bekommerd oor wat van die katoenboere in die omgewing gaan word.
Katoen SA en die SA suikerrietkwekersvereniging (SACG) is dit eens dat Sithole ’n kernrol speel in hul poging om ’n katoenpluismeul vir Nkomazi op te rig. Vir suikerprodusente is katoen ’n ideale wisselgewas, want die pluismeul sal op ondersteuning van die suikerbedryf kan staatmaak in droogtetye.
Albei organisasies het skriftelike pleidooie aan die staat gerig. Mnr. Christopher Gemmell, Komati-streeksverteenwoordiger vir die SACG, skryf dat Sithole se boerdery ’n sprekende voorbeeld van suksesvolle grondhervorming is en dat die plan om hom te verskuif, teen die regering se beleid en hervormingsdoelwitte indruis.
Sithole sê hy is moeg baklei met die provinsiale owerhede en die eisersgroep. Hy het sy hele verhaal neergeskryf en dit saam met die verslae van Katoen SA, RCI Foods, SACG en die korrespondensie tussen hom en die provinsiale departement na die nasionale departement vir grondsake en landelike ontwikkeling gestuur.
Die direkteur-generaal, mnr. Mdu Shabane, het glo teenoor die vereniging vir opkomende boere onderneem om persoonlik aandag aan die situasie te gee. Teen druktyd het hy nog nie op geskrewe vrae van Landbouweekblad reageer nie.