Akwaponika — stelsel vir die toekoms
Danksy ’n goeie grondslag is dié akwaponiese boer se wins dieselfde as wat hy met beesboerdery op 1 000 ha sou behaal. Wees op die uitkyk vir die slaggate en ken jou mark, sê ’n kenner vir voornemende akwaponiese boere.
Johannes Potgieter en sy vrou, Sonette, van die plaas Sandlaagte naby Alexandria in die Oos-Kaap het op 15 Oktober 2018 die eerste stene vir hul kommersiële akwaponika-eenheid gelê. Op 23 Desember kon hulle hul eerste oes aan die vakansiegangers van Kenton-on-Sea lewer. Johannes vertel laer reënval het hom gedwing om ’n alternatiewe inkomste op die plaas te soek om hom en sy gesin te onderhou.
“Dit is waardetoevoeging en vertikale groei. As die stelsel in volle produksie is, is die wins soortgelyk aan wat ek op 1 000 ha met beeste in hierdie gebied kan verdien – en 1 000 ha gaan jou R25 miljoen kos.”
Hy beskou akwaponika as die toekoms van voedselproduksie.
“Die weerpatrone is besig om almal onder te kry en regerings kan nie planne beraam om die veranderings te keer nie.”
Ná die Potgieters opleiding by Practical Aquaponics van Martin Fick op Salem voltooi het, het hy hulle ook gehelp om ’n mark vir hul slaaiblare te vind.
Die Potgieters produseer tans blaarslaai, grasuie, rissies en tamaties in twee kommersiële akwaponika-modules wat altesaam sowat 50 000 liter water vat.
“Danksy die laer produksiekoste is die inkomste steeds goed, al lewer ons nie aan ’n nismark nie.”
Akwaponika verwys na plante, visse en mikrobes wat saam in ’n stelsel gebruik word om natuurlike kos sonder chemiese middels te produseer. Die visse se afvalprodukte word deur mikrobes omgeskakel in bruikbare plantvoeding. Die plante neem dit uit die water op en die gefiltreerde water sirkuleer terug na die visse, waarvandaan die proses homself herhaal.
Martin is al sedert 2009 besig om, onder toesig van die Hollandse kenners van die Universiteit van Wageningen, doeltreffende akwaponika-stelsels – vir huishoudelike én kommersiële gebruik – aanmekaar te sit vir plaaslike akwaponiese boere.
Hy het die vorm van die groeibeddings ontwerp. JoJo Tenke vervaardig die hoëgehalte-onderdele. MicroCare voorsien sonkrag-onderdele en Real IPM sorg vir natuurlike plaagbestrydingsmiddels.
MIN KOSTE EN GOEIE WINS
Die stelsel het baie voordele, soos dat ’n mens met min produksiemiddele (water en grond) oor die weg kan kom. Boere sal veral belang stel in die uitsonderlike winsgrense wat akwaponika bied. Die lopende koste is laag, en geen chemikalieë of kunsmis is nodig nie. Navorsing toon akwaponiese blaarslaai het slegs 10% van die water nodig wat blaarslaai in die grond vereis. Martin se kliënte boer tans hoofsaaklik met slaaiblare. ’n Plantjie kos ongeveer 50c. Ná drie weke word dit geoes en teen R15 verkoop. Indien die lopende koste in ag geneem word, maak ’n boer ongeveer R10 wins per slaaikop. Met 2 500 slaaikoppe in ’n kommersiële stelsel kan jy tot R30 000 wins per maand in die sak steek.
“Dit is ’n volhoubare en selfstandige benadering tot voedsel. ’n Mens moet egter die natuur verstaan. As jy dit verkeerd aanpak, het jy nie ’n kat se kans nie.”
Baie beginners dink hulle kan met ’n YouTube-video en ’n paar pype en houers met plante en visse begin boer. Ná ’n week vrek alles omdat hulle nie die biologie of stelsels verstaan nie. Dit gee aan akwaponika ’n slegte naam.
“Die mikpunt is om stelsels te bou wat werk en waarmee boere sukses kan behaal,” sê Martin oor sy proewe met akwaponiese stelsels en plante. Sy kommersiële eenheid is modulêr, sodat ’n beginner klein kan begin
en later maklik kan uitbrei.
Hy glo stelsels in Suider-Afrika moet anders benader word as byvoorbeeld in Israel of Nederland, waar arbeid duur en meganisasie aan die orde van die dag is.
“Hulle kan ’n tydhouer aanskakel om sekere funksies te verrig, maar wanneer die krag in Suid-Afrika afgaan, is dié funksies vir ons niks werd nie.”
Die Suid-Afrikanse klimaat met sy wisselende temperature en sterk wind in sommige gebiede moet ook in gedagte gehou word.
In sy tuin plant hy onder meer blaarslaai, ment, basiliekruid, roosmaryn, gemmer, sitroengras, tiemie, eiervrug, rissies, kiwivrugte, grenadellas, komkommer, avokado’s, tamaties en makadamias. Verskillende warm- en kouewatervisspesies soos kurpers, baber en forel is geskik vir akwaponika.
Martin waarsku teen die gebruik van plastiektonnels vir sy stelsels. “Die vog en humiditeit in die tipiese tonnels is ’n kwessie, want ons kan nie juis chemikalië gebruik nie.”
Hy ontwerp sy stelsels volgens die produsent se behoeftes en die grootte en tipe mark wat bestaan. Warmwatervisspesies word byvoorbeeld in behuising aangehou met meer plastiek, sodat die hitte beter vasgevang word. Kouewaterspesies se damme word weer in die grond gebou om koel te bly.
Die struikelblokke is legio, veral omdat die bedryf in Suid-Afrika nog jonk is. Martin moes al dikwels uit nood met oplossings vorendag kom. Só het hy ’n innoverende pols-besproeiingstelsel (IrriGravityPulsator) ontwerp om kragverbruik te verminder. Dit is op gravitasie geskoei, blokkasies ontstaan nie en ’n mens het net 20 W krag nodig om ’n hele hektaar te besproei.
Een van sy ander patente is die Powerflush. Die uitlaatpype word op ’n spesifieke manier gekoppel sodat wanneer een kraan oopgedraai word, ’n sekere deel van die stelsel dreineer sonder dat elektrisiteit nodig is.
Hy raai boere aan om eerstens groente akwaponies te verbou, omdat die plante se stikstofbron onstabiel raak wanneer visse gedurig vervang word.
Omdat die visse, plante en mikrobes saam in een stelsel leef, kan plae nie chemies bekamp word nie. ’n Geïntegreerde plaagbestrydingsprogram is noodsaaklik. Dit is een van Martin se grootste probleme, maar is tog ook voordelig.
“Die feit dat die groente vry van chemiese middels is, maak ’n groot verskil met bemarking. Ek kan ook nie daaroor jok en in die nag spuit nie, want dan sal ek my hele stelsel doodspuit.”
Akwaponiese produsente kan dus ’n premie vir hul produk verdien omdat verbruikers aandring op veilige, gesonde produkte.
Martin bou landwyd stelsels. Hy het ook al stelsels en onderdele na België, Maleisië, Amerika en Afrika uitgevoer. Die droër dele van Suid-Afrika, waar dit tradisioneel moeilik is om groente te verbou, is volgens hom juis geskik, want die toestande is minder bevorderlik vir swamme en plae.
LEI JOUSELF OP
Martin bied ook kursusse oor akwaponika aan en het ’n ooreenkoms met die Rhodesuniversiteit op Makhanda (Grahamstad). Dit is geskik vir van beginners tot kommersiële boere. Hy het al sy kennis en vaardighede in ’n boek saamgevat, wat slegs beskikbaar is vir studente wat die kursusse bywoon.
Die ekonomie van akwaponika maak ’n groot deel van sy opleiding uit.
“Dit is noodsaaklik om te weet vir wie jy kan lewer sodat jy ’n strategie vir bemarking het,” is sy raad. “Doen handelsmerkbeplanning en maak seker jy onderskei jou produk van jou mededingers. Sodra jou akwaponiese stelsel geïnstalleer is en aangeskakel word, sal jou produk binne 21 dae gereed wees om verkoop te word, en jy moet ingerig wees om te kan begin werk.”
NAVRAE: Martin Fick, 083 278 4201.