Taxi’s, trekkers en vragmotors vol hoop
In die Noord-Kaap, waar besproeiingsgewasse weens beurtkrag in die versengende hitte verwelk het, het honderde lede van die gemeenskap op 20 Januarie spontaan en met behulp van landboumaatskappye na Douglas opgeruk om hul misnoeë oor dié mensgemaakte ramp uit te spreek.
VROEGOGGEND het die sweet al in strome geloop. Teen 09:00 het die kwik op 30 °C gestaan. Buite die verskillende dorpsingange het almal reggemaak vir die groot optog. Taxi’s en trekkers, selfs ’n Ferguson 35 uit 1957, is met landsvlae versier. ’n Vragmotor vol aartappels het baniere met boodskappe gedra.
Werkers en boere, sy aan sy, behalwe dié wat die spilpunte in die mielielande moes aansit sodra die krag aangaan. Mense wat gewasse verbou.
Toeters het opgeklink en treinfluite het weergalm, maar dit was nie ’n karnaval nie. Dit was ’n konvooi met ’n ernstige boodskap. Die landbou is onder beleg en die regering moet Eskom dringend regruk. Beurtkrag wurg die moed uit moeë boere terwyl mielies en druiwe verdor, hoenders in hoenderhuise vrek, en verwerkingsaanlegte en voermeulens stilstaan.
’n Esprits de corps het die latere vergadering in die groot skuur omvou nadat trekkers onwillekeurig in netjiese rye geparkeer is. Terwyl die grootmense beraadslaag het, het ’n seuntjie op ’n speelgoedtrekker wilde esdraaie voor die groot groen en rooi menere gemaak.
ONGEHOORD
Die mense het uit alle stande gekom. Klein- en kommersiële boere wat planne beraam, plaaswerkers wat planne gestalte gee, taxidrywers wat werkers na plase aanry, sakemanne wat van en aan boere koop en verkoop, spazawinkeleienaars wat aartappels as diepbruin skyfies aan honger mense verkoop.
Almal wat lief is vir Suid-Afrika en sy boere.
Om hulle het die son op vrugbare grond geskyn. Daar was silo’s om grane op te berg, riviere en kanale vol blink water, vragmotors wat produkte mark toe aanry, en treine wat oeste na hawens bring. ’n Kerktoring of twee op die dorp, die skool waar die leerlinge vir die konvooi gesing en gewuif het.
Stof en kaf het opgedwarrel. Op die horison het blougrys donderwolke dreigend gemaal. Weerlig met ladings vol elektrisiteit het geklap. Dié druppels reën nie genoeg om die warm grond af te koel en gewasse te versadig nie.
’n Ongehoorde samekoms, die eerste keer ooit in die besproeiingsgebiede van Douglas, Prieska, Hopetown en Vaalharts.
Die gebrek aan genoeg elektrisiteit is ’n menslik voorkombare ramp, anders as droogtes, vloede, brande en plae.
Krag is die spil wat pompe aandryf en spilpunte om gewasse laat sirkel of boorde en wingerde benat. Wat koelkamers, hoenderhuise en verwerkingsaanlegte laat dreun. Dit in ’n land wat eens as die enjinkamer van Afrika beskou is.
“God red Afrika,” sê een boer oor die luidsprekers. “Ons gaan nêrens heen nie, ons bly en bewerk Afrika. Diegene wat wou emigreer, is reeds weg.”
Die pleidooi aan Eskom, die regering, politici en amptenare
is om die afgelope jare se leë beloftes gestand te doen. Om die bietjie krag op die korte duur só te verdeel dat almal ’n bestaan kan maak. Die oorsake op die lange duur op te los.
Gee ons net krag om te plant, te oes en te verwerk. Want kos gee krag.
DUISTERE VOORUITSIGTE
As die oeste misluk, is winkelrakke leeg en boerderye met miljarde rande se beleggings onderdeur.
“Die president moet hierheen kom,” sê ’n kleinboer wat ook ’n kitskoswinkel bedryf. “Mense gaan honger ly. Pryse gaan verder opskiet. Hy moet vir ons die plan kom verduidelik. As hy nie weet wat om te doen nie, moet hy gaan. Die ongeskoolde mense by Eskom ook.”
Die taxidrywer sê as die landbou swaarkry, het taxi-eienaars nie passasiers om aan te ry werk toe nie. “Die spilpunte moet hardloop.” Hy vrees ook ’n styging in dieselpryse.
Hoe is dit moontlik, vra ’n leierboer, dat boere met presisieboerdery, tegnologie en dissipline die landbou-ekonomie kan laat klop, maar nie ondoeltreffende staatsinstellings nie? Onaanvaarbare verkwisting, korrupsie, selfverryking, nepotisme en onbeholpenheid moet end kry.
Die regering moet die infrastruktuur skep sodat dié stukkie van Afrika se mense kan gedy. Boere wil deel wees van die oplossing, welvaart skep, mense voed en ’n nasie help bou.
Koue koeldrank lawe droë kele. Dan vertrek sielsmoeë boere en werkers op trekkers om te probeer red wat te redde is.
Vanaand loop trane van geloof en tonnemate hoop.
Die integriteit van die hele waardeketting ly onder die meulenaarsbedryf se teenkanting teen nuwe regulasies vir mieliegradering.
DAAR is al in 2019 begin om opnuut te kyk na die graderingsregulasies vir mielies. Produsente ervaar ’n groot probleem met inkonsekwente toepassing van die huidige graderingsregulasies, en te gereeld word dieselfde besending mielies op twee verskillende plekke verskillend gegradeer. Dít het gelei tot ’n uitgebreide ondersoek om te bepaal waar die probleem lê.
Verskeie aspekte van die regulasies is onder die loep geneem, en ná uitgebreide navorsing is bepaal dat waterbeskadigde en gevlekte pitte nie ’n noemenswaardige invloed op maalgehalte het nie. Sulke pitte is groot en swaar, en net een só ’n pit wat verkeerd geklassifiseer word, kan ’n groot invloed op die graad hê.
Aangesien die navorsing en ondersoeke bewys het dat dit nie maalgehalte benadeel nie, is ooreengekom om die regulasies sodanig aan te pas om te keer dat die produsent onnodig gepenaliseer word.
NIE IN ISOLASIE
Dis belangrik om te onthou dat produsente nie dié werk in isolasie gedoen het nie, maar dat dit deur die mielieforum onderneem is, waar al die belanghebbendes deelneem, of ten minste ’n geleentheid het om deel te neem, sou hulle wou. Die bedryf het juis binne dié forum konsensus bereik, en daarna is die forum opdrag gegee om ’n aansoek om die wysiging van die regulasies, soos ooreengekom, by die departement van landbou, grondhervorming en landelike ontwikkeling in te dien.
Dit is toe só gedoen, en nadat bepaal is dat die regulasies nie betyds sou wees vir die afgelope bemarkingseisoen nie, is daar weer konsensus binne die forum verkry om aansoek te doen om ’n reëling om dit wel op die betrokke oes toe te pas.
Hier het die spreekwoordelike stok toe in die wiel beland.
Die natmaal-bedryf, wat in elk geval die meeste van sy produk
op ’n kontrakgrondslag koop en dus sy eie standaarde kan daarstel indien hy sou wou, was die eerste om nou dringend kapsie te maak teen die aanpassings – al is hulle deel van die mielieforum!
Hul stellings oor mikotoksiene en voedselveiligheid het die aandag van die res van die maalbedryf, wat ook deur verteenwoordiging van die Meulenaarskamer deel is van die forum, getrek en skielik is daar nou nie meer konsensus in die bedryf nie.
Die bewerings oor mikotoksiene en veiligheid kon tot vandag toe nie deur ’n enkele stuk navorsing gerugsteun word nie, in teenstelling met die hele navorsings- en ondersoekproses waarop die aanvanklike aanpassings in die regulasies gegrond is.
BEWYSE?
Nadat die bedryf besef het ’n tydelike reëling vir die toepassing van die aangepaste regulasies vir die afgelope seisoen sou nie slaag nie omdat die konsensus binne die bedryf verlore is (en dit ondanks ’n gebrek aan wetenskaplike bewyse as ’n rede daarvoor), is besluit om die aansoek om die tydelike reëling terug te trek en die aansoek volgens die normale proses te laat voortgaan. Dit het geleentheid vir kommentaar en hernude gesprekke daaroor gebied.
Die spertyd vir kommentaar was in November 2022.
Sover my kennis strek, en afgelei uit die onbeantwoorde vrae tydens die vergadering wat die bedryf en departement op 17 Januarie oor die aangeleentheid gehou het, is geen wetenskaplike bewys van die beweerde mikotoksiene of voedsel veiligheid s bekommernisse ingedien nie.
Wilde stellings is oor die gehalte van die Suid-Afrikaanse Graanlaboratorium (SAGL) se werk gemaak, en in die proses is die akkreditasie van die SAGL, wat op internasionale standaard is, óók in twyfel getrek, wéér sonder wetenskaplike bewyse.
KLAD OP BEDRYF
Wat vir my ’n baie groot probleem is, is dat die integriteit van die hele bedryf nou op ’n paar vlakke in twyfel getrek word:
■ Die mielieforum, wat juis bestaan om ruim geleentheid te bied om ernstige debat te voer en sake binne die bedryf op te los, werk duidelik nie as konsensus bereik kan word wat dan eenvoudig deur kapsie van ’n lid van die vergadering wat nie opgedaag of opgelet het nie, sommerso sonder dissipline onklaar gemaak kan word. Dit is ’n teken van ’n huis wat nie in orde is nie.
■ Tweedens, die manier waarop onbewese twyfel geskep word oor ’n internasionaal geakkrediteerde instelling soos die SAGL en die werk wat hy doen, ondermyn die bedryf in sy geheel.
Wat die meulenaarsbedryf en veevoervervaardigers nou bereik het met hul ongegronde stellings en besware is om ten koste van die produsente van Suid-Afrika ’n groter deel van hul aankope teen ’n baie groter diskonto te kan koop.
Tradisioneel was die diskonto van WM1 en WM2 van R30 tot R50 per ton, en nou is dit R300 tot R700 per ton. Dit is so maklik as om ’n onbewese stelling te maak, almal op hol te jaag, en daar het jy dit – lekker goedkoop mielies.
Hoe werk dit dat die silo’s by koöperasies mielies in sommige gevalle as WM2 klassifiseer, en as die boer dan dieselfde vrag direk na die meul stuur, dan klassifiseer hierdie einste meulenaars dit as WM1?
Daarbenewens is ek bewus van groot besendings witmielies wat vanjaar na Mexiko uitgevoer is wat ’n kombinasie van WM1 en WM2 is, en die klant is baie tevrede met die gehalte van die mielies.
KORTTERMYNGEWIN
Ek kan nie anders as om te dink korttermyngewin ten koste van ons produsente sit agter hierdie houding nie. Ons as produsente sal die eerste wees om te sê jy verkoop nie ’n produk as dit nie geskik is nie. Dit is in niemand se belang om onveilige voedsel te produseer nie. Dit is mos gekkigheid om te dink jy kan gemors aan jou verbruiker afsmeer.
As ons ’n toekoms vir die mieliebedryf wil hê, sal ons dringend ons huis in orde moet kry, en instellings soos die mielieforum sal opnuut die nodige dissipline en aandag moet kry sodat ons saam die toekoms kan ingaan.
Is dit dan nie só dat ’n boer die meule nodig het wat sy produk maal en die meulenaar die boer se mielies nodig het om sy meel te maal nie? Mense, ons kan nie so aangaan nie!
Dit is in niemand se belang om onveilige voedsel te produseer nie.
Mnr. Derek Mathews is die voorsitter van Graan SA.