Met die weer gepla?
Hoe jy op ’n spesifieke dag voel, is intiem vervleg met die weervoorspelling op maniere wat die wetenskap nou maar eers begin ontrafel
Die weer kan sonnig, stormagtig, onvoorspelbaar of onplesierig wees. En so ook jou bui.
Maar is daar ’n verband tussen die twee? Maak die reën jou hartseer? Kan jy op ysige winterdae maar net beaam wat Laurika so raak in haar liedjie Winter* vasvat? “. . . Die weerhaan op die kerktoring Skrop nes, die sterre word geblus . . .” Die weer se impak op jou liggaam en die natuur is so wyd, ’n hele wetenskaplike studieveld fokus daarop: Bioweerkunde. In dié klein maar diverse veld ondersoek atmosferiese wetenskaplikes die uitwerking van die weer op diere, plante en mense.
Dis nie so maklik om te bepaal wat presies die invloed van sekere weerpatrone op jou liggaam is nie. Om ’n weerkundige by een van ons universiteite aan te haal: “Daaroor gaan ons almal maar duimsuig.”
Darem nie. Dis egter ’n nie-eksakte wetenskap wat steeds ontwikkel word, veral aangaande pyn en emosionele gesondheid, sê dr. Grady Dixon van die departement geowetenskappe aan die Mississippi State University in Amerika in ’n onderhoud met Weather.com.
“As die weer verander, praat ons dikwels nie net van een veranderlike nie. Is dit die temperatuurverandering wat jou minder goed laat voel? Die verandering in wind of die wolkbedekking? Boonop maak ons hoofsaaklik staat op mense se persepsies. Dis ’n ander uitdaging om dit te kwantifiseer (te meet en as getal uit te druk). Soos wat klimaatsverandering toenemend ’n effek op ons welstand het, sal die veld al hoe belangriker word.”
Hyself bestudeer klimaat, weer, emosionele gesondheid en selfdood. En reken sy dissipline beweeg nader aan ’n plek waar wetenskaplikes glo hulle sommige menslike gedrag sal kan voorspel, gegrond op weerpatrone.
Intussen sit ons met verskillende navorsingsprojekte waarvan die resultate mekaar dikwels weerspreek. Dis duidelik ons kan nie sommer breë, algemene stellings maak nie. Vir elke mens wat die winter wil omslaap, is daar iemand wat dié seisoen energiek omhels. Met dit in gedagte kyk ons na verskillende maniere waarop die weer dalk ’n impak op ons bui kan hê. SONSKYN-VITAMIEN Jy weet as die son op jou kaal vel skyn, vervaardig jou liggaam broodnodige vitamien D, wat ook ’n rol by die produksie van serotonien speel. Selfs in ons sonnige land het 2 uit 3 mense ’n tekort aan die sonskyn-vitamien, volgens die voedingkundige Vanessa Ascencao van Kaapstad. Mense wat sukkel met angs en depressie, is meer geneig om ’n tekort daaraan te hê.
Serotonien, die liggaam se goedvoelhormoon, styg met
< blootstelling aan helder lig en daal as dit verminder. Dis een van die redes vir SAD ( seasonal affective disorder), of sogenaamde winter-depressie. In Engeland, met sy mistroostige, grys weer, ly meer mense aan depressie, volgens dr. Pixie du Toit, forensiese kriminoloog en konsultant by die Sinoville-krisissentrum in Pretoria. Plaaslik is dit eintlik net van toepassing op die Wes-kaap, met sy dae lange mistroostige winterreën. AL DIE VELD IS VROLIK . . . Die meeste mense beëindig hul lewe in die winter? Verkeerd! Dis ook ’n mite dat dit meer gebeur in en rondom vakansietye omdat mense hul eensaamheid dan meer intens beleef.
Studies sedert die laat agtiende eeu wys selfdoodsyfers neem toe in die lente en verminder in die winter. In die Noordelike Halfrond is dit meer algemeen in April/mei, en minder in Februarie, volgens ’n studie in die internasionale joernaal Social Science & Medicine. Dit geld ook in die Suidelike Halfrond. In Suid-afrika kom dit meestal voor in September en Oktober, volgens navorsing in die internasionale joernaal Psychiatry Research.
Die redes is onbekend. Dalk is dit as gevolg van die eb en vloei van ons sosiale ritme. Allergieë, kragtige merkers van inflammasie, neem toe in die lente, en daar is ’n verband tussen inflammasie en gemoedsversteuring. Een studie wys selfs mense met allergiese rhinitis (inflammasie van die neus se slymvlies) is meer geneig tot selfdood. (Bronne: www. livescience.com, www.mghclaycenter.org) OP LIGTER NOOT Op ’n sonskyndag trap jy lig en jou gedrag verander sonder dat jy dit eens besef.
Studies suggereer byvoorbeeld mense help mekaar meer en gee groter fooitjies.
Sonskyn word ook geassosieer met groter wins op die aandelemark; reën en sneeu nie, volgens navorsing in die gesaghebbende Amerikaanse The Journal of Finance (www. afajof.org).
Dis ook die beste tyd vir ogies maak. Vroue is meer ontvanklik om hul telefoonnommer vir ’n aantreklike vreemdeling te gee, is in ’n Franse studie bevind. ( Vertrou die warmbloedige Galliërs om daai een na te vors.) Dieselfde navorser het bevind bestuurders laai dan makliker ’n duimgooier op.
Die ideale temperatuur om ’n helpende hand uit te steek, is 20 °C. Hoe verder die temperatuur van dié ideaal afwyk (styg of daal), hoe minder altruïsties is jy, wys ’n Amerikaanse studie. (Bron: psycnet.apa.org)
En ja, op sonskyndae gee ons makliker geld uit. (In die skuld? Trek Siberië toe.) (Bron: www.psychologytoday.com)
As jy die beste uit die mooi weer wil put, gaan stap sowat ’n halfuur in die son. Dit verbeter nie net jou bui nie, maar ook jou geheue. En maak jou kop oper vir nuwe inligting en kreatiewe gedagtes. Jy is daarna sommer meer produktief, volgens ’n Amerikaanse studie.
HUMEURE VAT VLAM Sonnige weer is een ding. Snikwarm iets heel anders. Misdaad en geweld styg in die warm somermaande. Dit sluit in van moord en opstand tot motorbestuurders wat op toeters lê. SÓ wys ’n studie van die Amerikaanse departement van justisie (www.bjs.gov) gewelddadige misdaad en inbrake is dan aansienlik hoër. Daar is ’n paar moontlike redes: Warm, bedompige weer maak jou meer geïrriteerd en aggressie en vyandigheid lê dan vlakker. Jy is ook in die somer meer buite en daar is meer wisselwerking tussen mense. Die kans is groter dat julle mekaar verkeerd opvryf en humeure handuit ruk.
Die uitsondering is as dit regtig warm is (sowat 32 °C en meer). Dan bly selfs die skelms binnekant waar dit koeler is.
Suid-afrika is wêreldwyd bekend as ’n baie aggressiewe plek. Ons gebruik geweld maklik as oplossing vir probleme, sê dr. Du Toit. Dit word gekoppel aan maatskaplike omstandighede soos armoede, enkelouer-gesinne, ensovoorts.
Sy is nie bewus van navorsing oor die invloed van die weer op geweld nie. “Dis egter iets wat kriminoloë sién. Wanneer dit warm en droog is, is daar meer voorvalle van byvoorbeeld gesinsgeweld. Jy’s natgesweet, geïrriteerd en as jy in elk geval ’n lae frustrasietoleransie het, kan dit die laaste strooi wees wat jou kop laat verloor. Jy kan ook lafenis soek by koel, alkoholiese drankies, wat jou inhibisies verlaag en jou gewelddadig laat optree.”
Dit, beklemtoon sy, geld vir mense wat in elk geval maklik ontplof.
Ons ou volkie hou van braai op soel, lui someraande. Dikwels klap die proppe ook lustig, wat weer eens geweld as opsie makliker maak, sê sy. (Die weer speel dus net indirek ’n rol.)
Dis nie net heethoofde wat hul “koel verloor” in die hitte nie. Tydens die Olimpiese Spele in Beijing (2008) het berigte deur Amerikaanse joernaliste op warmer dae meer negatiewe woorde bevat. Dit het gegeld selfs as hulle oor China oor die algemeen en nie net oor die Spele spesifiek geskryf het nie. (Bron: tandfonline.com) JOU WEER-PERSOONLIKHEID Ja, jy het so iets, volgens Nederlandse navorsing. Sowat die helfte van 415 adolessente in die studie word nie juis deur weer gepla nie. Die ander helfte wel. Verdere ontleding het die volgende soorte weer-persoonlikhede geïdentifiseer:
Somer-liefhebbers (17%) – Gelukkiger, minder angstig en toornig op dae met meer sonskyn en hoër temperature. Hoe langer dit reën, hoe minder gelukkig en meer angstig en kwaad is jy.
Somer-haters (27%) – Ja, dis reg. Meer somer-haters as andersom! Jy is minder gelukkig en meer angstig en toornig op ’n warm sonskyndag. As dit reën, jubel jy.
Reën-haters (9%) – Kwaaier en minder gelukkig met meer reën. Op warmer dae met baie sonskyn blom jy.
Onaangeraak deur die weer (48%) – Reën of sonskyn, dis om’t ewe.
Onthou, dis Nederlandse tieners. Ons kan nie veralgemeen en dit sommer net op Suid-afrikaners van toepassing maak nie. Maar tog, elkeen van ons kan ons waarskynlik in een van die groepe indeel. Die navorsers reken dit kan dalk meer lig werp op botsende data: Die weer se invloed sal afhang van die soort weer-persoonlikhede wat die navorsers gebruik. (Bron: psychcentral.com) ONS WISPELTURIGE MANNE Reën dit? Hulle wou gaan krieket kyk, maar bly nou sommer tuis. Lekker warm? Hulle los alles en gaan strand toe. Mans reageer op wispelturige weer deur eenvoudig hul planne aan te pas, volgens ’n Amerikaanse studie. Nie vroue nie. Hulle hou by hul planne, al brom hulle erger as donderweer daaroor. (Bron: psychcentral.com)
Dit lyk asof die weer tog ’n meetbare impak op baie mense se bui het, som psychcentral.com op. Maar dis afhanklik van baie faktore. Dit gaan waarskynlik meer só wees op ’n plek met lang tye van uiterste weer. Lekker sonskynweer gaan ’n groter impak op Londenaars hê, waar dit gewoonlik koel en reënerig is. Teenoor Suid-afrikaners wat feitlik elke dag in sonskyn kan baai. (Met die uitsondering van WesKapenaars in die winter.)
Dit hang ook af van jou “weer-persoonlikheid”, waaroor wetenskaplikes glo meer navorsing wil doen.
Ons kan sommer nou al sê: Die meeste van ons het een!
* Woorde en musiek: Willie van der Merwe / Laurinda Hofmeyr
Wanneer dit warm en droog is, is daar meer voorvalle van byvoorbeeld gesinsgeweld dr. Pixie du Toit