Milan Murray: ‘Ek vier my 20 jaar in die bedryf’
Sy skep haar berge en dan klim sy hulle. Sulke kommentaar verstom Milan Murray dalk, maar dié wat haar ken, sê sy’s weerloos, ja, maar onverskrokke
Weerloos, maar onverskrokke, is hoe Milan Murray se geliefdes haar beskryf.
“Sy is my stylvolle kaalvoet vriendin wat haar krag in haar weerloosheid vind,” sê een van haar beste vriendinne, grimeerkunstenaar Claudia Hamman.
Milan se man, Schalk van der Merwe, ’n entrepreneur, meen sy was ’n kat in ’n vorige lewe – elegant, onafhanklik en misterieus. Syself sê drie dinge laat ’n plek soos “huis” voel: katte (hulle het vir Taylor, Tom en Jerry), foto’s en boeke.
Die bekroonde toneelskrywer Retief Scholtz beskryf Milan só: “Sy kry ’n vonkel in die oog as jy haar uitdaag met moeilike idees.” Hy is die skrywer van die eenvrou-toneelstuk Weerkaats, wat by verlede jaar se Aardklop-kunstefees die eerste keer op die planke was en ook Milan se solodebuut. Dit word nou landwyd “op stowwerige plattelandse verhoë en by al die kunstefeeste” opgevoer, vertel sy.
Onlangs was sy ook te sien as die onseker, kleinlike suster in die kyknet-drama Waterfront, en as die onstabiele ma in die rolprent Liewe Kersfeesvader. “Die rol as daardie ma was die eerste keer dat ek effe onvas op my voete gevoel het.” Oor ’n draaiboek wat sy vir ’n rolprent skryf wat vanjaar in samewerking met ’n Nederlandse produksiemaatskappy vervaardig word, is sy nog geheimsinnig. ’n Groot uitdaging.
Die aktrise, regisseur en televisie-aanbieder Nina Swart, wat op Jou storie met Nina op Via (kanaal 147) met Milan gesels het, glo Milan skep haar eie berge om uit te klim. “Al is sy hoe bang, sy staal haar en kom bo uit. Dit is baie inspirerend.”
Tog is die lewe vir Milan soms swaar. Depressie – die swart hond – het al dikwels oor haar skouer geloer en hard geblaf. “In die verlede sou ek wanneer ek in ’n donker put afsak my vingers stompies, bloederig teen die put se wande uitklouter na die lig.” Deesdae laat sy haarself toe om ’n paar dae die donkerte in te gly. Totdat sy weer kans sien om “boontoe” te stu. Gelukkig het sy haar man: “Hy monitor my.”
Om te ontvlug slaap sy of skryf essays. Saam met haar entrepreneur-vriendin Charmaine Nolte het Milan al drie kinderboeke geskryf en uitgegee deur hul maatskappy, Murray & Me. Een daarvan – ’n Trompet vir Thomas ( Thomas and the Trumpet in Engels; R130 met ’n CD) – is oor asma, met die Olimpiese swemmer Ryk Neethling, ook ’n asmalyer, as die hoofkarakter se held. “Ek het destyds as Ontbytsake- aanbieder op kyknet met Ryk ’n onderhoud gevoer. Hy is oulik en het dadelik ingestem om in die boek te verskyn,” sê sy. In 2010 het sy ook ’n boek, Koemelaat: ’n sanity joernaal van ’n nuwe ma (Griffel-media), die lig laat sien.
Schalk vertel hy het groot respek vir sy vrou. “John Legend sing oor ‘perfect imperfections’. As ma, vrou en aktrise is sy nie bang om haar weerloosheid te wys nie. Dit maak haar eg, eerlik en perfek.”
En mede- Waterfront- aktrise Rolanda Marais sê sy is altyd >
< professioneel, hardwerkend, en skep “volronde karakters”.
Fyn en vroulik in ’n lang geblomde rok, met ’n byna deursigtige vel en bokkie-oë, lyk Milan verstom oor al dié kommentaar. Sy bestel benedicteiers en draai elke vraag versigtig om in haar kop, dan antwoord sy beredeneerd en intens.
Sy doen moeite. Punt. Met haar loopbaan, huwelik, en hul kinders, Steph (11) en Lua (9). Sy voel soos alle werkende ma’s soms skuldig dat sy nie balans in haar lewe het nie, maar sy probeer om haarself nie te veel met ander te vergelyk nie.
Voor my in die koffieplek in Kaapstad is ’n kalm vrou wat ontluik het van ’n oulike, effe astrante jong meisie met kort hare wat agter opswiep, in ’n elegante vrou met subtiele grimering en sjiek klere. “Ek hou ’n ‘ ligte pols’ op my voorkoms. Talent en voorkoms is belangrik in my beroep, maar ek fokus eerder daarop om myself te leer ken. Ek probeer my kinders leer om hul drome na te jaag, maar dat die belangrikste ding op aarde kindness is.” Sy wil nooit vasval in die denkwyses van “gister” nie. “Die wêreld waarin ek grootgeword het, bestaan nie meer nie. Oor twintig jaar gaan my kinders se grootwordwêreld nie meer bestaan nie. Ek wil hulle leer om kreatief te dink en entrepreneurs te wees.”
Hoekom is jy juis nou gereed vir ’n eenvroustuk? Ek was lus vir ’n nuwe uitdaging om my twintig jaar in die bedryf te vier. Drie jaar gelede het die teatergogga begin byt toe ek, die vervaardiger en aktrise Antoinette Louw en aktrise Cintaine Schutte die [bekroonde] toneelstuk Amper Vrystaat ontwikkel en vol sale by kunstefeeste getrek het. Dit word vandeesmaand verfilm. [Milan het ’n Fiësta-toekenning as beste aktrise daarvoor verower.] Ek het dit ook geniet om daarna die rol van die goeie dogter, Anna, te vertolk in Pa [’n vertaling van die Fransman Florian Zeller se stuk oor ’n pa met Alzheimers, met Hennie van Greunen as regisseur].
In Weerkaats bevraagteken vyf vroue – ek vertolk al vyf rolle – hul lewenskeuse. Ons reageer mos almal verskillend. Dit is ’n mengsel van tragedie en komedie. Een gebruik dronkverdriet, ’n ander een staan op die onvoltooide brug in Kaapstad en oorweeg selfdood. Nog een, Luca, is ’n houtskoolkunstenaar wie se karakter gegrond is op die kunstenaar Heather Hansen, wat beweging in haar sketse gebruik. Ek is dol op bewegingsteater. Dit was ’n inspirasie vir die stuk se dekor – wit en grys – wat lyk soos ’n kunswerk. Retief [Scholtz, die skrywer] is soos my brother from another mother, want ons het dieselfde agtergrond – ’n gewone Afrikaanse huishouding, waar geen van ons voorsate iets in die toneelkuns bereik het nie. Ons het heerlik saamgewerk. Hy is briljant en so ’n ‘gewone’ ou. Het jy jou rol in Waterfront geniet? Leon [Kruger, die skrywer] het voor die tyd vir my gesê dit was die lekkerste karakter om te skryf. Mense gaan hul oë rol en wenkbroue optrek vir haar. Sy is onseker van haarself en kleinlik. As akteur moes ek probeer verstaan hoekom sy so geword het. Ek was ‘alleen’ op stel, want gewoonlik staan jy in ’n soort ‘verhouding’ met mede-akteurs, maar sy word deur al die karakters uitgekryt. Waar het jou loopbaanpaadjie begin? Nadat ek my graad in drama aan die destydse Pretoriase Technikon verwerf het, was my eerste rol die rebelse dwelmverslaafde Dusty da Silva in die sepie Isidingo. Ek is aan die diep kant ingegooi en het baie geleer by groot name soos die akteurs Jamie Bartlett, Gerrit Schoonhoven, Dorothy Ann Gould en regisseur en vervaardiger Ilse van Hemert. Dit was real en gritty en het oor die probleme van arm mynwerkers gegaan.
Later het ek waardevolle kennis opgedoen as Frankie van Niekerk in Binnelanders, en die gefrustreerde vrou van ’n wildbewaarder, Kate van Reenen, in die M-net-sepie The Wild. Meer onlangs het ek ook in een episode van die kyknetdrama Die Boekklub gespeel. Sepies is ’n goeie wegspringblok vir akteurs, maar jy moet weet wanneer om te groet.
My gunsteling-teaterstuk was Taraboemdery, met Richard van der Westhuizen en Neil Sandilands. Ek en Neil het so drie weke geneem om te kliek, want hy is impulsief en intens en ek het soms gevoel hy oordonder my; ek is meer beredeneerd.
Ek probeer my kinders leer om hul drome na te jaag, maar dat die belangrikste ding op aarde kindness is Milan
Maar toe vind ons mekaar. Ek onthou daardie oomblik. Ons het nog in my garage in Johannesburg gerepeteer. Albert Maritz het die regie gedoen. Daar is iets magies aan daardie soort sewentigs- box set- teater waarvoor toneelskrywers soos Chris Barnard en P.G. du Plessis bekend was. Hoe balanseer jy ma-wees met jou werk? Ek beplan nie juis goed nie, maar die sleutel is dat jy jouself ken en vergewe, want dan kry jy goed op jou manier gedoen, wat vir jou gesin werk. My man help my baie en ek het verskeie nommers op ‘spoedbel’ op my slimfoon van jong meisies wat ekstra geld wil verdien in die Melkbos-omgewing. Hulle is geesdriftig, gemanierd en modern en laat my kinders geborge voel. Suid-afrika het soveel uitdagings. Sal julle ooit emigreer? Voor ons kinders gekry het, kon ek en Schalk ’n groen kaart kry toe ek in 2002 ’n ruk lank aan verskeie rolprent-ateljees in New York studeer het. Dit is my gunstelingstad, want dit het ’n soort energie wat jou laat glo alles is daar moontlik. Maar ons het doelbewus besluit om ons kinders aan die diverse SuidAfrikaanse kultuur bloot te stel. As hulle volwassenes is, kan hulle die wêreld verken. Ons sal hulle waarskynlik binnekort op ’n Europese vakansie neem, want hulle moet weet hoe die wye wêreld lyk. Dan sal ons ook gaan kuier by my broer Sam, ’n vertaler wat saam met sy gesin buite Amsterdam woon. [Sy het nog twee broers, Mike en John.] Wat dink jy van die #Metoo-veldtog? Ek is baie dankbaar een vrou was dapper genoeg om haar sê te sê teen manlike seksuele uitbuiting sodat ander ook die moed gehad het om dit te doen. Ek moedig geslagsgelykheid in ons huis aan en betrek albei kinders. Hulle verstaan dat ’n vrou se ‘krag’ en ‘mag’ in verskillende vorme – byvoorbeeld deursettingsvermoë en passie – manifesteer. Een geslag is nie sterker as ’n ander nie. As Steph byvoorbeeld sê hy is so bly hy is nie ’n meisie nie, gee ek perspektief deur hom te herinner dat sy pa ook soms skottelgoed was. Ek leer Lua om nie nonsens te duld nie. Ek het nog nooit. Is die rolprentbedryf in Suid-afrika gesond? Die jaarlikse kyknet-silwerskermfees is ’n wonderlike platform vir plaaslike talent – akteurs, regisseurs en vervaardigers – en skep nuwe genres, soos die kort kortfilm [12 minute lank] sedert verlede jaar. Die afgelope vyf jaar was daar reuse-groei in die rolprentbedryf. Dit is soms gevaarlik as jy die koek in te veel klein stukkies sny. Baie flieks is gemaak. Ons het die net wyd uitgegooi en gesien watter talent daar is. Dit is goed, maar dit sal nie kwaad doen om die koek nou dalk in drie groot stukke te sny nie. Ons moet bly streef na kwaliteit eerder as kwantiteit. Het jy dit geniet om saam met die nuwe talent in Liewe Kersfeesvader te werk? Mila Guy, wat die rol van die jong tiener vertolk, is deel van ’n nuwe generasie spelers wat die filmbedryf verryk. Sy het ’n blink toekoms omdat sy natuurlik toneelspeel en leiding neem. Haar ego is klein. So ook Dean Smith, wat die rol van haar beste vriend vertolk. Etienne Fourie is ’n wonderlike regisseur wat uitstekend navorsing doen en baie klem op komposisie en die regte kleurpalet sit, wat sorg vir magiese visuele komponente. Hoekom skryf jy so graag? Dis in my bloed. Min mense weet my ouma, Margie Smuts, het sestien boeke geskryf, soos Valse vaandels, Die donker skaduwee en Skeidsmure. Ek was altyd eerste klaar met opstelle op skool en Afrikaans was my gunstelingvak. Met forty days in matriek het my Afrikaans-onderwyseres, juffrou René Engelbrecht, agterop my skoolhemp geskryf: ‘Moet nooit ophou skryf nie.’ Ek weet daar skuil nog ’n groot draaiboek, televisiereeks en roman in my.
Daar is te min opvoedkundige kinderboeke in Suid-afrika om sosiale vaardighede aan te leer. In Europa, veral Brittanje, word boeke vir dié mark geskryf om verdraagsaamheid te kweek oor ‘anderste’ kinders. Veral in ’n land soos Suid-afrika moet kinders leer hoe verkeerd dit is om status- en klasbewus te wees en dat dit verkeerd is om te boelie. Ek probeer sulke temas aanraak in my kinderboeke. Marisa du Toit se illustrasies vul die teks goed aan. Opvoedkundige boeke gaan nie net oor harde feite nie. Hoekom werk jou huwelik? Omdat ons langs mekaar loop. Baie mense dink as hulle ’n maat kry, moet hulle hul identiteit opgee. Niemand is die hoof nie, jy hoef nie verstrengel te raak nie. Ons bou mekaar op. Ek verstaan nie daardie ding van een wat belangriker as die ander is nie. Dit is waar konflik begin. Ons het ook een keer per week ’n date- aand. Hy noem my Lyf. Ek het dit op my regterpols getatoeëer, want ek het al twee trouringe verloor. Toe koop hy die woord in die HAT, bederf my met ’n romantiese ete en oorhandig die sertifikaat met ‘LYF’ daarop aan my. Nou is dit my ‘troupand’. Vir sy veertigste verjaardag het ek weer vir hom ’n liedjie geskryf en op ’n CD opgeneem. Matthys Maree, die musiekregisseur, het dit opgeneem, maar dit is nie te koop nie. Is jy lief vir Afrikaans? Ek gebruik dit soos ’n kwas waarmee ek myself uitdruk. My vriende sê ek doen altyd moeite om interessante woorde te vind, maar ek is geen taalpuris nie. Ek hou van nuutskeppings, veral ‘wemeltong’ van die digter Breyten Breytenbach. En ‘ontlief ’. [Sy is nie seker wie dit geskep het nie.] Ek geniet ook Bibi Slippers se taalgebruik. En ’n woord soos ‘spookasem’ is baie beskrywend. Is jy bang vir oud word? Ek is dankbaar vir my 43 jaar. Dit is ’n voorreg om myself beter te leer ken. Die laaste skoot van die rolprent Philomena, gegrond op die Ierse tiener wat haar kleuter moes opgee aan die nonne nadat sy buite die eg swanger geword het, is ’n nabyskoot van die aktrise Judi Dench se gesig. Dit lyk soos die Grand Canyon. Só wil ek lyk as ek oud is. Ek wil dan nog werk, al is my gesig vol klowe.