Kennersraad: Dilemmas & antwoorde
Reeds maande lank sukkel ons om sin te maak van ons nuwe wêreld. Ons eetpatrone is deurmekaar. Ons begrotings krimp. Hoe help ouers hul angstige kind? En wat kan ons doen om die nood van mens en dier te verlig?
Die Covid-19-monster het ons plotseling bespring en dit is duidelik dat ons nog ’n ruk lank met hom gaan stoei. Ons probeer nog sin maak van ons “nuwe normaal” en het geen idee wat op ons wag nie, sê dr. Marie-Luce Vogel, buitengewone navorsingswetenskaplike verbonde aan die TRADE-navorsingseenheid aan die Noordwes-universiteit.
“Ons gryp na hoop en positiewe boodskappe, maar daardie klein stemmetjie is nie heeltemal oortuig dat alles oukei gaan wees nie. Woorde soos dié van die antieke Chinese militêre strateeg en wysgeer Sun Tzu – dat geleenthede vermenigvuldig as hulle aangegryp word – klink goed. Ons onthou Viktor Frankl, Oostenrykse psigiater en oorlewende van die Joodse volksmoord, se groot les dat daar ’n ruimte is tussen stimulus en reaksie, en in daardie ruimte lê ons krag om te kies hoe ons op enigiets reageer, ons vryheid en groei,” sê dr. Vogel.
Dan hoor ons weer van die jongste sterfgevalle en siekes, die Internasionale Monetêre Fonds wat voorspel dat die pandemie ’n veel nadeliger invloed op die ekonomie sal hê as die finansiële krisis van 2008-’09. Plaaslik waarsku die sakealliansie Business for SA (B4SA) sowat vier miljoen SuidAfrikaners kan hul werk verloor, berig moneyweb.co.za.
Ons sien die ellende om ons op die nuus. Honger mense, troeteldiere wat verwaarloos word. Die virus raak elke vlak van ons lewe – ons eet te veel, oefen te min, kinders word tuis onderrig en sukkel omdat hulle nie oupas en oumas kan besoek, by maats kan gaan speel of aan sport deelneem nie. Ouers weet self nie wat alles wag nie en kan nie hul kinders se vrese besweer nie.
Kenners help met vier groot dilemmas waarmee ons nou stoei. >
My man het sy werk verloor weens die pandemie. Skielik is die huishoudelike begroting met die helfte gesny. Ons het twee kinders op laerskool. Hoe kan ons ons rande rek?
In krisistye is dit belangrik om kop te hou. Die grootste foute spruit dikwels uit oorhaastige of emosionele optrede. Probeer besluite neem wat nie jou finansiële gemoedsrus op lang termyn sal belemmer nie.
Begin met ’n bestekopname. Gaan deur elke item in jul begroting (of stel een op!) en bepaal waar jy kan sny. ’n Paar maande sonder DStv is ’n sinvolle opoffering.
Kyk vir goedkoper alternatiewe vir kruideniersware of jou selfoonkontrak. Dink mooi oor wat noodsaaklik is. Moenie summier versekeringspremies staak nie. Hoewel dit aanloklik kan lyk om jou bydraes tot byvoorbeeld ’n siekefonds in jou sak te hê, kan ’n mediese noodgeval wat nou opduik jou geldelik kelder.
Hersien saam met jul adviseur jul langtermyn- finansiële plan. Dan weet julle waarheen julle op pad is. Dalk het julle voorsiening gemaak vir nooduitgawes waarop julle nou kan terugval. Verkry ’n oorsig van jul bates en laste. Julle is dalk in die versoeking om bates soos aandele, effektetrusts of ’n fisieke bate soos ’n kunswerk te verkoop, maar maak seker julle verstaan hoe dit jul langtermynplan gaan beïnvloed. Dit help nie om iets waarvoor jy so hard gewerk het vir ’n appel en ’n ei te verkwansel nie.
Kyk na jul skuldposisie. Korttermynskuld is gewoonlik die duurste. Probeer oortrokke kredietkaarte en klererekeninge vermy.
Indien jou man deur sy werkgewer tot ’n aftreefonds bydra, staan hy heel waarskynlik nou voor ’n klompie interessante keuses. Dink baie versigtig oor die moontlikheid om aftree geld noute onttrek. Dit kan belasting implikasies hê en jul neseier beïnvloed.
Maak ook seker julle ondersoek en gebruik die hulp wat beskikbaar is, soos die Werkloosheid s versekeringsfonds.
Krisistye is moeilik, maar gee ons ook die kans om weer te besin oor ons prioriteite.
INLIGTING
Jaanre Muller, portefeulje bestuurder: P SG Portefeulje bestuur en Aandelemakelary, Hermanus
Hoe help ek my kinders wat in dié onseker tye sukkel met angs en depressie?
In Die Profeet skryf Kahlil Gibran: “Julle kinders is nie julle kinders nie. Hulle is die seuns en die dogters van die Lewe se verlange na lewe.” En ons kinders het dikwels so baie lewe in hulle – dit borrel gewoonlik oor! Maar toe ruk ’n mikroskopies klein organisme die hele wêreld tot stilstand en ons lewe is vir nou, dalk vir altyd, verander. Ook die lewe van ons kinders. En baie ouers wonder: As die lewe daar buite dan so drasties verander het, wat kan ons doen om die borrelende lewenslus in ons kinders aan te hou voed en bestuur?
Pandemies word in die sielkunde beskryf as ’n onbeheerbare stressor, wat beteken hoewel dit ons lewe wesenlik beïnvloed, kan ons dit nie regtig beheer nie. En dít is wat lei tot soveel stres – emosioneel en fisiek.
By kinders veroorsaak dit dikwels dat hulle kommer en angs ervaar. Want hul lewe het op soveel vlakke verander. Hulle wonder hoekom hulle nie meer by hul maats kan speel, skool toe gaan of groepsport beoefen nie. Hulle kan nie meer by ouma of oupa gaan kuier nie, of drukkies gee vir vriende of ander geliefdes nie. Hulle kom ook baie gou agter as ma en pa gespanne is. Ouer kinders raak bang dat iemand wat hulle ken en vir wie hulle lief is miskien ernstig siek gaan word, of is diep onseker oor die toekoms – wat gaan gebeur met hul skoolwerk of hul ouers se werk, gaan dinge ooit weer “normaal” wees?
As kinders en tieners se angs te veel raak, of hul gemoed bly negatief of “af ” vir twee weke of langer, moet ouers of versorgers professionele hulp oorweeg, aangesien dit kan dui op meer ernstige geeste s gesondheidsprobleme. Angs steurings of depressie is behandelbaar met die nodige professionele hulp.
Ander voorstelle om jou kinders te help:
Probeer ’n roetine behou. Ons het oor weinig beheer tydens ’n pandemie. Roetine gee ’n mate van voorspelbaarheid, wat ons weer ’n mate van beheer gee.
Moedig oefening aan. Dit help om goedvoelhormone in die liggaam vry te stel.
Sorg goed vir jouself as ouer of versorger, sodat jy jou eie angs en depressie kan bestuur.
Moedig jou kinders aan om sosiale kontak met hul maats en die familie te behou deur uit te reik op sosiale media, veral deur video-oproepe.
Hou jou kinders ingelig, maar hou dit eenvoudig. Te veel inligting kan hul bekommernisse aanvuur, terwyl genoeg hulle gerus kan stel. >
INLIGTING
Dr. Hugo Theron, kliniese sielkundige, Welgemoed, 021 913 3320
Ek sien soveel nood by mense en diere om my. Hoe kan ek betrokke raak en help?
Suid-Afrika het reeds voor die pandemie talle maatskaplike probleme gehad, soos geweldsmisdaad teen vroue en kinders, armoede, dieremishandeling en mense wat sukkel met geestesongesteldhede. Die virus het dinge net vererger. Natuurlik is ons verheug oor pres. Cyril Ramaphosa se Solidariteitsfonds om die ergste gate te vul, maar daar is nog soveel honger mense en verwaarloosde diere om ons. Dit is tyd dat Suid-Afrikaners hande vat en mekaar help.
Begin deur die organisasies in jou omgewing te kontak en te kyk waar hulp nodig is: die kerk, ouetehuise, kinderen jeugsorgsentrums. Bel skuilings vir straatmense en dierewelsynsorganisasies soos die Dierebeskermingsvereniging (DBV).
Koop altyd ’n bietjie ekstra kos as jy kan en deel ’n paar brode by die verkeerslig uit vir haweloses of mense wat bedel. Party mense sit ’n paar note in koeverte en deel dit uit op straat waar hulle nood sien. Gee ruim fooitjies vir die petroljoggie, die man wat jou trollie stoot of jou inkopies inpak by die supermark. Elke bietjie help.
As jy knap is met die naald, maak ’n sak vol maskers en deel dit op straat of by ’n skuiling uit.
So baie ouers moet nou hul kinders tuis onderrig, maar is reeds poegaai van die werk en huistake. As jy nie werk nie of baie tyd het, bied aan om inkopies vir vriendinne te doen en tuis af te laai. Of dat hul kinders jou kan kontak as hulle sukkel met skoolwerk.
Kyk op Facebook, Twitter of Instagram watter organisasies sonder winsoogmerk vra vir vrywilligers of skenkings om ander se lewe draagliker te maak.
Hier is ’n lys van organisasies waar jy dalk kan help:
Animal Welfare Society of South Africa: admin@awscape.org.za, 021 692 2626
Childline: wadmin@childlinesa.org.za, childline.org.za DARG (Domestic Animal Rescue Group): info@darg.org.za
DBV: nspca@nspca.co.za, 011 907 3590
Famsa (Families South Africa): national@famsa.org.za,
011 975 7106
Kinderwelsyn SA: info@childwelfaresa.co.za, 074 080 8315 Lifeline: lifelinesa.co.za
POWA (People Opposing Women Abuse): info@powa.co.za, 011 642 4345
Tears Animal Rescue: volunteer@tears.org.za
The Trauma Centre: info@trauma.org.za, 021 465 7373
INLIGTING
Dr. Jessica Johannisen, lektor in maatskaplike hervorming aan die Hugenote-kollege op Wellington (hugenote.com)
Wanneer ons stres, skei ons die hormoon kortisol af. En dít veroorsaak ’n groter aptyt.
Stres speel ook ’n rol in ons keuse van kos. Kortisol en verhoogde insulienvlakke (wat as gevolg van verhoogde glukose afgeskei word) lei tot kosdrange (cravings), dikwels vir soetgoed. Wanneer ons dan suiker inneem, skei die liggaam die goedvoelhormoon dopamien af. Dieselfde hormoon wat tydens seks en oefening afgeskei word.
As ons verkeerd eet of ons ooreet, sit ons nie net gewig aan nie. ’n Dieet hoog in suiker en diervette is ’n oorsaak van siektes soos diabetes tipe 2, hartkwale en sekere kankers. Verkeerde kos beïnvloed ook ons spysverteringstelsel, wat weer kan lei tot die onvoldoende afskeiding van serotonien, nog ’n goedvoelhormoon. En dít het ons juis nou nodig.
Fokus op ’n paar dinge in dié coronatye:
Hou by ’n kosroetine en beplan drie tot vier etes per dag. Moenie ná agt saans eet nie. Neem genoeg proteïen in sodat jy versadig raak en nie tussendeur peusel nie. Dit hou ook jou bloedsuikervlakke in toom. Eet om dieselfde rede genoeg vesel.
Slaap genoeg. As jy moeg is, sal jy vir seker die volgende dag ’n groter aptyt hê en meer trooskos, hoog in suiker en vet, eet. Skakel alle elektronika af as jy saans inkruip.
Drink meer water. Dit ontgif die liggaam, wat help vir goeie immuniteit en om jou versadig te laat voel.
Oefen gereeld. Huis skoonmaak, stap, strekoefeninge, aanlyn joga- of pilatesklasse, oefen op ’n stilstaande fiets of stap op die trapmeul – dit alles skei goedvoelhormone af. Beweeg net.
Soms moet jy jou maag kans gee om versadig te voel. As jy direk nadat jy geëet het nog honger is, wag 20 minute. Gewoonlik gaan die “honger” verby.
In stede van peusel, bel ’n vriendin, lees of gaan sit in die tuin met ’n koppie rooibostee.
As jy wel wil peusel, sit vroegoggend ’n bakkie opsy in die yskas met vrugte, groente soos opgekerfde rou wortels en hoemoes wat jy kan uithaal. Dan gryp jy nie die eerste die beste sjokolade of koekie in die kombuiskas nie.
Bederf jouself een keer per week met ’n lekker stuk koek, muffin of sjokolade. Jy leef net een keer.
INLIGTING
Martinette Basson, dieetkundige, Stellenbosch, martinettebasson@gmail.com