Op gister se spoor

Matroosbergstasie was 25 jaar gelede ’n bedrywige plek, maar vandag lê die spoorweghuisies grafstil tussen die klossies bloekombome – dis nou tot Vrydae wanneer Debbie Loots en haar man uitwyk na hulle naweekhuis wat hulle saam met drie ander gesinne op

Dis ’n salige soort heimwee wat ’n mens oorval wanneer jy die fliek Bagdad Café kyk, of langs die R62 op die stoep van Ronnie’s Sex Shop gaan sit en uittuur oor die veld wat in die hitte van die son teen die Karoorantjies bewe.

Dieselfde gevoel kry jou beet as jy die eerste keer op Matroosbergstasie rondstap, ’n spoorwegspookdorpie in ’n afgeleë vallei op die Montagupad tussen Worcester en Touwsrivier in die Wes-kaap.

Dis hier waar stoomtreine se trokke eens op ’n tyd in die rangeerwerf aanen afgehaak is. Waar lokomotiewe gedraai is voordat hulle die steil Hexrivierpas Kaap toe of die spoor Noorde toe aangepak het. ’n Kwarteeu gelede was Matroosbergstasie ’n woelige plek, maar vandag lê die grootste deel van die “dorpie” verlate aan die een kant van die treinspoor, met ’n ry eenvoudige spoorweghuisies wat aan die ander kant styf teen mekaar ingeryg staan.

Hulle lyk amper soos verkeerdekant-van-die-spoor-huisies. Party is afgeleef; sommige is van sink, ander van baksteen; ’n paar is groter met ’n aangeboude stoep; en iedereen spog met ’n skoorsteen.

Dié huise word op langtermyn ver-

huur deur die eienaar van die stasie, Dawie du Preez, ’n ontwikkelaar van die Paarl.

Vriende van my en my man, Sirk, het ons een aand van die huise vertel en ons genooi om saam met hulle en twee ander gesinne een te huur. Dit was ’n aanloklike aanbod: Wie droom dan nié van ’n wegbreekplek op die platteland nie? En, nóg beter: Jy hoef nie ’n paar honderdduisend rand uit te haal om een te koop nie.

Min het ons geweet hoe halsoorkop ons verlief sou raak op ’n ou stasie. Jy kan dit nie verhelp nie. Jy word deur iets anders meegevoer as jy op Matroosbergstasie rondloop, veral in die dorpiedeel, verby die ou Victoriaanse huisies wat tot onlangs toe nog as korttermynverblyf gebruik is, die vorstelike klipgebou langs die spoorlyn, ’n geskiedkundige rooi sinkgebou en drie enorme palmbome in ’n ry langs ’n swembad. Dit lyk nes ’n verlate vakansieoord wat wag om sy gloriedae te herleef.

’n Ent verder staan ’n leë skoolgebou en weerstasie, en tussen die bloekombome deur steek die vaal Karoolandskap af teen die vlieswolkies in die ysblou lug. Die hoë pieke van die Matroosberg glim in die verte, dik van die sneeu, somer en winter. En dis goed vir die Hexriviervallei se druiweboere, want die sneeu sorg dat daar heeljaar ondergrondse water is.

As jy vir ’n naweek wil gaan kuier in “jou” naweekhuis, moet jy vooraf planne maak. Elke gesin kry een keer per maand ’n beurt en almal moet ooreenstem oor tye en datums.

Die huisies het gas, maar nie elektrisiteit nie; dus is daar grootskaalse kersopsittery as die son sak. Jy moet jou eie drinkwater bring omdat die water hier brak 02.55 is, plus10 Kilometersbaie hout – vir die kaggel of die buitebraai onder die sterre. En >

papierborde, want wie wil sukkel met skottelgoed in sagte kerslig?

Ons huisie is meestal gemeubileer met die ander gesinne se oorskietmeubels en ou gordyne. Daar is beige volvloermatte, want in die winter raak dit baie koud. Maar steek ’n bietjie die kaggel aan en jy wil nêrens elders ter wêreld wees nie.

Ons eerste naweek op Matroosbergstasie was soos ’n tweede wittebrood. Ons sien skaars vir Abraham Amsterdam en sy vrou, Elizabeth, wat jare al die stasie vir Dawie oppas en seker maak alles loop reg as daar besoekers is. Maar selfs al is daar mense, hoor jy net die geritsel van die wind deur die blare van ou bloekombome.

Tot iemand op ’n dag in ’n groot bakkie voor een van die ou Victoriaanse huisies stilhou.

“Ek is June Fourie,” sê die vrou toe sy uitklim en hand skud. “Ek het as kind op Matroosbergstasie gebly, meer as vyftig jaar gelede.” Sy kyk na die man wat langs haar kom staan het.

“Ek en my man, Willem, het kom reël om my verjaardag te hou in die huis waar ons destyds gebly het.” Sy wys na die huisie met sy mooi broekiekantstoep. “My pa was destyds die stasiemeester hier.”

Abraham kom aangedraf, sê: “Middag, Mevrou, ek gaan haal gou die sleutels.”

June wys na die ou klipgebou langs die spoor wat deesdae ’n restaurant is – mits ’n mens vooraf reël.

“Daardie was die kaartjieskantoor, die wagkamer en sjinjaalkamer,” vertel sy. Vandag trek ’n trekkertrein – ’n klassieke 1964 Fordson Dexta-trekker (35 Pk.) – twee trokke teen die treinspoor op, van De Doorns af tot by Matroosbergstasie. Dit loop deur ’n natuurbewaringsgebied en hou gereeld langs die pad stil vir die mooi plantegroei en die 1902-graffiti van die Britse soldate. By Tonnelstasie hou ’n mens piekniek en dan is dit terug De Doorns toe as jy nie Matroosbergstasie toe wil ry nie.

Jy kan ook die gebied op ’n bergfiets verken: Ry die Twee Tonnel-bergfietsroete al langs die spoorlyn deur die pragtige Hexriviervallei ( jy hou ook piekniek by Tonnelstasie), óf die langer roete wat ’n besoek aan die Kaffrarian Rifles-monument insluit. Vir ernstiger bergfietsryers is daar die Hex Valley Autumn Splendour-resies (die langer roete gaan verby Matroosbergstasie).

Kontak

083 292 0348 impangelemountainlodge.co.za “Ek was toe in st. 3, en ek en my suster het sommer op enige trein gespring wat op die stasie gestop het om by die skool op De Doorns uit te kom. Dit was bitterlik koud in die winter as dit gesneeu het, en hulle het elke dag in die wagkamer se kaggel vuurgemaak.”

Die rooi sinkgebou aan die oorkant wat vandag die kroeg is, was vroeër die goedereloods. “Dis waarheen die boere hulle appels, wol en koring gebring het om op die trein te laai Kaap toe,” sê June. “Hulle het gereeld lemoene voor ons

‘Jy moet jou eie drinkwater bring omdat die water hier brak is, plus baie hout. En papierborde, want wie wil sukkel met skottelgoed in sagte kerslig?’

agterdeur gelos. Daai dae was die trokke nog oop; ’n mens kon die kleure van die hope vrugte van ver af al sien aankom.”

En wat van die huise aan die ander kant van die spoor, waar ons s’n is?

“Dis waar die werkers gebly het wat die spoorlyn in stand moes hou,” sê sy.

Abraham kom aan met die sleutels, sluit oop en June stap in om vir my haar ou kamer te gaan wys. Die huis is pragtig gemeubileer, nes die ander huise aan dié kant van die spoor, met antieke banke, riempiestoele, ou katels en hangkaste. En daar is elektrisiteit. Lieflike wegbreekplekke vir moeë stadsmense.

Maar Dawie het nuwe planne vir Matroosbergstasie, vind ek uit toe ek hom en sy verloofde, Elzed Adlam, ’n ander naweek daar raakloop. “Ons

DIE TRAGEDIE VAN DIE WEGHOLTREIN

Teen ’n helling ’n paar kilometer onder die bopunt van die Hexrivierpas is ’n klipgedenknaald met die name van die nege soldate van die Kaffrarian Rifles wat gesterf het die nag van 26 September 1914 toe hulle trein van die spoor af gerol het.

Die regiment was op pad Kaapstad toe om van daar af na die destydse SuidwesAfrika te seil waar hulle teen die Duitsers sou gaan veg. ’n Onbevestigde storie is dat die bestuurder gespog het oor hoe vinnig hy die trein deur die Hexrivierpas kan laat ry. Volgens ’n ander bron het die remme ingegee. Hoe ook al, van die 1 000 vrywilligersoldate is 9 dood en 102 beseer.

In September 2014 is die 100-jarige herdenking van die tragedie daar gehou.