Nie vuil speel nie
As dit by insekte kom, het kostuiniers hulle witbroodjies... en dan is daar die rampokkers wat uitgeroei moet word. Maar soos in enige ander oorlog hou ’n atoombom-benadering vir niemand voordele in nie. Vanessa Jacobs wys die holistiese manier om peste t
Daar’s ’n plan vir elke pes, maar jy hoef nie gif te gebruik nie. Ons toets ’n paar rate
‘Ek gaan die organiese pad loop!” het ek gespog die dag toe ek my eie groentetuin plant. (Of soos die modebewustes dit deesdae noem: “kostuin”.) My doel? Om groente te kweek wat nie net smaak soos dié waarmee ek grootgeword het nie, maar wat ook vol voedingstowwe is wat die liggaam voed pleks van net bo in en onder uit soos ’n Porsche deur Pofadder.
Omdat ek van kleins af skrikkerig was vir gif en nie eens skoonmaakmiddels met ’n ammoniakbasis wou gebruik nie (te bang ek sterf dalk van huisskoonmaak), het ek besluit ek gaan nie gif op ’n plant spuit wat ek kweek met die idee om dit te eet nie. Om sáám met Moeder Natuur pleks van téén haar te werk het soos ’n baie bak plan geklink. Maar ek het gou agtergekom soos in enige ander sappige storie kry jy in ’n groentetuin ook booswigte én helde; “twee vlieë met een klap” is nie altyd beter nie; en “organies” beteken beslis nie jou tuin gaan nooit deur plae geteister word nie...
1 Bou gesonde grond
Sonder goeie grond is tuinmaak – en veral ’n groentetuin – ’n mors van tyd. Grond is soos Moeder Natuur se baarmoeder, waar alle plante se kos vandaan kom. Grond is ook die alfa en omega as dit kom by plantsiektes, peste en plae, swak ontkieming en groente wat min voedingstowwe bevat.
Om ’n kwynende plant te dokter moet jy eers uitvind of die plant siek is of ’n voedingstekort het aangesien die simptome dikwels dieselfde is. Rissieplante kan byvoorbeeld gekrulde en misvormde blare ontwikkel weens ’n kalsiumtekort in die grond óf omdat hulle deur luise aangeval is. Vir eersgenoemde gebruik jy dolomietkalk, terwyl ’n organiese insekdoder (soos ons mengsel op bl. 76) die luise in die bek sal ruk.
Net soos mense het plante ook kosvoorkeure. Party van ons is mal oor aarbeie, ander verkies ertjies; plante soos blomkool hou van molibdeen, rissies is weer gek oor kalsium. As dié voedingstowwe nie in die grond beskikbaar is sodat die plante dit kan “eet” nie, kan hulle dit nie opneem nie. Dit beteken ook óns kry dit nie in wanneer ons die groente eet nie – en dis natuurlik een van die maniere hoe ons siek word.
Tuisgekweekte organiese groente kan die gesondste, voedsaamste “vitamienpille” wees omdat die vitamiene, minerale en ander voedingstowwe regstreeks in die bloedstroom opgeneem word as jou tande die plantselle stukkend byt.
Organiese bemestingstowwe is ’n doeltreffende manier om voedingstowwe in die grond te kry, want dit word maklik opgeneem deur die grondbakterieë sodat dit beskikbaar is vir die plante wat dit nodig het.
Wanneer jy ’n sak organiese bemestingting koop, sal jy waarskynlik syfers sien wat só lyk :3:2:3. Dit word di eN( stikstof ): p( fosfor ): k( kalium ) verhouding genoem en verwys na die verhouding tussen dié drie stowwe wat as die drie makro voedingstowwe beken dis. Al drie speel verskeie rolle in die grond en in plante, maar in die algemeen help stikstof met groei en blare, fosfor moedig wortelgroei aan, en kalium is noodsaaklik vir die ontwikkeling van blomme en vrugte. (’n Maklike manier om dit te onthou is: boontoe, ondertoe, oraloor.)
Grond en plante benodig ook sekondêre voedingstowwe – kalsium (Ca), magnesium (Mg) en swael (S) – en mikro voedingstowwe: boor( B ), sink( Z n ), mangaan (Mn), yster (Fe), koper (Cu), molibdeen (Mo) en chloor (Cl).
2 Vermy kunsmatige bemesting
Interessant genoeg word voedingstekorte én pesaanvalle dikwels deur die toediening van kuns
matige bemestingstowwe, veral >
stikstof, veroorsaak. Francis Chaboussou, ’n Franse plantpatoloog, het ontdek peste kwyn letterlik op gesonde plante. Volgens sy teorie stuur ondervoede plante ’n chemiese noodsein uit wat peste lok. Hy het ontdek peste floreer op plante met ’n oormaat aminosure in hulle sap. Dié verhoogde aminosuurvlakke kan veroorsaak word deur kunsmatige pesof onkruiddoders, of deur ongebalanseerde voeding wat voorkom as jy sintetiese wateroplosbare kunsmis gebruik wat te veel stikstof bevat.
Om sy hipotese te demonstreer het Chaboussou aartappelen tamatieplante in aparte potte met onderskeidelik gebalanseerde en ongebalanseerde grond geplant. Slegs die plante in die ongebalanseerde grond het onder skimmel en luise deurgeloop. Die peste het glad nie toegeslaan op die gesonde plante in die goeie grond nie, selfs al het die blare geraak aan dié van die besmette plante in die ongebalanseerde grond. Ewe ongelooflik was dat dieselfde gesonde plante wel aangeval is die oomblik toe hulle te veel sintetiese wateroplosbare stikstofbemesting kry, veral as dit ook ammoniak bevat.
3 Plant volgens die seisoene
Die Bybel sê: “Elke ding in hierdie wêreld het sy tyd... ’n tyd om te plant, ’n tyd om plante uit te trek”. Die moderne mens is heeltemal uit voeling met “plantseisoene” omdat dieselfde groente heeljaar in die winkels beskikbaar is. Baie besef nie hierdie groente word ingevoer uit lande wanneer dit daar in seisoen is nie.
Net soos boslelies en jasmyn net een keer per jaar blom, is groente ook ’n seisoenale gewas wat net in spesifieke maande van die jaar groei.
4 Plant ’ n verskeidenheid
’n Potagertuin – ’n Franse term vir ’n kombuistuin waar eetbare en nieeetbare groente, kruie en blomme saam geplant word – stel kleinskaalse tuiniers in staat om ’n verskeidenheid gewasse te kweek. Dit verbeter die vrugbaarheid van die grond, lok voordelige insekte, bevorder samewerking tussen spesies wat die gesondheid van al die plante bevoordeel, en kan help om siektes en plae te verminder.
• METGESELPLANTE Dié term word gebruik vir verskillende plantspesies wat naby mekaar geplant word om mekaar se groei te bevorder of mekaar teen peste te beskerm. Voorbeelde is om basilie tussen tamaties te plant om die smaak te verbeter, of om knoffel langs blaarslaai te hê om luise af te skrik.
Boontjies, mielies en skorsies staan bekend as die Drie Susters en al drie word bevoordeel as jy dit naby mekaar plant: Die bone voed die grond met stikstof, wat die mielies laat gedy. Die
mielies dien as klouterplek vir die boontjies, en die boontjieranke help weer om die mielies te stabiliseer sodat die wind dit nie maklik omwaai nie. Die skorsieplante dien as lewende deklaag wat help om grondvog vir al die plante te behou, en die stekels op hulle stam help om insekte af te skrik.
• WISSELBOU Hou jou grond vrugbaar deur gewasse af te wissel en dit nie elke jaar op dieselfde plek te plant nie. Só word die grond nie gestroop van al die voedingstowwe wat een spesifieke plantgroep nodig het nie en dit keer dat gewasspesifieke peste en siektes in die grond opbou.
Daar is wel uitsonderings. ’n Man het besluit om sy nuwe koolsaad sommer in die gate te saai waar hy pas sy eerste kooloes uitgetrek het. Tot sy verbasing was die tweede klomp koolkoppe nóg groter en sterker as sy eerste oes. Toe sy tweede oes later reg was, het hy besluit om die kopkole af te sny, maar die wortels in die grond te los en die derde oes se saad sommer langsaan te saai. >
Groot was sy verbasing toe dié koolkoppe nóg groter was – alles te danke aan kolonies onsigbare grondbakterieë wat in ’n simbiotiese verhouding met plantwortels leef. Die organismes breek organiese materiaal af en verander stikstof in die lug in plantoplosbare voedingstowwe wat hulle na die wortels bring. Só word die plant dan gevoed. Die kolonies het ses weke nodig om hulle in die grond rondom die plante te vestig, en deur die wortels net so in die grond te los word dié proses nie versteur nie (die mikrobes brand dood as dit aan sonlig blootgestel word). Dit is ook hoekom sintetiese stikstof en kunsmatige pesdoders so vernietigend is: Dit verwoes hierdie mikrobes wat netnet herstel voor die volgende dosis kunsmatige gif hulle tref.
5 Vermy gifstowwe
Het jy geweet die atoombom het baie in gemeen met kunsmatige bemestingstowwe en pesdoders? Teen die einde van die Tweede Wêreldoorlog het honderde pakhuise vol chemikalieë gestaan wat gebruik i som“wapens vir massa vernietiging” te vervaardig. Vrede het dié groot maatskappye miljarde dollar uit die sak gejaag – tot hulle daarin kon slaag om dieselfde chemiese stof (ammoniak) in ’n nuwe gedaante te gebruik... Letterlik oornag het’ n nuwe mul t i miljard dollarbedryf ontstaan, wat’ n nuwe wêreldoorlog ingelui het. Dié slag is die gif nie op die oorlogslagvelde gebruik nie, maar op die landbougrond waar ons kos gekweek word.
Daar is minstens vyf redes waarom kunsmatige pes doders nié’ n goeie langtermynoplossing i sin’ n kos tuin nie:
1 Hulle is giftig en maak die peste én voordelige insekte voor die voet dood.
2 Peste pas blitsvinnig aan – hulle word vinnig immuun teen chemiese gifstowwe en só ontstaan superpeste.
‘Het jy geweet die atoombom het baie in gemeen met kunsmatige bemestingstowwe en pesdoders?’
3 Peste het nie meer natuurlike vyande nie – die voordelige insekte pas nie so vinnig aan soos die peste nie (of glad nie). Pesbevolkings wat nie meer natuurlike vyande het nie, word plae. 4 Dit is nie wateroplosbaar of bio
afbreekbaar nie – teen die tyd dat ons weglê aan die kos wat ons gekweek het, is die gifstof steeds op die plant. 5 Dit veroorsaak dat plante minder
voedsaam is – grondorganismes verander organiese materiaal en stikstof in die lug in voedingstowwe wat plante kan gebruik, en laat parasiete soos snywurms vrek. Sonder dit sal ons groente baie minder voedingstowwe bevat.
6 Lok voordelige insekte
Om voordelige insekte na jou tuin te lok moet jy blomme plant en dieremis (veral dié van perde) en plantaardige deklae in jou tuin gebruik. Die volgende insekte en ander dierasies is lewende bemesting én pesdoders; wees dus baie versigtig selfs wanneer jy ons organiese pesdoders gebruik – ’n hele paar van hierdie rate moet liefs in die aand gespuit word wanneer die goeie outjies ’n uiltjie knip.
• BYE Dié outjies help om blomme te bevrug sodat dit vrugte en groente kan word. Die meeste plante kan nie hulleself bevrug nie en het bye nodig om stuifmeel van ander blomme aan te dra. Appels, bloubessies, avokado’s, uie en komkommers sal nie sonder bye kan voortbestaan nie.
• ERDWURMS Erdwurmtee (goed, dis eintlik hulle piepie) is fantastiese bemesting wat oorvloedige groei in plante veroorsaak. Sogenaamde red wrigglererdwurmplase is tans gewild, of jy kan gewone erdwurms in jou tuingrond verwelkom.
• BIDSPRINKANE Dié Amasoneagtige insekte is dodelike karnivore, en as die mannetjies sê “Moenie my kop afbyt nie”, bedoel hulle dit! Bidsprinkane eet luise, blaarspringers, vlieë, sprinkane en krieke.
• SPINNEKOPPE Langbeenspinnekoppe is dunbeenkreature wat aan ’t bewe gaan as jy te naby aan hulle kom. Hulle is ongelooflik giftig, maar hulle mond is te klein om mense te byt. Hulle smul graag aan luise, miere en dooie insekte.
• WESPE Papierwespe lyk ’n bietjie soos Romeinse swaardvegters, en dié van ons wat al met hulle swaarde gekruis het, weet dis iets wat ons in die toekoms eerder sal vermy! Die wespe lê graag weg aan ruspes wat hulle fynkou en dan vir hulle larwes voer.