Groenteboer... op 101
Hier’s ’n sprekende bewys dat jy nooit te oud kan wees vir tuinmaak nie!
Op 101-jarige ouderdom is oom Theunis (April) Jooste van Clanwilliam waarskynlik die oudste aktiewe groenteboer in SuidAfrika, en einde 2017 het die Wes-kaapse regering hom met ’n spesiale eerbewys beloon vir sy bydrae tot voedselsekerheid.
In die hoogsomer is Clanwilliam nie net die rooibosteehoofstad van die wêreld nie, maar ook een van die snikheetste satellietkantore van die hel. Op hierdie dorp gaan staan die son tjoepstil, murmureer die mense, en dan brand hy vir jou soos ’n verdomde vergrootglas jou nie kan brand nie. Selfs die kraaie is te pê om te gaap.
Ginnegaap is een van daardie gruwels waarvoor oom Theunis Jooste nie ooghare het nie, al staan daar in sy IDboek hy het reeds op 6 Desember 1916 die eerste lewenslig aanskou en al is hy veronderstel om nou “afgetree” te wees.
Iedere môre – in die somer reeds so teen 05:30, “voor die son sy lelike kant begin wys”, sê hy – verlaat hy sy huis in Eikelaan en stap die sowat 2 km af in Ou Kaapseweg tot by ’n stewige lap grond in Fosterstraat, waar hy al “meer as twee dekades” in wind en weer ’n groentetuin maak. Die grond, vertel hy, behoort aan die dorp se bekende Strassberger-familie, wat belowe het hy kan hier woel en werskaf tot hy die dag nie meer kan of wil nie. Die water is leibeurtwater uit die Jan Disselsrivier.
Agtermiddae om 16:30 val oom Theunis weer in die pad huis toe. “Maar ek beginne nou erg sukkel. Ek voel die bene beginne ingee, want my ouderdom is al so bitterlik hoog, amper soos die bloeddruk, wat óók te hoog is, sê die dokters. Soelie en die kinders karring aan my... hulle sê dis malligheid dat ’n groot man so aangaan in die hitte.”
Die groentetuin in Fosterstraat, waar hy veral uie, kool, kropslaai, groenbone, ertjies, wortels, beet en enige vorm van pampoen – sy gunsteling – plant, is lank nie sy eerste een nie, keer oom Theunis.
“Ek was nog skone kind, seker so vyf, ses, toe my oupa, ôk April Jooste, my beginne touwys maak het daarso op die plaas buite Calvinia. Aartappels. Uie. Waatlemoen. Komkommers. Tamaties. Mielies. Al wat ’n ding is, het hy my gewys. Dis ôk hy wat my beginne Theunis noem het.”
Toe hy “omtrent 18” was, het hy sy ouers se groentetuin oorgeneem en van toe af maar altyd “groentetuin gemaak sodat daar genoeg gesonde goed vir die tafel is”. Wat te veel is, verkoop hulle.
“Maar ag,” haak Liza, oom Theunis se derde vrou, beter bekend as Soelie, af, “as mense kom klop wat honger is, gee hy die groente sommer weg. Dit maak jou mos nie armer nie, sê hy altyd.”
DIT IS KNAP NÁ 13:00. Die son spoeg vuur. Almal, oom Theunis se groentetuin inkluis, lyk bra verwelk. Poegaai. Ons gaan sit plat op die grond in die skaduwee van die druiweprieel waar ’n hoop uie lê en droog, en gesels oor die spesiale eerbewys vir sy bydrae tot voedselsekerheid in die Sederbergstreek wat Alan Winde, Wes-kaapse minister van ekonomiese aangeleenthede, verlede jaar aan hom oorhandig het.
Bo en behalwe dat hy sukkel om te hoor, het oom Theunis oor dié onderwerp nie veel op die hart nie: “Dis maar ’n pampier, jy weet, ’n sertifikaat. Ons het hom daar by die huis. Plant sal ek mos die groente plant – met ’n pampier óf sonder ’n pampier.”
Hy het in 1953 op hierdie warm plek beland, “so 30 jaar gelede”, onthou hy, en dadelik by die Clanwilliamhotel begin werk wat aan wyle Reinhold Strassberger behoort het. Tuinwerk en so aan, sê hy.
“Vra eerder wat hy nié gedoen het nie,” antwoord Ilse Lochner, een van die Strassbergerkinders, as jy háár uitvra oor oom Theunis se verpligtinge destyds. “Dit was die tyd van die koolstowe, en Theunis het gesorg dat die stowe aan die gang is. Hy het brood gebak, hy het vleis gewerk… daardie jare het die gaste soggens nog koffie in die bed gekry, en Theunis het dit gemaak en vir hulle gevat toe hy later ’n kelner geword het. Hy het selfs die gaste se skoene skoongemaak en later jare ook nagdiens gewerk. Die hotel het vreeslike groot tuine gehad waar Theunis natuurlik sy deel gedoen het, en het hy julle vertel hy was een van die dorp se gesogste polisiereserviste?” Natuurlik het hy nie. Die geheim van so ’n lang lewe, sê oom Theunis, is om na jouself te kyk en nie losbandig te wees, sigarette en dagga te rook of dronk te raak nie. “O ja, en ’n jong vrou, soos hierdie ene wat ek ek nou het. En vir wat dan nie? Jy pluk mos vir jou die beste blom... en laat ek vir jou sê ek was self op my dag ’n roosblom, hoor!”
Maar op 101 beginne jou kop uitwerk en hy kan nie meer so alles onthou nie, sê oom Theunis. Hy sê hy het 20 kinders, maar dié getal laat Soelie uitbars van die lag en sê: “Nee, hy het net 11.”
En as jy vra of daar ’n groentesoort is wat hy nié plant of eet nie, blaf hy verontwaardig: “Wat praat julle nou? Ek eet ál die groente wat ek plant, want dis gesond. Daar is nie ’n ding wat ek nie eet nie.”
Soelie lag: “Hy hou niks van spinasie nie en hy eet glad nie enige hoenderof varkvleis nie.”
Oom Theunis grinnik. “Wat praat julle nou? Groente én vleis is goed vir ’n mens!”