IN WONDERLAND
Hoe bewaar en bring ’n mens hulde aan ’n leeftyd van feestelike etes en ’n volslae versamellus – van kuns, koskennis, plante en goudgewiggies tot draadfietsies, voël nessies en platgetrapte verkleurmannetjies? Vriende van Hendrieka Schmitt van Standerton
Die oppergodin van die sintuie woon nié in ’n land ver, ver van hier nie. Anders as wat sprokies ’n mens probeer wysmaak, skop dié voorslag al sedert einde 1967 nes in ’n onopvallende straat, agter ’n onopvallende muur, op ’n opvallend vernielde nywerheids-en-boeredorp – in Mpumalanga van alle plekke.
Maar op die sypaadjie buite Hendrieka en Jean-charles Schmitt se huis is daar tóg iets wat oplettende verbygangers snuf in die neus kan gee, iets wat sê: “Moenie verbaas wees as jy oor hierdie drumpel tree en dan soos Alice in die haasgat weggevoer word na ’n wonderwêreld van kuriositeite nie.”
Hierdie “leidraad” is ’n torinkie, skaars kniehoogte, van vyf klippe wat perfek gebalanseer en sonder enige sement op mekaar gestapel staan, kompleet asof hulle eeue al vir mekaar bestem is en bloot gewag het op iemand met “die oog” om hulle in gelid byeen te bring. Iemand soos Hendrieka Schmitt (née De Haan), die incognito oppergodin van die sintuie.
Soos dit ’n gebore kunstenaar betaam, het Hendrieka nie nét “die oog” nie. Iedereen wat al so gelukkig was om in hierdie haasgat af te foeter tot in die Schmitts se huis of ateljee – of wat so bevoorreg was om aan te sit vir ’n voortreflike feesmaal of ’n koppie koffie met ’n sny peer-en-kardemomtert – sal weet Hendrieka besit bo en behalwe “die oog” ook die tong, die oor, die neus, die tassin, die ewig ontglippende sesde sintuig én die twee nuwerwetse “sintuie” wat die slim mense intussen geïdentifiseer het: die vestibulêre stelsel wat jou liggaam se “persepsie” in verhouding tot swaartekrag, balans en beweging beheer (dis byvoorbeeld hoe jy weet of jy staan of lê of in ’n hysbak beweeg) en propriosepsie, oftewel die sintuig wat sorg dat jou liggaamsdele weet waar hulle in verhouding tot mekaar (en die omgewing) is en hoeveel inspanning nodig is om dit “reg” te beweeg (byvoorbeeld hoe hard jy op ’n potlood moet druk om te skryf of hoe jy met jou bottoe oë steeds kan hande klap). DIE WONDERBAARLIKSTE omtrent die sprokie van die Fransman Jean-charles Schmitt en die Wits-kunsstudent Hendrieka de Haan is waarskynlik dat dit wáár is. Dit begin in die vroeë jare sestig, letterlik in die hemel, op ’n vlug tussen die destydse Lourenço Marquez en Londen. Hendrieka en twee klasmaats het lank gespaar om Engeland en Europa te besoek. Só beland sy uiteindelik in ’n ou Douglas DC-6 op ’n sitplek regoor Jean-charles, ’n boorling van Villeurbanne noordoos van Lyon, wat in daardie stadium gewerk het by ’n groot tekstielfabriek op Standerton, die dorp waarheen hy in 1951, as 15-jarige, saam met sy ouers geëmigreer het.
Jean-charles het oombliklik ’n ogie op die mooi kunsstudent en vra haar telefoonnommer. Weke later bly hy op haar spoor, byna vergeefs, maar gelukkig is Hendrieka die derde keer tuis en beantwoord die foon… Op 19 Desember 1964 trou die twee en Hendrieka trek Standerton toe, ’n dorp wat destyds met verskeie tekstielfabrieke en ’n sterk boere- en immigrante gemeenskap gespog het .>
Hier word hulle twee dogters, Nicole (deesdae van Pretoria) en Michelle (’n rekenmeester in Kanada), gebore én hulle blaas ’n klein fortuin – R1 500! – op ’n ou burgererf, vandag moontlik die enigste een op die dorp wat nog nie opgesnipper en onderverdeel is nie, en vra die befaamde Johannesburgse argitek Michael Sutton om vir hulle ’n huis te ontwerp – ’n plek wat nog net so eiesoortig modern voel soos toe hulle meer as 50 jaar gelede hier ingetrek het.
“My vriendin en mentor, die kunstenaar Cecily Sash, wat ek destyds gehelp het met haar groot mosaïekwerke by die ou Transvaalse Provinsiale Administrasiegebou in Pretoria en die ou Jan Smutslughawe, het vir Michael geken. Ons het hom gaan sien met ’n klomp idees en prentjies uit ou Elletydskrifte en ook baie van die boumateriaal tweedehands gekoop by slopings maatskap pye–van teëls e nou kiaat vensterrame tot deure uit die ou Carltonhotel of ons voordeur, wat uit die eerste Standard Bank op Standerton kom,” vertel sy.
In 1970 begin Hendrieka en JeanCharles hulle eie besigheid, Coq d’or (Die goue haan), waar Hendrieka die oorspronklike grafiese kunswerke (met Moeder Natuur as inspirasie) skep en Jeancharles dit druk op goeie materiaal, wat met verloop van tyd in enigiets van klere, handsakke en tafellinne tot kussingslope, vatlappe en speelgoed verander is.
“Dit is verby; ons is nou afgetree,” sê Hendrieka nonchalant, “en die beste was ieder geval die wonderlike mense wat ons só ontmoet het.”
Die Schmitts se wonderland is lankal nie meer net ’n tuiste vir mense, ou boumateriaal en hulle eie werk nie. Hier is wonderlike kuns (van Edoardo Villa tot Cecily Sash tot Judith Mason – “omtrent alles ruiltransaksies”, keer Hendrieka vinnig). Hier is handwerk >