AGTERHOEDE
Agter in Weg wag nóg wonderlike dinge om te lees, sien en doen!
DIE KALAHARI SE POU
Voëlkykers besef dit dalk nie, maar hulle stel waarskynlik ook belang in etimologie. Die studie van die oorsprong en betekenis van woorde behoort die Oscar vir ondersteunende spel te kry in dié stokperdjie. Die hoofstorielyn is om die spesie te identifiseer – om hom sy regte naam te gee. Maar wat beteken daardie naam?
Ek staan ’n hele deel van my boekrak af aan boeke (met ’n voëltema) wat dieper delf in Latyns en Grieks. Dan kry ’n mens nog die Afrikaanse name, en die name in ander Afrikatale. Die Engelse name is die mees onbetroubare van die lot – dié verander gereeld en laat mense steeds brom.
Vat byvoorbeeld die gompou – daai reus van die grasveld, wat windmaker deur die gras stap, dalk met ’n parmantige rooiborsbyvreter wat ’n lift op sy rug vang. Die kreatiewe Afrikaanse naam kom van die voël se voorliefde vir die gom van doringbome. Maar waar kom die Engelse naam, “Kori bustard,” vandaan? “Kori” het ’n Tswana-oorsprong– kgôri of kgwêri wat wat waarskynlik verwys na die “go korakoretsa”-klank wat hulle maak – en die voël word tradisioneel in Botswana as ’n koninklike voël beskou, met net die hoofmanne wat sy vleis mag eet. Dit is ons buurland se nasionale voël.
Die gom waarna die Afrikaanse naam verwys, is net ’n lekkerny. Hulle hoofdieet bestaan uit... wel, eintlik enigiets wat eetbaar is: ongewerwelde diere, reptiele, voëleiers en -kuikens, knaagdiere en heelwat plante. Hulle hou ook van oneetbare goed: klippe, patroondoppies, batterye, muntstukke, gebreekte glas- of plastiekmotorliggies. Dis moontlik dat dié harde goed die gompou help om die kos in sy maag fyn te maal; of dalk help die ekstra lading hom om sy rekord te behou as die wêreld se swaarste voël (tot 19 kg!) wat kan vlieg.
Die gompou is gewoonlik stil, anders as die luidrugtige kleiner korhaan. Maar in die paarseisoen sal die mannetjie op die hoogtepunt van sy pronkery lyk asof hy hom onderstebo draai, en in ’n totempaal van vere (foto regs onder) verander. Hy mag dalk ’n testosteroongelaaide brulgeluid maak.
Ek het die voël eenkeer per ongeluk in ’n skaapkamp vasgekeer. Hy draai toe om en stuit my in my spore met ’n diep weergalmende blafgeluid – beslis die mees intimiderende geluid wat my oortromme in ’n lang tyd getref het!
Soos met ander spesies wat in die big and tall- kategorie val, raak die wêreld te klein vir gompoue. Hulle word deur heelwat bedreigings in in die gesig gestaar: landbou; oorbeweiding; ontbossing; siektes; hulle bots met kragdrade of raak verstrengel in heinings; mense jag hulle vir bosvleis... Die lys is lank.
Gelukkig kry ikoniese spesies ook die meeste bewaringsaandag.
’n Amerikaanse projek van FeathersMC verkoop byvoorbeeld die vere van gompoue in aanhouding (vere wat vanself afval). Dit word deur vlieghengelaars gebruik. Met die wins van dié projek word bewaringsprojekte aangepak, soos om voëls met satelliet-GPS-toestelle toe te rus om bewegings te monitor.
Hou jou oë oop vir ’n gompou wanneer jy weer deur die Kalahari se grasvlaktes ry. Wie weet, dalk brul een vir jou.