Van bankier tot boomkenner
Dis laatmiddag in die Bosveld, ver noord van Thabazimbi, amper teen die grens met Botswana. Die afgetrede bankier Willem Frost (72) klim in sy Land Cruiser. Ry saam, ons gaan veld toe om bome te kyk.
Min dinge is lekkerder as om saam met ’n boer op sy plaas rond te ry en te kyk na die dinge wat hy van waarde ag. Willem Frost se wildplaas, Matlabas Game Lodge, sit noord van die plekkie Sentrum. Dis daar langs die Matlabasrivier, nie ver van waar dit by die Limpoporivier aansluit nie. Hier is mooi diere om na te kyk, ja, maar dis die bome waarvoor Willem ékstralief is.
Ons ry tot op ’n punt, klim uit, klap die bakkiedeure toe agter ons, en stap ’n kort ent tot by ’n hoë draad – die grensdraad. Hy wys deur die draad na waar ’n enorme hardekool uittroon bo die ander bome wat langs die Matlabasrivier (droog met my besoek) groei.
“Dís nou ’n hardekool – hy is seker
17 m of hoër,” sê Willem, en sy oë glinster van bewondering. “As ek kon, sou ek die buurman se plaas koop nét vir daai boom! Die ouens wat meer as ek weet, vertel dat as ’n hardekool in ideale omstandighede groei en hy word nie op ’n jong ouderdom beskadig, gebrand of gebreek deur diere nie, kan dit tot 1 000 jaar neem om ’n volwasse boom te word. Die hout is só hard dit vat hom daarna weer tot 1 000 jaar om dood te gaan. En as hy dood is, vat dit daai harde hout nóg 1 000 jaar om te ontbind en terug te keer na die grond toe! Sy hele siklus kan dus soveel as 3 000 jaar lank wees. As jy ’n stuk hout van daai boom vat en jy gooi dit in water, dan sink dit soos ’n klip. Dis soliede, soliede hout.”
Die veld is droog. Dis Mei 2019 en die reënseisoen was onder die gemiddeld.
Willem vertel dat hulle veronderstel is om elke jaar sowat 400-420 mm reën te kry, maar dat daardie seisoen skaars
250 mm gelewer het.
Willem het in Rustenburg grootgeword, en sy ma se familie kom van GrootMarico. Sy vrou, Lorraine, se familie kom van die Nietverdiend-omgewing, noordwes van Groot-Marico. Hy het die veld as kind leer ken en waardeer, maar is later stad toe. Eers na Pretoria om te gaan rugby speel en later Johannesburg toe vir sy loopbaan in die bankwese.
Deesdae is die Bosveld sy tuiste. Willem en Lorraine (’n kunstenaar) woon hier, en ook hulle seun Flippie, en sy vrou, Mia, en seuntjie, Ruben.
“Toe ons kinders klein was, het hulle baie gekla, want hulle maatjies gaan see toe vir vakansie, maar ons gaan altyd bos toe!” sê hy laggend. “Net by uitsondering was ons see toe, maar dit was nie vir my lekker om soos ’n ouvolk op die strand te lê en vir die son te kyk nie. Watse lewe is dit nou?
“Ek onthou van my eie kinderdae in Rustenburg, toe ons met selfgemaakte pyl-en-boog en voëlrek in die veld gaan stap het. Jy hoef nie iets te skiet nie; net om in die veld te loop, dalk agter ’n haas of duiker aan, of te loop op plekke waar jy nog nie voorheen was nie. Dit het my kicks gegee.”
Willem was ’n kranige sportman in sy jong dae – vir atletiek en rugby was hy in junior spanne op provinsiale vlak – en sy stap deur die sanderige grond is haastig. Ek moet wikkel om by te bly. Ons hoor hoe raas die rooibokramme iewers naby – dis paartyd wanneer hulle so aan die snork gaan. ’n Bosveldbloubos wat ineengestrengel staan met ’n pendoring trek vir ’n oomblik ons aandag en dan is ons terug in die Cruiser, op pad na die volgende boom.
Willem se voorsate was 1820-setlaars, maar hy is beslis nie ’n Engelse Frost nie.
“My oupa, wat in die Waterberg geboer het, kon nie ’n woord Engels praat nie,” onthou hy. “Die eerste Frost in Suid-Afrika was Philip Frost, wat saam met die setlaars gekom het. Hy het ses seuns gehad, en die meeste van hulle het daar aan die Oosgrens met Boeremeisies getrou, en later was van hulle selfs deel van die Groot Trek.”
Noudat ons so praat van die Engelse en die Afrikaners, stop Willem by ’n boom met ’n storie.
“Hierdie boom word die enkeldoring genoem, maar dit was volgens oorlewering eintlik eers die ‘Engelse doring’. Die ou Boere het blykbaar gesê jy kan nie met hom vuurmaak nie, jy kan nie met hom meubels maak nie – hy’s goed vir niks. Dus noem ons hom maar die Engelse doring! Met verloop van tyd is die naam vervorm tot enkeldoring.”
Name is gedurig aan’ t verander – die einste enkeldoring was eens ’n akasia, maar ons akasias is intussen in twee genera verdeel, naamlik Vachellia en Senegalia, die enkeldoring se wetenskaplike naam is dus nou Vachellia robusta, subspesie robusta.
Willem het die boek The Antelope of >
Africa (2014) oor boksoorte geskryf, en werk tans aan een oor bome.
“Ek was van kleins af aangetrokke tot die veld, maar ek vind dat namate ek ouer word, ek al meer gefassineer raak deur die verstommende verskynsel wat ons ‘lewe’ noem – die diversiteit, ingewikkeldheid en misterie daarvan.”
Die Matlabas Game Lodge beslaan
2 500 ha en strek vir 5 km langs die Matlabasrivier. Jy het verkieslik ’n kar nodig wat sinkplaatpad kan vat as jy hier wil kom kuier, want wanneer die teerpad by Sentrum doodloop, het jy nog 53 km se soms skietreguit grondpad om te ry tot by Willem-hulle se afdraai. (Terloops, as jy die besigste dag ooit op Sentrum [S24.25969, E27.32682] wil sien, bekyk dit in Google Earth se Street View. Die dag toe Google se kamerakar daar verbygery het, was daar aksie by die vendusiekrale en 26 karre op die “dorp”!)
Padlangs sien jy baie Engelse plekname, soos Cumberland.
“Ons twee plase se name is Goedgedacht en Avondale,” sê Willem. “Die Engelse name wat so volop is in hierdie omgewing, dateer uit die tyd ná 1877 toe Brittanje die ou Transvaalse Republiek geannekseer het. Hulle het Engelse landmeters gestuur om die plase te gaan opmeet. ’n Plaas net hier agter is Oxford, en ’n bietjie diékant toe is London!”
Willem het altyd gehunker na die Bosveld, maar nooit verwag hy sou langs die Matlabas beland nie. “Ek wou agter die Waterberg bly, nie in die Voorwêreld nie – dis nou daar van Brits en Rustenburg tot in die stede, waar dit te bedrywig raak.
“Ek het rondgery op soek na grond wat te koop was. Toe ek hier kom, besluit ek ek het nou genoeg gekyk, ek moet nou koop en klaarkry. Dit was in 1992 en hier was ’n verskriklike droogte. Dit was kaal; ek het nog nooit die veld weer so erg gesien nie. Ek weet toe: Die reën sal weer kom, maar ek moet koop terwyl die prys goed is.”
Hy draai na my en gee my ’n kyk wat ’n boer jou gee wanneer hy oor reën gaan praat.“Ek was al in dié situasie, die reën bly weg, dit wil nie kom nie. En dan, Desembermaand, kom die reën. Dan gaan staan jy buite op die grasperk en jy proe daai druppels... en jy proe dit proe sout. Dan weet jy: Nóú’s jy bly.”
Sy stem raak dun en met natterige oë kyk hy weer in die pad voor die Cruiser.
Ons bereik ’n watergat en kyk na waar wild parasiete afgeskuur het teen growwe boomstamme. Die modder op dié een sit op ’n vlakvark se hoogte, as ek dit so kyk.
Ons gesels oor die bosveldkatjiepiering. “As jy gelukkig is, as jy in Oktober kom, dan is hulle oortrek van die blomme,” sê Willem.
“Die Bosveld is eintlik ’n onderskatte blommekykplek. Doringbome soos die ou swarthaak – so ’n pes as wat hy is – maak baie mooi blomme. Die knoppiesdoring het ’n uitsonderlike skouspel van blomme, so ook die gewone apiesdoring.”
Ons gesels oor die huilbos – ’n saamgebinde bossie van dié se takke is ’n goeie besem om ’n misvloer te smeer. Ons praat oor die blouhaak, ook genoem die geelhaak, ook genoem die withaak – dit hang af waar jy is en vir wie jy vra. Ons draai by die vaalboom, ook genoem die sandgeelhout – hout waarmee meubels in die verlede gemaak is.
Willem is nie ’n opgeleide dendroloog (boomkenner) nie, maar hy het boek- én veldkennis. “Ouens sal vir jou vertel dat die wild nie die vaalboom se blare vreet nie, maar dis nie waar nie,” sê hy. “Hulle gooi hulle blare af in die winter, en in die lente kom nuwe blare uit. En ek het nou al gesien ’n eland vrék oor daai nuwe blare. Hy breek die takke met sy horings om by daai groeipunte uit te kom.”
Hy wil my nog ’n klomp bome gaan wys, soos die kameeldoring, haak-ensteek, maroela, matopi (witgatboom), en die groot anabome langs die Limpopo hier naby, maar die son trek water.
Hoekom is die veld vir hom ’n toevlug, vra ek voordat ons terugry huis toe, waar Lorraine se rooibokpot, aartappels en wortels op ons wag.
“Die Engelse taal het een woord wat mooier is as die Afrikaans: serene,” erken Willem, ek vermoed teen sy sin. “Jy staan op ’n stil herfsoggend in die veld, jy hoor die voëls, dalk iewers ’n sebra wat roep na haar vul. Daai oomblik is serene. Die natuur sit jou oombliklik in ’n ander gemoedstoestand en jy’s skielik nie bekommerd oor al die dinge wat verkeerd loop in die wêreld nie.”
Ek stem saam met Willem. Ek wens die ganse mensdom kon een keer per jaar op ’n verpligte veldvakansie gaan. Net om ’n droë blaar te kan fynvryf tussen jou vingers, of jou palm langs ’n bokspoortjie in die sand te plaas en te wonder – wie was voor my hier?