«El permiso del enterrador» Defensa da lingua
Coa súa vida de novo encamiñada en Vigo, del Riego recibía chamadas diarias con ameazas de morte
Del Riego foi un dos «pioneiros» na defensa do galego durante os anos nos que era unha lingua perseguida
un continuo compendio de contradicións: «Vai á guerra para salvar a súa vida», e despois, pese a combater no bando sublevado, é sinalado e apartado da súa carreira profesional. Antes do levantamento traballaba como profesor na Universidade de Santiago, pero despois do 39 é imposible para el seguir na capital galega. «Tivo que reinventarse por completo», e mudouse a Vigo, onde comezou a traballar no despacho de Valentín Paz-Andrade. Aínda que era prácticamente descoñecido na cidade olívica, cada día recibía unha chamada: «¿Tú sabes que estás viviendo con el permiso del enterrador?».
Galaxia e galeguismo
Incluso máis que escritor, Fernández del Riego foi «un obreiro da cultura galega», ou así el mesmo dicía, según DíazFierros. O académico está dacordo coa definición, pero Villanueva engade: tamén foi un «enxeñeiro» da acción galeguista. Díaz-Fierros, que apenas por uns meses non coincidiu na RAG co homenaxeado, apunta que foi un dos «pioneiros» na defensa do galego. Aínda
que nos primeiros anos posteriores á Guerra Civil a actividade fora relativamente menor —vivían un «exilio interior»—, a fundación da editorial Galaxia significou un antes e un despois para a cultura e a lingua. «Foi moi valente e deu un paso á fronte», reivindica a profesora. «Era un home de acción, un activista».
A Guerra Civil truncou drásticamente os avances no eido da cultura galega na época da República. Con Galaxia, Fernández del Riego e Xaime Isla propóñense restaurar aquel proceso interrompido. Nos primeiros dez anos (50-60) escrituráronse 400 accións da editorial e se converteu nun lugar de encontro do galeguismo que quedara «fagocitado e desconectado despois da guerra». Publicábanse entón, en 1951, uns 2.800 exemplares da ‘Antífona da Cantiga’, de Ramón Cabanillas, e 1.200 do primeiro número de ‘Cadernos Grial’.
Francisco Fernández del Riego foi un dos poucos bastións do galeguismo durante a ditadura. Foi a conexión entre «os vellos», como Castelao ou Otero Pedrayo, coa xente máis moza. «Quería dar un relevo, e que a xente nova tomara consciencia do que era Galicia e o país. Eses rapaces novos nese momento descoñecían todo da cultuar galega: non estaba no ensino, non estaba á vista, nin nas bibliotecas. Non estaba en lugares públicos», conclúe Villanueva.
Ademais, tamén emprendeu «accións pioneiras» que ninguén máis quería protagonizar. Por exemplo, recorda o académico da RAG, foi guionista dende o lonxe para os programas en galego que emitía a BBC dende Londres, o único resquicio de lingua galega nas ondas. «El dicía ‘temos que empezar a asomar as orellas os galeguistas’», e con seguridade que o fixeron.