Ban Ki-moon was onderdanig VN-secretaris-generaal

Zuid-Koreaan Ban Ki-moon stopt na twee mandaten als VN-secretaris-generaal. Hij bleek veel te onderdanig voor de belangen van de grootmachten, zeggen critici. Zij hopen dat zijn opvolger, de Portugees Antonio Guterres, zich duidelijker zal uitspreken.

Ban Ki-moon was voor zijn functie als VN-secretarisgeneraal (2007-2016) minister van Buitenlandse Zaken van Zuid-Korea (2004-2007) en carrièrediplomaat. Critici stellen dat tijdens zijn termijn van tien jaar zelden duidelijke taal sprak. Alle VN-secretarissen-generaal moeten het delicate pad van de diplomatie bewandelen en de 193 lidstaten dienen, maar hebben ook de verantwoordelijkheid de ware stem van het VN-Handvest te zijn, zegt Stephen Lewis, medeoprichter van de organisatie AIDS-Free World.

Het VN-Handvest van 1945 is het verdrag dat de VN oprichtte als internationale organisatie. Dit verdrag wordt aanzien als een feitelijke ‘grondwet’, waarin alle rechten en plichten van de VNlidstaten vervat staan (zoals de verplichting tot internationale samenwerking over conflicten, het zelfbeschikkingsrecht van volkeren, het Internationaal Strafhof, de bevoegdheden van de VNinstellingen). Artikel 103 van het VN-Handvest stelt dat de nbepalingen van het VN-Handvest voorrang hebben op alle andere bestaande en toekomstige internationale verdragen (nvdr).

“In de huidige wereld hebben we een VN-secretarisgeneraal nodig die zich uitspreekt tegen excessen van de macht, die zegt wat hij denkt en een sterk standpunt inneemt.

Dat is niet wat Ban Ki-moon gedaan heeft”, zegt Lewis, die eerder ook directeur van VN-Fonds voor kinderen en onderwijs UNICEF was en VN-ambassadeur van Canada.

Lewis zegt dat Ban Ki-moon de voetsporen had kunnen volgen van voorgangers zoals Ghanees VN-secretarisgeneraal Kofi Annan (19972006) en de Zweed Dag Hammerskjold (1953-1961). Deze twee VN-secretarissengeneraal dwongen internationale waardering af door zich wel uit te spreken tegen machtige VN-lidstaten wanneer ze dat nodig achtten. “Het is het verschil tussen iemand die de middenweg kiest en probeert iedereen tevreden te houden, en iemand die het als zijn werk beschouwt om deze wereld te leiden op een principiële manier, het VN-Handvest hoog te houden en VN-lidstaten ter verantwoording te roepen voor hun schendingen van de mensenrechten”, zegt Lewis. Richard Gowan, EU-expert internationale samenwerking, meent dat Ban Ki-moon te voorzichtig was in grote crisissen waar de VN tijdens zijn mandaat mee te maken kreeg. Daartoe behoren ook de voortdurende conflicten in Syrië en Zuid-Soedan. “Wat ik telkens opnieuw van VN-functionarissen heb gehoord in de afgelopen tien jaar, is dat Ban Ki-moon te terughoudend was en te veel gericht op het beschermen van zijn eigen positive.”

Hoewel Ban Ki-moon relatief beperkte invloed kon hebben op het gedrag van machtige VN-lidstaten in deo wereldproblemen, had hij wel de verantwoordelijkheid voor de reactie van de VN o dat gedrag. Dat geldt zeker voor de conflicten waar de VN zelf aanwezig was met eigen VN-vredesmissies. Het aantal deelnemers aan vredesmissies van de VN liep onder Ban Ki-moon op tot 100.000.

Talrijke VN-militairen waren betrokken bij schandalen, waaronder seksueel misbruik van burgers. De lauwe reactie van Ban Ki-moon op die schandalen lokte veel kritiek uit op zijn leiderschap.EUexpert Gowan stelt dat het erop leek dat Ban Ki-moon niet precies leek te weten hoe de VN-missies opereerden. “VN-secretarissen-generaal zijn geen tovenaars. De VNbureaucratie is moeilijk te besturen en vredesoperaties zijn vooral lastig te controleren”, zegt Gowan. “Ban leek echter zeer ver af te staan van de activiteiten van de VN in het veld.”

“Telkens wanneer een VNmissie met een grote crisis te maken kreeg, of wanneer een misbruikschandaal vol in de aandacht kwam, leek hij altijd op de achtergrond te blijven. Hij heeft alleen tijdens de cholera-crisis in Haïti geprobeerd juist te handelen, daar wil ik hem wel krediet voor geven, maar het ging langzaam.” De uitbraak van cholera in Haïti bleek veroorzaakt te zijn door ongezuiverd rioolwater dat van een VN-basis in lokale waterbronnen terechtkwam. In december 2016, kort voor het einde van zijn termijn als VN-secretaris-generaal, bood Ban Ki-moon zijn excuses aan voor deze cholerauitbraak op Haïti. “Hij heeft alleen zijn excuses aangeboden voor gevolgen van de cholera.” Als de VN daar de volledige verantwoordelijkheid voor zouden nemen, zegt hij, moeten de inwoners van Haïti herstelbetalingen kunnen eisen. Duizenden Haïtianen overleden immers aan de ziekte. Hoe dan ook, velen zagen het late en gedeeltelijke excuus van Ban Ki-moon als een poging om schoon schip te maken met een van de donkerste periodes uit zijn periode als VNsecretaris-generaal.

Zijn opvolger, de Portugees Antonio Guterres, begon op 2 januari 2017 aan zijn nieuwe taak met een boodschap van vrede aan de wereld. “We hopen dat Guterres een nieuwe Hammerskjold zal worden”, zegt Lewis, verwijzend naar de Zweedse VNsecretaris-generaal die alom bewonderd werd om zijn toewijding aan het VN-charter. Algemeen wordt aangenomen dat Ban Ki-moon nu een gooi zal doen naar het presidentschap van Zuid-Korea.