Persoonlijkheidsstoornissen: soorten en kenmerken

Persoonlijkheidsstoornissen omvatten blijvende gedragspatronen die tot uiting komen als niet om te buigen reacties op een breed scala aan persoonlijke en sociale situaties. Ze zijn niet ondergeschikt aan een andere psychiatrische stoornis, een neurologische aandoening, het gebruik van een middel of een lichamelijke aandoening hoewel ze soms voorafgaan of samengaan met andere stoornissen. Persoonlijkheidsstoornissen hebben persoonlijk leed en beperkingen tot gevolg; ze veroorzaken namelijk gevolgen op zowel het sociaal als het beroepsmatig terrein.

De persoonlijkheid van een persoon is in feite een stabiel element van het gedrag van deze persoon. Dit duidt op hoe de persoon gewoonlijk is, en wat hem onderscheidt van de anderen. De persoonlijkheid is zowel biologisch als sociaal bepaald. Dit is in feite een geheel van aanleg (erfelijkheid, constitutie) en verworvenheden (milieu, opvoeding). De persoonlijkheid ontwikkelt zich en verandert voortdurend als gevolg van het biologische rijpingsproces (puberteit, volwassenheid, menopauze enzovoort) en ook van de persoonlijke ervaringen (socioculturele en affectieve omstandigheden).

Persoonlijkheidsstoornissen zijn ontwikkelingsstoornissen die optreden in de kindertijd of adolescentie en die doorgaan in het volwassen leven. Hun prevalentie is ongeveer 15% in de bevolking.

Een persoonlijkheidsverandering daarentegen ontstaat pas later in het leven (meestal in de volwassenheid) na ernstige of langdurige stress, extreme milieuschade, een hersentumor, een hersenletsel, een hersenbloeding, een herseninfarct, endocriene en metabole stoornissen. Een verandering in de persoonlijkheid komt niet tot stand als gevolg van een psychische aandoening. Persoonlijkheidsstoornissen zijn meestal onderverdeeld volgens clusters van kenmerken die overeenkomen met de meest voorkomende of voor de hand liggende gedragsuitingen, maar vele stoornissen vertonen de kenmerken van meer dan één categorie. Mensen met een afhankelijke persoonlijkheid moedigen anderen aan om hun persoonlijke en belangrijke beslissingen te nemen door een gebrek aan zelfvertrouwen. Daarnaast maken ze hun behoeften ondergeschikt aan anderen van wie ze afhankelijk zijn. Deze mensen zijn niet bereid om eisen te stellen aan anderen. Ze voelen zich niet in staat om voor zichzelf te zorgen en ze zijn bezig met de angst om in de steek gelaten te worden. Synoniemen van een anankastische persoonlijkheid zijn een obsessief-compulsieve persoonlijkheid en een dwangmatige persoonlijkheid. Bij een obsessief-compulsieve stoornis is de persoonlijkheid gekenmerkt door gevoelens van overmatige twijfel en voorzichtigheid, zorgelijke gedetailleerde gedachten, regels en orde, perfectionisme, buitensporige gewetenstrouw, uitermate nauwkeurigheid, bemoeizucht en starheid. Een persoon met een antisociale persoonlijkheid (psychopaat, sociopaat) heeft een harteloze onverschilligheid voor de gevoelens van anderen. Mensen met een antisociale persoonlijkheid zijn niet in staat om duurzame relaties te onderhouden (slechte relatievorming) en hebben bovendien een slecht verantwoordelijkheidsgevoel in het gezin. Ze hebben tevens een zeer lage tolerantie voor frustratie en zijn bijgevolg snel agressief. Criminaliteit komt bij personen met dit type persoonlijkheidsstoornis ook sneller tot uiting. Verder zijn deze mensen niet in staat om de schuld op zich te nemen; ze geven deze sneller aan anderen. Tot slot komen psychopaten sociale verplichtingen niet na en vertonen ze snel roekeloos gedrag. De stemmingen, relaties en het zelfbeeld zijn voortdurend instabiel bij een borderlinepersoonlijkheidsstoornis. Mensen met een borderlinepersoonlijkheid handelen impulsief en ontwikkelen intense, maar kortstondige emotionele banden met anderen. De persoonlijkheidsstoornis kenmerkt zich door een chronische interne leegte met frequente zelfbeschadiging, zelfmisbruik (eetstoornissen, verslavingsmisbruik), zelfdoding en een gebrek aan beheersing van woede. Daarnaast ontwikkelen mensen met borderline voorbijgaande psychotische kenmerken van onduidelijke betekenis. Mensen hebben soms ook een onzekere identiteit. Tot slot is vaak een sterke familiegeschiedenis van stemmingsstoornissen aanwezig.

(Mens en Gezondheid/Foto:

time-to-change)