$GHPEHQHPHQGH SODDWVHQ *|EHNOL 7HSH LQ 7XUNLMH

*|Eekli TeSe 1avelEerJ is een EerJheiliJdRP dat Pet een RuderdRP van FirFa . jaar het Rudste Eekende teP SelFRPSle[ ter Zereld is. +et is JeERuZd rRnd het EeJin van het neRlithiFuP en staat RS het hRRJste Sunt van een lanJJerekte EerJketen RnJeveer kP ten nRRrdRRsten van Şanlıurfa, een stad in het zuiden van Turkije.

9yyr het begin van de opgravingen, werd de heuvel die het heiligdom bedekte als landbouwgrond gebruikt. *eneraties van boeren hadden steeds maar weer ‘vervelende’ stenen weggehaald en op grote hopen gestapeld. Ook hadden boeren geprobeerd om grote stenen die in de grond zaten, kapot te slaan. 9eel is daarmee uit onwetendheid vernield. Archeologen begrepen dat deze steil oprijzende heuvel niet van natuurlijke oorsprong kon zijn. 5ond 1962 ontdekte men er grote, 7-vormige pilaren in de grond. De Amerikaanse archeoloog Peter Benedict vermoedde dat ze uit de steentijd stamden. Sinds 1994 doet het Deutsches Archlologisches Institut, in samenwerking met het museum van Şanlıurfa onder leiding van .laus Schmidt opgravingen en onderzoek.

De opeenstapeling van lagen, wijst erop dat deze plaats meerdere duizenden jaren in gebruik is geweest, mogelijk al vanaf het mesolithicum. In de oudste nederzettingslaag (laag III) vond men monolithische 7-vormige pilaren, die samen met (grof gestapelde) muren cirkelvormige of ovale bouwwerken vormen. In het midden van zo een bouwwerk staan telkens twee nog grotere 7-pilaren. 7ot nu toe zijn vier van zulke bouwwerken ontdekt met doorsneden tussen de 10 en 30 meter. Op grond van geofysische onderzoeken vermoedt men dat er nog zestien van dergelijke bouwwerken onder de grond liggen. Door middel van C14datering kan men het begin van deze laag dateren op minimaal 11.000 v. Chr. (in het late mesolithicum dan wel het zeer vroege neolithicum). Het einde van deze laag kan men plaatsen op circa 9.000 v. Chr. (in het prekeramisch neolithicum A of PPNA). In de jongere laag II vond men meerdere aan elkaar grenzende rechthoekige ruimten met vloeren van gemalen kalk die herinneren aan de terrazzovloeren van het 5omeinse 5ijk. Deze laag kan men dateren op ongeveer 8.000 v. Chr. (in het prekeramisch neolithicum B of PPNB). De jongste laag I bestaat uit sedimenten en is de laag die vyyr de opgraving als landbouwgrond diende. Aan het begin van het achtste millennium v. Chr. verloor de Navelberg blijkbaar zijn betekenis. Het comple[ is echter niet domweg in vergetelheid geraakt en in de loop der tijden door de natuur verzwolgen het werd bewust met aarde bedolven. :aarom dit gebeurde, is niet duidelijk maar het heeft het monument voor de wereld behouden. Nog maar 1,5 procent van het hele gebied is opgegraven en alleen bij het tweede bouwwerk (B) werd het vloerniveau van laag III bereikt. Ook hier kwam een terrazzovloer tevoorschijn. :oongebouwen zijn tot nu toe niet gevonden in het comple[, wel ³speciale gebouwen´ die waarschijnlijk voor rituele bijeenkomsten werden gebruikt. Het comple[ werpt meer vragen op dan archeologen en historici kunnen beantwoorden. =o is het niet duidelijk waarom binnen de heiligdommen achteraf steeds maar weer muren opgetrokken werden. *|bekli 7epe geldt als de archeologische vondst van het millennium. Deze vondst wordt echter verschillend gewnterpreteerd. Niet alleen de reusachtige grootte, ook het feit dat hier zoveel pilaarheiligdommen naast elkaar staan, maakt het comple[ uniek. Er zijn tot op heden elders geen vergelijkbare comple[en uit deze tijd gevonden.