Mega-dammen alles behalve groen of duurzaam
Er zijn wereldwijd maar weinig dammen die de verbeelding zo prikkelen als Belo Monte op de Xingurivier in het Braziliaanse Amazonewoud. Maar hoewel de dammen gebouwd worden onder het mom van de strijd tegen de klimaatverandering, zijn ze allesbehalve duurzaam, schrijft Ed Atkins van de universiteit van Bristol. Voor de bouw zijn 25.000 arbeiders al sinds 2011 in de weer om 240 miljoen kubieke meter rotsen en aarde uit te graven, meer dan drie miljoen kubieke meter beton te gieten en 80 procent van de stroom door 24 turbines te leiden.
Het project van 30 miljard real (6,8 miljard euro) is niet alleen wereldbekend door de schaal van het bouwwerk, maar ook door de schaal van de protesten ertegen. Sinds de eerste voorstelling van het project in de jaren 1970 kanten lokale gemeenschappen, organisaties en zelfs wereldsterren zich tegen de dam via zowel directe als indirecte actie.
Duurzaam?
De dam zal uitgebaat worden door het Norte Energiaconsortium (dat bestaat uit enkele elektriciteitsbedrijven) en is in grote mate gefinancierd door de Braziliaanse ontwikkelingsbank BNDES. De voorstanders van het project, onder wie de Partido dos Trabalhadores (Arbeiderspartij) die aan de macht was tussen 2003 en 2011, hebben altijd milieuargumenten aangevoerd voor de bouw ervan.
Ze omschrijven Belo Monte als een ‘duurzaam project’ met het oog op de klimaatverandering en de transitie. Die ‘duurzame’ argumenten voor waterkracht zie je niet alleen in Brazilië maar overal ter wereld, waar dammen deel uitmaken van een bredere agenda van duurzame ontwikkeling.
Waterkracht, dat wereldwijd goed is voor 16,4 procent van de geïnstalleerde capaciteit, vormt een belangrijk onderdeel van de inspanningen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Meer dan tweeduizend projecten worden momenteel gefinancierd via het Clean Development Mechanisme (CDM) van het Kyoto Protocol. Enkel voor windenergie zijn er meer gefinancierde projecten via het CDM.
Op het eerste gezicht lijken megadammen dus het etiket van duurzaamheid te dragen, maar dan negeer je een aantal belangrijke negatieve aspecten. Daarom krijgen dammen die door het CDM worden gefinancierd overal ter wereld tegenkanting.
Mooie berg, mooi monster
Zo wijzen de tegenstanders van Belo Monte op de sociale en ecologische impact van het project. De instroom van tienduizenden arbeiders heeft de nabijgelegen stad Altamira onherkenbaar gemaakt. Honderden arbeiders die geen werk vonden, gingen dan maar slapen op straat. De grote instroom bracht ook drugsdealers, geweld en criminaliteit met zich mee. Het moordcijfer steeg met 147 procent tijdens de bouw van de dam, en Altamira werd in 2015 de dodelijkste stad op aarde.
Ontbossing
De bouw van Belo Monte wordt ook in verband gebracht met groeiende ontbossing. In 2011 was de ontbossing in Brazilië het ergste in het gebied rond Belo Monte. De dam zelf drijft ontbossing, maar stimuleert ook de verdere opmars van de mens in bosgebieden.
Door de aanleg van wegen om mensen en materiaal naar de site te brengen, opent het project het gebied. Onderzoek van Greenpeace linkt ontbossing in inheemse reservaten - meer dan 200 kilometer verder - met de bouw van de dam, en het gekapte hout blijkt later verkocht voor de bouw van de dam. Het succes van Brazilië in het verleden om de ontbossing te vertragen, is sinds kort teruggedraaid, onder internationale kritiek.
Grote dammen, grote problemen
Hoewel het CDM focust op de voordelen voor de uitstoot van CO2, negeert het andere broeikasgassen die gepaard gaan met waterkracht, onder meer door het afsterven van bomen onder de waterlijn. Hoewel methaan niet even lang in de atmosfeer blijft als CO2, is het als broeikasgas vele malen krachtiger.
Belo Monte is al door veel tegenstanders gelinkt aan die methaanuitstoot. Onderzoek heeft aangetoond dat de planten die overal ter wereld rotten in damreservoirs tot een miljoen ton broeikasgassen per jaar kunnen uitstoten. Tegenstanders voeren aan dat de dammen daarom een netto bijdrage leveren aan de klimaatverandering.
Het is maar een van de vele dammen over de hele wereld die verantwoord worden als duurzame inspanning. Waterkracht kan ‘schoon’ lijken, maar het proces om deze dammen te bouwen is dat allesbehalve. De milieugeloofsbrieven van dergelijke projecten blijven erg controversieel, en het geval van Belo Monte is maar een van de voorbeelden van hoe het duurzaamheidsetiket van dergelijke projecten aan het verbleken is. (DeWereldMorgen/Foto:
Yicai Global)