Hoe staat het met de vernietigende Amazone bosbranden?

Hoewel we er minder over horen, woeden de branden nog volop. Sigrid Deters praat ons bij over de situatie nu. Enkele weken geleden was het wereldnieuws: de Amazone stond in lichterlaaie. Een enorme vuurzee strekte zich uit over het grootste regenwoud op aarde. Ondertussen zijn we een paar weken verder. Maar hoe ziet de situatie er nu uit? Tijd voor een update.

Afgelopen jaar sloeg het vuur in de Amazone wild om zich heen. “Van januari tot augustus dit jaar ging een gebied ter grootte van Denemarken in vlammen op; zo’n 43.573 km2”, vertelt Greenpeacecampagneleider Sigrid Deters aan Scientias.nl. “Meer dan de helft daarvan (24.944 km2) gebeurde in de maand augustus.” De meeste hotspots (63 procent) bevinden zich in gebieden die in 2017 nog bebost waren. Daarnaast woedde het vuur in bijna de helft van alle inheemse gebieden. Ook meer dan een derde van alle beschermde natuurgebieden is getroffen. Wie denkt dat het vuur nu gedoofd is, heeft het mis. “We horen er nu minder over, maar de Amazone en andere Braziliaanse natuurgebieden branden nog steeds,” zegt Deters. De hevigheid is echter wel veel minder in vergelijking met de zomermaanden. Uit gegevens van de Braziliaanse wetenschappelijke overheidsinstelling INPE blijkt dat er in augustus zo’n 30.000 branden in het regenwoud woedden. In september daalde dit naar nog geen 20.000. En waarschijnlijk zal dit nog verder afnemen naarmate de seizoenen vorderen. “Het vuur in de Amazone is flink afgenomen, met name dankzij regenval”, zegt Deters. Maar het kwaad was eigenlijk al geschied. “Alleen al in Brazilië is zo’n 13,1 miljoen hectare in vlammen opgegaan.”

Deze branden zijn behoorlijk desastreus. Maar wat voor concrete effecten hebben ze precies? “Bosbranden en klimaatverandering werken in een vicieuze cirkel”, legt Deters desgevraagd uit. “Naarmate het aantal branden toeneemt, neemt ook de uitstoot van broeikasgassen toe. En dit draagt op die manier bij aan de opwarming van de aarde en het optreden van extreme weersomstandigheden zoals bijvoorbeeld grote droogte. Door de warmte van de branden wordt bijvoorbeeld de grond en vegetatie droger en is zo vatbaarder voor vuur. Bovendien verandert een toename van CO2 in de lucht als gevolg van de branden, de atmosfeer.” Dit leidt bijvoorbeeld tot droog onweer; fikse bliksem en klappen zonder dat er ook maar een drupje regen valt. “Naast de toenemende uitstoot draagt ontbossing rechtstreeks bij aan een verandering in regenpatronen in de getroffen regio, waardoor het droge seizoen langer duurt”, gaat Deters verder. “Bossen, de biodiversiteit, landbouw en de menselijke gezondheid worden zo verder aangetast.” De bosbranden brachten grote delen van het leefgebied van verschillende inheemse stammen in gevaar. De vuurzee strekt zich namelijk ook uit over het oostelijke gedeelte van het regenwoud, waar leden van de Awá-stam wonen; de meest bedreigde ongecontacteerde stam ter wereld. Verschillende organisaties maken zich dan ook zorgen dat de branden de Awá-stam weleens helemaal zouden kunnen wegvagen. Maar dit is niet de enige stam die te maken kreeg met het vuur. “Sinds het begin van dit jaar zijn in 166 inheemse gebieden branden gesignaleerd”, zegt Deters. Ook de Karipuna-indianen die in de deelstaat Rhondonia leven, kregen te maken met branden. “Vorige week maakten enkele collega’s een vlucht over de deelstaat Para in de Amazone”, vertelt Deters. “Zij signaleerden in diverse gebieden nog branden.” Het betekent dat deze en nog andere stammen grote delen van hun leefgebied in vlammen hebben zien opgaan, met alle gevolgen van dien.

Volgens Deters is het heel belangrijk dat ontbossing in het Amazonegebied zo snel mogelijk een halt toegeroepen wordt. “Dit is het grootste regenwoud ter wereld en is goed voor de opslag van tussen de 80 en 120 miljard ton koolstof”, zegt ze. “Dat is dertien keer de jaarlijkse wereldwijde uitstoot van fossiele brandstoffen en industrie bij elkaar. Als de Amazone verdwijnt, komt die CO2 vrij en verliest het zijn opnamecapaciteit. Zonder de Amazone kunnen we nooit binnen de 1,5 graden grens blijven zoals in het Parijse klimaatakkoord afgesproken is. Bescherming van de Amazone is dus cruciaal om verdere opwarming van de aarde te voorkomen.” Op dit moment zijn er al heel wat maatregelen in werking om de Amazone te beschermen en er zijn diverse instanties die daar op toezien. “Er zijn echter diverse belangengroepen zoals ranchers, sojaboeren en mijnbedrijven die machtig zijn en illegaal land overnemen, het bos rooien en in gebruik nemen.” Volgens Deters is het niet gemakkelijk om deze problematiek aan de kaak stellen. “Wie het durft op te nemen voor de rechten van de inheemse gemeenschappen of kleine boeren wordt bedreigd of zelfs vermoord”, zegt ze. “Brazilië is één van de meest gevaarlijke landen voor milieubeschermers.” De huidige president van Brazilië, Jair Bolsonaro, stond in eerste instantie niet te springen om iets aan de branden te doen. En dat is niet heel verwonderlijk. “Sinds het aantreden van de regering van Bolsonaro is geen enkele maatregel ten gunste van de natuur aangenomen.” Acties om de natuurbranden in de Amazone te blussen, bleven uit, met kritiek van de hele wereld tot gevolg. “De bosbranden hebben ervoor gezorgd dat bijvoorbeeld Noorwegen en Duitsland hun bijdragen aan het Amazon Fund van de Braziliaanse overheid hebben opgeschort”, aldus Deters. “Bedrijven zoals H&M stopten met het inkopen van Braziliaans leer. Deze internationale ophef zorgde er in Brazilië voor dat de regering Bolsonaro uiteindelijk toch een leger naar het regenwoud stuurde om de vuurzee te blussen. Om hoeveel mensen het gaat en hoe vaak ze in actie zijn gekomen, is bij ons onbekend.” Tegelijkertijd hebben de bosbranden ook een impact gehad op het beleid van de Europese Unie. “Europa was al bezig met het ontwikkelen van een Europees actieplan tegen ontbossing en landconversie veroorzaakt door de Europese honger naar grondstoffen zoals soja voor veevoer en palmolie”, legt Deters uit. “Door de branden is nu beslist dat er nog voor het einde van het jaar duidelijkheid moet komen over hoe dit actieplan uitgevoerd moet worden.” (Scientias)