Wetenschappers nemen voor het eerst de vorming van een ijsstroom waar

In een afgelegen regio aan de noordrand van Siberië bevindt zich de Vavilov-ijskap. De gletsjer beweegt zich, voortgestuwd onder zijn eigen druk, al tientallen jaren heel langzaam voort. In 2013 begon de gletsjer echter veel sneller te stromen en spuwde ijs uit in zee. Dit fenomeen wordt door onderzoekers ook wel een ijspiek genoemd en is een kortstondige gebeurtenis waarbij een gletsjer aanzienlijk vooruit gaat, met snelheden die wel 100 keer hoger liggen dan normaal. Maar zo kortstondig bleek die stroom toch niet te zijn.

Onderzoekers bestuderen de Russische ijskap al meerdere jaren. En ze namen een opvallend verschijnsel waar. De ijspiek leek namelijk te groeien, waardoor de gletsjer uitwaaierde, breder werd en sneller begon te stromen. Ondertussen heeft de gletsjer al zo een 11 procent – ongeveer 9,5 miljard ton ijs – van zijn massa verloren. En dus lijkt hier geen sprake meer te zijn van een ijspiek, maar van een permanente ijsstroom. IJsstromen zijn tot op heden alleen nog op Groenland en Antarctica waargenomen, waar ijskappen meestal groter zijn en hun stroom minder beperkt wordt door gesteente. Dat een ijsstroom ook op een kleinere ijskap zoals Vavilov kan ontstaan, is volgens de onderzoekers dan ook ongekend. “Het is voor het eerst dat we de vorming van een ijsstroom waarnemen”, zegt onderzoeksleider Whyjay Zheng. “We hadden dit echt niet verwacht.”

Dankzij satellietbeelden

kunnen de onderzoekers het gebied nauwkeurig volgen. Ze besloten dan ook de ijskap in de gaten te houden om te bestuderen hoe deze in de loop van de tijd verandert. Op het moment van spreken is de stroom een driehoekige waaier geworden, begrensd door donkere schaduwrijke spleten. “Toen we deze donkere strepen zagen, dachten we: wauw, dit is echt volledig vergelijkbaar met een ijsstroom,” zegt Zheng. Op het breedste gedeelte stroomt het ijs met een relatief hoge snelheid van bijna vijf kilometer per jaar. “Op de satellietbeelden lijkt het alsof de gehele westkant van de ijskap gewoon in zee wordt gedumpt”, zegt Zheng. “Niemand heeft dit ooit eerder gezien.” IJspieken vervoeren enorme hoeveelheden ijs in een relatief korte tijd van een paar maanden tot meerdere jaren. IJsstromen kunnen daarentegen tientallen jaren tot zelfs eeuwen een constante, snelle stroom inhouden. Gedacht werd dat ijspieken en ijsstromen afzonderlijke verschijnselen zijn die worden aangedreven door verschillende mechanismen. Maar de onderzoekers beweren nu dat een ijspiek weleens het voorstadium van een ijsstroom kan zijn. Als een ijspiek kan transformeren in een ijsstroom op een gletsjer zoals Vavilov, dan kan dat ook op andere ijskappen gebeuren”, zegt Zheng. “En dat betekent dat we waarschijnlijk onze voorspellingen voor de impact van de wereldwijde zeespiegelstijging moeten herzien.”

Of de stroom het gevolg is van klimaatverandering? Dat zou zomaar kunnen, zegt onderzoeker Matthew Pritchard. “De relatie tussen deze ijsstroom en de opwarming van de aarde is moeilijk te negeren”, zegt hij. “Vavilov is niet een plek die hard wordt geraakt door klimaatverandering. Toch vindt hier een opvallende verandering plaats. Het is een nieuwe rivier van ijs die we proberen te doorgronden.” Volgens de onderzoekers kan de ijskap worden vergeleken met grotere zee-ijsplaten die door warm water eroderen en onstabiel worden wanneer ondersteunend ijs smelt. Zodra dit instort, kunnen er ijsstromen ontstaan waardoor het ijs in verrassend weinig tijd de oceaan in stroomt. Zheng benadrukt dat de verloren massa op Vavilov niet kan worden hersteld. “Nu het ijs eenmaal gesmolten is, is het verdwenen”, zegt hij. “Plots hebben we meer water in de oceanen.” Onderzoeker Denis Felikson, niet betrokken bij de huidige studie, zegt dat het interessant zal zijn om Vavilov de komende jaren te blijven bestuderen om te zien of de ijsrivier daadwerkelijk een ijsstroom is geworden. “Al geeft de studie overtuigend bewijs dat de ijspiek inderdaad in een ijsstroom is geëvolueerd”, zegt hij. “Het is opwindend dat we nu zoiets hebben ontdekt, omdat we eigenlijk nog maar weinig over het gedrag van gletsjers weten. Er zijn enkele theorieën over hoe ijsstromen ontstaan, maar dat we het nu echt hebben waargenomen is heel uniek.” (Scientias)