Man met zeldzame hersenafwijking kan geen cijfers zien

Onderzoekers hebben in een nieuwe studie een man met een wel heel bijzondere hersenafwijking bestudeerd. De man – die we even RFS noemen – kan namelijk bepaalde getallen niet zien. Een opvallend onvermogen, dat een gemotiveerd onderzoeksteam graag wilde proberen te ontcijferen.

Bij de man werd in de eerste plaats de zeldzame hersenaandoening corticobasale degeneratie vastgesteld, veroorzaakt door aanzienlijke schade aan twee hersengebieden: de cortex en de basale ganglia. Dit leidt tot symptomen zoals geheugenproblemen en spierspasmen. Maar dat waren niet de enige verschijnselen waar de man mee te maken kreeg. RFS kon namelijk ook plotseling de cijfers 2 tot en met 9 niet meer zien. Toen hij een cijfer getoond kreeg, zag hij alleen maar een warboel van lijnen die hij omschreef als ‘spaghetti’ en had hij geen idee naar welk cijfer hij keek. Opvallend genoeg was zijn zicht verder normaal. Hij kon bijvoorbeeld wel letters en andere symbolen herkennen.

De puzzel voor het onderzoeksteam was om een dergelijk selectief onvermogen te verklaren. Want wat ligt er precies aan deze zeldzame aandoening ten grondslag? Op de een of andere manier moeten de hersenen van RFS namelijk wel eerst het cijfer herkennen om het vervolgens weer te ‘ontzien’. “Als hij naar een cijfer kijkt, ‘zien’ zijn hersenen het cijfer voordat hij het weer niet kan zien,” zegt onderzoeker Michael McCloskey. “Het is echt een paradox.”

In de studie probeerden de onderzoekers na te gaan welke neurale verwerking er precies buiten RFS’ bewustzijn plaatsvond. Maar daarvoor moesten ze eerst het probleem volledig begrijpen. Het team ontdekte dat RFS ook niets kon zien dat dichtbij of boven een cijfer was geplaatst. Toen hem een grote 3 werd getoond met een afbeelding van een viool erop getekend, kon RFS namelijk ook de viool niet meer zien. Toen de viool verder van het cijfer werd geplaatst, kon hij deze wel weer herkennen. De onderzoekers begonnen pas grip op de zaak te krijgen toen ze experimenten uitvoerden met behulp van elektroencefalografie (EEG). Dit is een methode om de elektrische activiteit van de hersenen te meten. RFS moest, terwijl het instrument de hersengolven mat, naar nummers kijken met een ingebed gezicht erin. RFS zag het gezicht niet. Maar de resultaten met het instrument suggereren dat zijn hersenen wel het gezicht detecteerden, ondanks dat RFS zich van niets bewust was. In feite reageerden zijn hersenen op dezelfde manier als toen hem een gezicht werd getoond dat hij wel duidelijk kon zien. Toen de onderzoekers doorkregen dat ze op de goede weg zaten, besloten ze nog een tweede experiment uit te voeren. In dit experiment toonden zij RFS cijfers met daarin een woord. En ook in dit geval herkenden de hersenen van de man de woorden wel, terwijl hij ze zelf niet zag. “RFS was zich niet bewust van een woord,” vertelt onderzoeker Teresa Schubert, “maar zijn brein detecteerde niet alleen de aanwezigheid van het woord, maar identificeerde zelfs welk specifiek woord het was, zoals het woord tuba.”

Het zijn opmerkelijke onderzoeksresultaten. “Het toont aan dat de hersenen van RFS complexe processen uitvoeren zonder dat hij zich van iets bewust is,” concludeert onderzoeker David Rothlein. En dat is interessant. Aangenomen wordt dat je visuele bewustzijn gepaard gaat met de neurale activiteit. Maar het onderzoek suggereert dat er een aanvullende neurale verwerking vereist is voordat je je ergens bewust van bent. En precies deze aanvullende verwerking blijkt bij RFS te haperen. De bevindingen bieden meer inzicht in de processen die zich in ons brein afspelen. Want blijkbaar kunnen je hersenen in veel gevallen dus prima menselijke gezichten, woorden en muziekinstrumenten herkennen. Maar zonder die aanvullende verwerking, ben je zelf van niets bewust.

(Scientias)