Ontbossing steeds weer hoofdverdachte voor nieuwe virussen: dit is het mechanisme

Bij het onderzoek naar virussen die oversprongen van dieren naar mensen blijken steeds dezelfde patronen terug te keren. Ontbossing en fragmentatie van tropische wouden leidt tot een specifieke dynamiek, die de verspreiding van ziekten in de hand werkt. Dat schrijven deskundigen Amy Vittor, Gabriel Zorella Laporta en Maria Anice Mureb Sallum. De coronapandemie heeft het risico van zoönose - het overspringen van virussen van dier op mens- opnieuw in het centrum van de belangstelling gebracht.

Die sprongen gebeuren opvallend vaak aan de rand van tropische wouden, waar de ontbossing mensen steeds dichter bij de natuurlijke habitat van dieren brengt. Gele koorts, malaria, Venezolaanse equine encefalitis en ebola: al die ziektes zijn overgegaan van de ene soort op de andere aan de rand van het bos.

Als artsen en biologen die gespecialiseerd zijn in besmettelijke ziekten hebben we deze en andere zoönosen bestudeerd terwijl ze zich verspreidden in Afrika, Azië en de Amerika’s. We ontdekten dat ontbossing de gemeenschappelijke factor is.

Meer dan de helft van alle tropische ontbossing in de wereld wordt aangejaagd door vier producten: rundvlees, soja, palmolie en hout. Volwassen, biodiverse wouden moeten plaats maken voor monoculturen en diersoorten proberen het te redden in steeds kleinere, geïsoleerde stukken van het woud. Naarmate ook menselijke nederzettingen dichter bij het woud komen, stijgt de kans op contact tussen mens en wild, en opportunistische diersoorten kunnen oprukken.

Apen, mensen en hongerige muggen

Gele koorts, een virale infectie die overgebracht wordt door muggen, is berucht omdat de ziekte de aanleg van het Panamakanaal blokkeerde en vervolgens een belangrijke rol speelde in de geschiedenis van Atlantische kuststeden van Philadelphia tot Rio de Janeiro. Hoewel een vaccin al beschikbaar is sinds de jaren 1930 blijft de ziekte 200 duizend mensen per jaar treffen. Een derde van de patiënten sterft, met name in West-Afrika.

Het virus dat de ziekte veroorzaakt, leeft in primaten en wordt verspreid door muggen die zich hoog in het bladerdak ophouden, waar ook de apen leven.

In de vroege jaren 1990 werd een uitbraak opgetekend in de Kerio Vallei in Kenia, waar ontbossing het woud had gefragmenteerd. Tussen 2016 en 2018 kende Latijns-Amerika zijn grootste aantal gevallen in decennia en honderden doden. De impact was bijzonder ernstig in het kwetsbare Atlantische woud in Brazilië, een hotspot van biodiversiteit die tot amper 7 procent van de originele oppervlakte gekrompen is.

Onderzoekers hebben aangetoond dat een krimpende habitat tot een hogere concentratie van brulapen leidt, een van de gastheren van gele koorts. Andere onderzoeken tonen hetzelfde mechanisme aan bij primaten, en die hogere concentratie maakt het makkelijk voor ziekten om zich te verspreiden.

Malaria: mensen ook wild infecteren

kunnen

Net zoals ziekten kunnen overspringen van dieren op mensen, is ook het omgekeerde mogelijk.

Malaria doodt elk jaar honderdduizenden mensen, met name in Afrika. Maar in de Atlantische tropische wouden van Brazilië ontdekten we een verrassend hoge infectiegraad van Plasmodium falciparum (de parasiet die verantwoordelijk is voor ernstige malaria) op plekken waar geen mensen waren. Dat lijkt erop te wijzen dat het virus is overgegaan op breedneusapen. Elders in het Amazonewoud zijn apen op natuurlijke wijze besmet geraakt. In beide gevallen kan ontbossing de sprong van het virus vergemakkelijkt hebben. Wij en andere wetenschappers hebben het verband tussen ontbossing en malaria in het Amazonewoud uitvoerig in kaart gebracht. We konden aantonen hoe het aantal malariamuggen en besmettingen bij mensen sterk gelinkt zijn aan de ontbossing van habitats.

Een ander type malaria, Plasmodium knowlesi, waarvan geweten is dat het circuleert onder apen, werd een decennium geleden ook een zorg voor de volksgezondheid in Zuidoost-Azië. Verschillende studies hebben aangetoond dat verlies van wouden leidde tot een hoger aantal besmettingen bij mensen.

Venezolaanse equine encefalitis (VEE) is nog zo’n virus dat door muggen wordt overgedragen en jaarlijks tientot honderdduizenden mensen besmet en acute koorts veroorzaakt. Ernstige gevallen kunnen leiden tot hersenontsteking en zelfs de dood.

Ebola: ziekte aan de bosrand Niet alleen vectorziekten zijn gevoelig voor ontbossing. Ebola werd voor het eerst beschreven in 1976, toen uitbraken vaker begonnen voor te komen. De bekende uitbraak tussen 2014 en 2016 doodde meer dan elfduizend mensen in West-Afrika en trok meer aandacht voor de ziekte, die zich kan verspreiden van het wild naar mensen.

Wat met het coronavirus?

Hoewel de oorsprong van SARS-CoV-2 nog niet is bewezen, is een genetisch gelijkaardig virus gevonden in vleermuizen van de hoefijzerneusfamilie en Javaanse schubdieren, een ernstig bedreigde soort.

(MO* Magazine)