Wordt Mozambique het nieuwe epicentrum van jihadistisch extremisme?
De meerdaagse aanval op Mocimboa da Praia begon vorige week en eindigde met de bezetting van het noordelijke havenstadje. Aanwezige regeringstroepen werden overrompeld – volgens meerdere bronnen zou het leger te weinig munitie hebben gehad om de aanval af te slaan. Zelfs versterking in de vorm van Zuid-Afrikaanse huurlingen bood geen soelaas. Allen zagen zich genoodzaakt per boot te vluchten. Foto’s op sociale media laten zien dat minstens een gedeelte van de stad in puin ligt. Telefoon-, wegenen elektriciteitsnetwerken zijn ontmanteld. Informatie sijpelt moeilijk door.
Het Mozambikaanse ministerie van Defensie stelt dat Mocimboa da Praia intussen opnieuw werd gezuiverd van jihadisten. ‘Kletskoek’, weet een welingelichte bron. “Niemand controleert Mocimboa da Praia. Schermutselingen vinden nog steeds plaats tussen het leger en resterende pockets opstandelingen”, vertelt de bron aan MO*.
De aanval kadert in een terreurcampagne van een relatief nieuwe islamistische groep, genaamd
(of ‘adepten van de profetische traditie’). Die lanceerde in oktober 2017 een eerste aanval op Mocimboa da Praia, en gaf daarmee het startschot voor het gewapend conflict. Diepe gevoelens van onvrede onder de jeugd sluimeren al veel langer in de door corruptie, verwaarlozing en werkloosheid geteisterde regio. In 2019 zwoer de groep trouw aan Islamitische Staat. Deze verbintenis zou volgens analisten vooral symbolisch van aard zijn. Inwoners van de getroffen provincie Cabo Delgado noemen hen Al-Shabab, wat ‘de jeugd’ betekent. Onderzoekers benadrukken dat er geen links zijn met de gelijknamige terreurorganisatie in Somalië. Vele aanvallen op dorpen en gehuchten in de provincie Cabo Delgado volgden, waarbij de modus operandi steeds dezelfde leek: enkele inwoners onthoofden, depots en winkels leegroven, en terugtrekken. Terreur zaaien leek het hoofddoel.
Bij de recentste aanval op Mocimboa da Praia lijkt dit voor de eerste keer in de geschiedenis van het conflict anders uit te draaien: de indringers leken zowaar een permanente aanwezigheid na te streven.
De aanval toont volgens sommige waarnemers aan dat het sluimerende conflict in het noorden van Mozambique toe is aan een nieuw hoofdstuk. Analisten gaan ervan uit dat de aanval tot in de puntjes is voorbereid, met nooit vertoonde wapenkracht.
Voor Rufino Sitoe, auteur en onderzoeker verbonden aan het Instituto Superior de Relacões Internacionais, mag dat punt desondanks niet overdreven worden. Sitoe benadrukt telefonisch vanuit de hoofdstad Maputo dat Mozambique vooralsnog niet Nigeria is, waar jihadisten grote stukken territorium beheersen. “De jihadisten zijn nog steeds niet in staat om een grotere stad langdurig te bezetten. Deze aanval toont wel aan dat hun vertrouwen groeit. De veroveringen behouden, dat is nu hun grote uitdaging.”
Een gelijkaardig punt maakt Jasmine Opperman, ACLED-analist, op Twitter: “Opstandelingen slagen erin om strijdkrachten uit de stad te duwen. Controle impliceert aanhoudende aanwezigheid met de bedoeling parallelle staatsstructuren te implementeren.” Met andere woorden: een gebied ‘controleren’, zoals berichten in de media te vaak klinken, betekent meer dan de soldaten eruit wegjagen.
De internationale gemeenschap volgt de ontwikkelingen niettemin met argusogen, niet in het minst omdat Mocimboa da Praia geldt als de toegangspoort voor verschillende gaswinningsprojecten in de regio. De gasreserves werden in de loop van het afgelopen decennium ontdekt en zouden opgeteld zo’n 60 miljard dollar waard zijn. Verschillende buitenlandse bedrijven (onder meer Total, Exxon Mobile en het Italiaanse Eni) hebben al miljarden geïnvesteerd in de voorbereidende werken. Persagentschap Reuters rapporteert dat de Franse oliemaatschappij Total vorige maand een senior debt financing agreement van 14,9 miljard dollar heeft ondertekend voor de ontginning – geld dat de maatschappij moet terugbetalen, mocht ze zich terugtrekken uit het project. Rivaal Exxon Mobile heeft diezelfde beslissing uitgesteld, nog volgens Reuters omwille van dalende gasprijzen en de coronapandemie. Maar dat het oproer in Cabo Delgado minstens een rol heeft gespeeld in de beslissing, staat buiten kijf.
Presidentiele toespraak
Intussen bezocht de Mozambikaanse president Felipe Nyusi de provinciale hoofdstad Pemba, zo’n 200 kilometer ten zuiden van Mocimboa da Praia. De president zit in een lastig parket. De overname van de stad door islamistische rebellen toont de zwakheid van het regeringsleger aan. Dat leger wordt al langer geteisterd door gebrek aan financiering, ondermaatse moraal en berichten van buitensporig geweld op de burgerbevolking.
(MO* Magazine)