Stokoude, vergeten rivier ontdekt in de Tharwoestijn

De Tharwoestijn is een droge, dorre en snikhete omgeving gelegen in India en Pakistan. Maar waarschijnlijk is dit niet altijd het lot van de barre woestijn geweest. Lang gelegen zou er namelijk zomaar eens een rivier door het gebied kunnen hebben gestroomd. Dat is te lezen in het vakblad Quaternary Science Reviews. En die rivier was waarschijnlijk van groot belang voor onze voorouders.

Met behulp van Luminescentiedatering – een relatief nieuwe methode om het moment van afzetting en begraving van zand te bepalen – hebben onderzoekers een stokoude en vergeten rivier aan het licht gebracht. De onderzoekers bestudeerden een diepe afzetting van rivierzand en grind die was blootgelegd door een steengroeve nabij het dorpje Nal, net buiten de Indiase stad Bikaner en dat leidde tot de ontdekking dat een rivier ooit door het centrale gedeelte van de Tharwoestijn heeft gevloeid. “We zagen onmiddellijk bewijs voor een substantieel en zeer actief riviersysteem”, vertelt onderzoeker Hema Achyuthan. “Deze nam vervolgens in de loop van de tijd geleidelijk in kracht af.”

Het is een interessante ontdekking. Maar het leidde ook gelijk tot een belangrijke vervolgvraag. “Toen we in het midden van de woestijn stonden, luidde de vraag die we wilden beantwoorden: hoe oud was deze rivier?” De onderzoekers wisten te achterhalen dat de rivier het sterkst tussen de 172 duizend en 140 duizend jaar geleden stroomde, ten tijde van een veel zwakkere moesson dan de regio nu kent. En dat betekent dat de rivier waarschijnlijk zo’n 173 duizend jaar geleden zou zijn ontstaan. Tussen de 95 duizend en 78 duizend jaar geleden droogde de rivier waarschijnlijk op en was rond 26 duizend jaar geleden voor het grootste gedeelte verdwenen.

De ouderdom van deze rivier die door het midden van de Tharwoestijn stroomde, is van bijzonder belang. Want het betekent dat het mogelijk een belangrijke ader vormde voor de menselijke bevolking die dankzij de rivier in de woestijn kon wonen. Het tijdsbestek waarin deze rivier bestond, overlapt tevens met belangrijke veranderingen in het menselijke gedrag in de regio die eerder al in verband zijn gebracht met de vroegste trektochten van Homo sapiens vanuit Afrika naar India. “Deze rivier stroomde op een kritiek moment om de menselijke evolutie in de Tharwoestijn, door Zuid-Azië en daarbuiten te gaan begrijpen”, vertelt onderzoeker James Blinkhorn. “Dit duidt op een landschap waarin onze vroege voorouders voor het eerst een moesson meemaakten en overstaken. Het is dus goed mogelijk dat de Tharwoestijn er destijds heel anders uitzag dan het landschap van vandaag de dag.” Het betekent dat de aanwezigheid van een rivier die dwars door het midden van de

Tharwoestijn stroomde, een belangrijke doorgang vormde voor mensachtigen die van Afrika naar Azië migreerden. Hoewel de uitgestrekte woestijn eerder als een onherbergzaam gebied werd gezien, wordt het nu steeds duidelijker dat tijdens natte periodes in het verleden menselijke populaties in dit gebied floreerden. “De Tharwoestijn heeft een rijke prehistorie”, legt Blinkhorn uit. “En we hebben een breed scala aan bewijsmateriaal ontdekt dat aantoont hoe populaties uit het stenen tijdperk er niet alleen overleefden, maar ook in deze halfwoestijnen floreerden. We weten hoe belangrijk rivieren kunnen zijn voor het leven in deze regio. Maar we hadden nog maar weinig details over hoe riviersystemen er precies uitzagen tijdens belangrijke periodes van de prehistorie.” De volgende onderzoeksfase is om aan te tonen waar de rivier precies ontsprong. Satellietbeelden hebben een mogelijke verbinding met een Himalaya-bron, zoals de Sutlej, gesuggereerd. Maar de onderzoekers houden een slag om de arm. “We kunnen momenteel niet aantonen waar de rivier precies vandaan komt”, stelt Blinkhorn. “Maar het Indira Gandhikanaal (het langste kanaal van India) geeft ons enig inzicht in wat er gebeurt als een rivier dwars door het midden van de Tharwoestijn stroomt: planten en dieren gedijen en het biedt ideale omstandigheden voor vroege menselijke populaties.” (Scientias)