‘เทคนิคการหาต่อมนำ้าเหลืองในโรคมะเร็ง’

โรคมะเร็งเป็นเซลล์ร่างกายที่เปลี่ยน ไป ทั้งรูปร่าง ลักษณะ และพฤติกรรม โดยมี การเติบโตอย่างรวดเร็วไม่สามารถควบคุมได้ มีการสร้างเส้นเลือดมาเลี้ยงเซลล์มะเร็งได้ มากขึ้น และเมื่อมีจำานวนมากพอก็จะลุกลาม แทรกไปในเนื้อเยื่อปกติ หรืออวัยวะข้างเคียง เมื่อลุกลามไปหลอดนำ้าเหลือง หรือหลอด เลือดก็จะกระจายไปยังอวัยวะที่อยู่ไกล ๆ มะเร็งหลายชนิดก็จะกระจายไปทางหลอดนำ้า เหลือง ซึ่งทางเดินนำ้าเหลืองจะมีต่อมนำ้า เหลืองเป็นจุดที่ทำาให้เซลล์มะเร็งไปเติบโตใน ต่อมนำ้าเหลือง จึงมีการแบ่งระยะของโรค มะเร็งเป็นระยะต่าง ๆ เพื่อสื่อให้เข้าใจได้ตรง กันว่ามะเร็งกระจายไปถึงไหน และก็จะมีผล ต่อการรักษา ถ้าอยู่ในอวัยวะเดียว มักทำาการ รักษาเฉพาะที่ เช่น การผ่าตัดออกบางส่วน หรือทั้งหมด ถ้าอวัยวะนั้นไม่มีผลต่อการดำารง ชีวิตมากนัก กรณีที่มีรอยโรคใหญ่ หรือมีการลุกลามหลอดนำ้าเหลือง หรืออวัยวะก็อาจมีการแพร่กระจายไปต่อมนำ้าเหลือง ก็จำาเป็นที่ต้อง ประเมินระยะโรคเพิ่มเติม โดยการตรวจต่อมนำ้าเหลืองหาว่ามีการกระ จายหรือไม่ เช่นการตรวจร่างกายคลำาต่อมนำ้าเหลือง เอกซเรย์ในมะเร็ง บางอวัยวะมีการกระจายไปต่อมนำ้าเหลืองที่ค่อนข้างมีแบบแผน ก็มี ความพยายามในการตรวจหาต่อมนำ้าเหลืองต่อมแรกที่น่าจะมีการกระ จายไปยังต่อมนำ้าเหลืองอื่น ๆ ซึ่งถ้าตรวจไม่พบมะเร็งในตำาแหน่งนี้ แล้ว ก็น่าเชื่อได้ว่าไม่มีการกระจายไปต่อมนำ้าเหลืองอื่น ๆ (Sentinel lymph node) ซึ่งมีการนำามาใช้ในมะเร็งเต้านมอย่างกว้างขวาง และ เริ่มนำามาศึกษาในโรคมะเร็งปากมดลูก มะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก เพื่อ หวังว่าจะมีการเลาะต่อมนำ้าเหลืองเพื่อตรวจหาต่อมนำ้าเหลืองที่มีเซลล์ มะเร็งกระจายไปได้ลดลง ทำาให้ลดการผ่าตัดแบบสุ่มหาลดลง เนื่องจากการเลาะต่อมนำ้าเหลืองและหลอดนำ้าเหลืองออกก็อาจเกิด ภาวะแทรกซ้อน เช่น การบาดเจ็บของหลอดเลือดที่ต่อมนำ้าเหลือง นั้นติดอยู่ การเกิดถุงนำ้าจากของนำ้าเหลือง (lymphocyte) รวมทั้งการ บวมของอวัยวะส่วนปลายเนื่องจากการไหลเวียนนำ้าเหลืองกลับไม่ สะดวก (lymphedema)

การตรวจหาต่อมนำ้าเหลืองที่สงสัยว่ามีการกระจายของเซลล์ มะเร็ง มีการตรวจ เช่น การคลำา การเอกซเรย์ การตรวจโดย คอมพิวเตอร์เอกซเรย์ การตรวจโดยการใช้สารกัมมันตรังสีในนำ้าตาล กลูโคสซึ่งอาศัยลักษณะการใช้นำ้าตาลของเซลล์ที่มีการใช้นำ้าตาลมาก เช่น เซลล์มะเร็ง สมอง จะมีการสะสมให้ตรวจพบได้ นอกจากนี้การ หาต่อมนำ้าเหลืองยังมีการตรวจหาระหว่างการผ่าตัดโดยการฉีดสาร กัมมันตรังสีบริเวณรอบก้อนมะเร็ง สาร Technichium 99 จะมี การแผ่รังสีแกมมาให้ตรวจพบได้โดยเครื่องวัดรังสี แต่วิธีนี้มีความยุ่งยาก ในการเตรียมสารกัมมันตรังสี จึงมีความพยายามใช้สารที่มีสีสามารถ มองเห็นได้ด้วยตา เช่น สารสีนำ้าเงิน ไอโซซัลฟานบลู (Isosulfan blue) จะกระจายไปตามหลอดนำ้าเหลืองจนถึงต่อมนำ้าเหลือง ปัจจุบัน มีการผ่าตัดโรคมะเร็งผ่านกล้องมากขึ้นจึงมีความพยายามพัฒนา เทคโนโลยีเพื่อการหารอยโรคได้ดีขึ้น เนื่องจากการผ่าตัดผ่านกล้อง ศัลยแพทย์ ไม่สามารถสัมผัสเนื้อเยื่อได้โดยตรงจึงไม่สามารถคลำาหา ต่อมนำ้าเหลืองที่มีมะเร็งกระจายไปอาจมีขนาดใหญ่ขึ้น แข็งกว่าต่อม นำ้าเหลืองปกติ จึงมีการใช้เครื่องมือตัดแสงเพื่อให้เห็นเส้นเลือดได้ ชัดเจน หรือการฉีดสีที่สามารถกระจายไปในทางเดินนำ้าเหลืองและ สามารถเรืองแสงภายใต้การผ่าตัดผ่านกล้อง ได้แก่ สารอินโดไซยาไนด์ กรีน(indocyanidegreen) แพทย์สามารถมองเห็นตำาแหน่งของต่อม นำ้าเหลืองได้ชัดเจนเพื่อเลือกตัดเฉพาะต่อมนำ้าเหลือง โรคมะเร็งทางนรีเวชที่เริ่มมีการนำามาใช้หาต่อมนำ้าเหลือง ได้แก่ มะเร็งปาก มดลูก ซึ่งมักกระจาย ไปที่เนื้อเยื่อรอบ ๆ ปากมดลูก และต่อม นำ้าเหลืองในอุ้งเชิง กรานก่อนไปยังอวัยวะ ข้างเคียงหรือต่อมนำ้า เหลืองที่ห่างไกล จึงมี การศึกษาหาต่อมนำ้า เหลืองต่อมแรกกระจายไปก่อนต่อม นำ้าเหลืองอื่นโดยฉีดสีไปที่รอยโรคที่ ปากมดลูก แล้วติดตามการกระจาย ของสีไปยังต่อมนำ้าเหลือง สำาหรับโรค มะเร็งโพรงมดลูก

การฉีดสีไปที่รอยโรคในโพรง มดลูกยังมีข้อจำากัด และการกระจาย โรคไปทางหลอดนำ้าเหลืองที่มีหลาย ช่องทางทำาให้หาต่อมนำ้าเหลืองต่อที่ เป็นตัวแทนได้ยาก แต่ก็อาจได้ ประโยชน์ในการมองเห็นตำาแหน่งต่อมนำ้าเหลืองเพื่อเลือกตัดได้อย่าง แม่นยำามากขึ้น ในโรคมะเร็งรังไข่มีการกระจายโรคได้หลายทาง การ ฉีดสีที่รอยโรคทำาได้ยากจึงยังมีข้อจำากัดในการฉีดสีเพื่อหาการกระจาย ทางหลอดนำ้าเหลือง

เทคนิคการฉีดสีใกล้มะเร็งเพื่อหาการกระจายของมะเร็งของ โรคมะเร็งปากมดลูก เยื่อบุโพรงมดลูกสามารถทำาให้แพทย์มีโอกาส หาต่อมนำ้าเหลืองที่มีมะเร็งกระจายไปได้ และยังช่วยให้ศัลยแพทย์ที่ ผ่าตัดโรคมะเร็งผ่านกล้องได้มองเห็นตำาแหน่งของต่อมนำ้าเหลืองได้ ชัดเจน เพื่อเลือกตัดเฉพาะต่อมนำ้าเหลืองแทนการคลำาหาต่อม นำ้าเหลืองที่น่าสงสัย

ข้อมูลจำก พล.ร.ต.นพ.โซ่สกุล บุณยะวิโรจ สูตินรีแพทย์, มะเร็งนรีเวช, ผ่ำตัดผ่ำนกล้อง แพทย์เชี่ยวชำญเฉพำะทำงด้ำน มะเร็งนรีเวช วว.สูตินรีเวช, วว.มะเร็งนรีเวช, อ.บ.เวชศำสตร์ ครอบครัว โรงพยำบำลพญำไท 1 / http://www.phyathai.com