achrome[scape]: rengi doğa, malzemesi beton

Melike Altınışık, Begüm Aktaş | Bir malzeme olarak “beton” neredeyse her mimarın hayatına çocukluk döneminde kumdan kaleler inşa ederken girer. Son yüzyılda kentleşme sürecinde uygulanan yanlış teknikler ve sonucunda doğan negatif yüklü “beton yapılaşma” kavramı sonrası beton, toplumun büyük bir kesimi tarafından çirkin, soğuk, kaba ve agresif bir malzeme olarak kabul ediliyor. Oysa doğru kullanıldığında hiçbir yapı malzemesinde betondaki gibi akışkanlık, canlılık ve güzellik yok.

Betonart Mimarlık Yaz Okulu kapsamında Endüstri Mirası tescilli AGÜ öğrenci konuk evlerinin merkezinde yer alan bostanların bir uzantısı proje alanı olarak belirlendi; betonun doğal gücünü ortaya koyan, dinamik ve değişken bir sürecin ürünü olarak tasarlanan bir hikâye hedeflendi, isim olarak da Achrome[scape] seçildi. Achrome çizgisel tanımı ve rengi olmayan boş bir mekânı tarifler. Rengi doğa, malzemesiyse betondur. Latincede “morphê” biçimi ve “genesis” de oluşumu tarifler.

Achrome[scape] tasarımında “morphogenesis” yaklaşımıyla biçim nihai bir sonuç olmak yerine, dinamik bir sürecin değişken ürünü olan tekil hücrelerden kompleks formlar oluşturur. Hücre ve doğa ortak dinamik bir sürecin bileşenleridir. Bir hücre tekil bağlamda biçim kazandığı anda bütün içerisindeki konumunda ve çevresindekiler ile kurduğu ilişkisel ağda yeni bir biçime doğru başkalaşır. Tasarımın oluşum süreci, mikrodan makroya farklı ölçekli malzeme tiplerinden birimlerin yerleşim organizasyonuna bütüncül bir çeşitlenme içerir. Toplam 158 adet, hepsi birbirinden tekil beyaz hücre betonun çeşitli oluşum hâlleriyle bütünde sınırları geçişken kılmak esas alındı.

Toprağa çözünen, topraktan doğup gökyüzünün pürüzsüzlüğüne yaklaşan bir tasarım oluşturmak adına yerden yükseldikçe daha ince agregalı beton kullanılmasıyla malzemenin kendi varoluş sanatına dönüşmesi sağlandı. Zira beton, genelde söylenenlerin tam aksine güzel, sıcak, zarif ve narin bir varoluş sergileyebilir. Doğanın kendine ait olanı, adım adım geri almasının tasarımdaki karşılığını çalışmak için kusursuz bir malzemedir. Achrome[scape] projesi, harmoni ve denge gibi klasik bazı değerleri daha önce hiç denenmemiş bir formda yorumlamanın bir ürünü; üç boyutlu bir şiirsellik içerse de aslen sistematik ilerleyen bir sürecin özeti.

Tasarımından uygulama aşamasına, proje ekibini aktif olarak sürecin bir parçasına dönüştürmek adına analog parametrik bir sistematik kurgulanmasının önemi ayrı. Bu sayede bütüncül, sürdürülebilir, geliştirici bilgi akışının ortaya çıkmasına olanak sağlanıyor. Hücreler bütünündeki benzersizlik ya da ilişkisel, organizasyonel benzerlikler herhangi bir formun alt bileşenlerini oluşturan tasarım verilerinin nasıl biraraya getirilebilecekleri konusunda önemli değerleri oluşturuyor. Bu bağlamda Achrome[scape] yatay hiyerarşi içeren ve hiyerarşinin sistem kuramı üzerinden ilerlemesine olanak sağlayan ve tasarımı meydana getiren tüm aşamaların sistemler zinciri arasında kurulacak olası tüm bilgisel ilişkilerin çeşitlenmesi ve güçlenmesi sağlanıyor.

Böyle bir ilişkisel düşünce şekli ekip tarafından proje tasarım ve üretim sürecinde çevresel verilerin değerlendirilmesinde ve akıllı, adaptif bir üretim modelinin tasarlanmasında önemli rol oynuyor.

achrome[scape] üretim modeli: 1. modüler sistem ve kalıp tasarımı

Tasarımın modüler olarak kalıplarla üretilmesi kararı sonrası modül kalıpların içlerinin tasarımının da dikme yöntemi kullanılarak yapılması planlandı. 50x50x25 cm boyutlarında toplam 158 adet modülden oluşan proje, 36 adet kalıbın her birine 3 set hâlinde tek tek beton dökülerek üretim yapılmasıyla şekillendi. Üretim sürecinde toplamda beş defa beton döküm işlemi yapıldı.

2. malzeme seçimleri ve geri dönüşüm

Modül kalıpların içinin tasarlanmasında kullanılacak sistem ve malzemelerin hem betonla kuracağı ilişki ve bu ilişkinin sonuçları hem de kalıplardan çıkan beton modüllerin formunun nasıl olduğu deneyimlendi. Ahşap çıta, plastik su borusu, kâğıt ruloları, strafor, su şişesi, kâğıt bardak ve Çimsa Çimy ürününün plastik kovaları gibi atölyede bulunan atık malzemelerin yeninden kullanılmasıyla gerçekleştirilen denemeler ile hangi malzemelerin kullanılacağına karar verildi. Deneme dökümleri sonucunda dikmeler straforlarla yapıldı, modüllerde tasarlanan deliklerde de atık Çimsa Çimy ürününün plastik kovaları ve atık kâğıt ruloları kullanıldı.

üretim tekrar setleri ve kodlama sistemi

Projenin konsept tasarımı aşamasında kullanılacak olan beyaz betonun üç farklı agrega ile üretilmesine karar verildi. Bu bağlamda toprakla sınır oluşturan en dış modüller iri agregalı beton ile üretilirken ara/geçiş elemanları olan modüller ince agregalı ve en üstteki yüksekteki modüller ise brüt beton olarak üretildi. 158 modülden oluşan bu projede hem tasarım sürecini hem de tasarım sürecindeki iletişimi kolaylaştırmak adına çeşitli analog kodlamalar yapıldı. Bu aşamada modüllerde üç farklı özelliğe sahip beyaz beton kullanıldığı için malzemenin özelliklerine, delik büyüklükleri ve çeşidine göre modüller analog olarak tasarımı oluşturan yerleşim planı üzerine kodlandı. Her bir malzeme için kalıp listeleri ve planları hazırlandı. Tasarım kararları alınırken yapılan deneme dökümleri sonucunda elde edilen gözlemlere ve verilere dayanarak 50x50 cm olan kalıp tabanı 10x10 cm’lik grid ile bölünerek dikmelerin kalıp içerisindeki yerleşim tasarımları yapıldı. Tasarım kararları eskizler ile analog olarak kayıt altına alındı. Hazırlanan bu dokümanlardan her aşamada yararlanıldı.

3. beton döküm süreci

Dikmelerin sabitlendiği kalıpların üzeri esnek kumaşlar ile kaplandı. Kalıpların hazırlanmasındaki son aşamada ise kumaşlar yağlanarak kalıp, betonun dökülmesine ve kalıptan kolay çıkmasına hazır hâle getirildi. Beton dökümü aşaması bu projenin bir başka kritik noktası idi. Beyaz betonun kür alma süresinin çok kısa olması üretim sürecinde hızlı hareket edilmesini zorunlu kılarken modüllerden hedeflenen beton formlarının elde edilmesi için de titiz ve özenli beton dökümünün yapılması gerekti. Beton modüller, en az 12 saat kalıpta bekledikten sonra kalıplardan çıkartıldı. Kalıplar bir sonraki döküm için hazırlanırken, kalıplardan çıkarılan beton modüller ise hava sıcaklığı göz önüne alınarak sık sık sulandı.

4. yeşil doku

AGÜ bostanlarının yanında yer alan bu çim kaplı proje alanında, bazı modüllerde deliklerin olmasına ve bu deliklere bitki dikilmesine karar verildi.

tepenin hazırlanması

Alan hazırlıkları için yapılan aplikasyon sonucunda tasarımın sınırları, simetri aksları ve kontrol noktaları işaretlendi ve tepenin silüeti oluşturuldu. Tepenin eğimini oluşturmak için şaşırtmalı olarak yerleştirilen kum dolu çuvalların üzerine eğimi düzenlemek amacı ile kum ve en üste de komşu projelerin temelleri için proje alanlarından sökülen çim ruloları yerleştirildi.

yeşil doku kodlaması ve bitki tipinin seçimi

Kayseri iklimine uyumlu ve bakımı kolay olan bitkiler incelendi ve projede festuca glauca’nın (mavi çim) ekilmesine karar verildi. Yeşil doku kodlamasında tasarımda kullanılacak olan bitkiler için ihtiyaç duyulan delikler ve deliklerin özellikleri yerleşim planına işlendi.

aydınlatma elemanları

Bu proje kapsamında projenin gece de görünürlüğünü sağlamak amacıyla tasarımda güneş enerjisi ile çalışan aydınlatma elemanları kullanıldı.