Seyirci senin var olduğun yerdedir*
“Yapmış olmak için yapılabilecek bir iş değil tiyatro. Ya da bankamatikten para çekmek için tiyatro yapmak, tiyatronun amazon doğasıyla hiç uyuşmuyor elbette.”
1948 yılında kurulan Uluslararası Tiyatro Enstitüsünün (ITI), 1961 yılında aldığı kararla kutlanmaya başlayan Dünya Tiyatro Günü’nün 2019 yılı uluslararası bildirisini Havana’daki Argos Teatro’nun Sanat Yönetmeni, Akademisyen Carlos Celdran yazdı. Türkiye Ulusal Bildirisini ise Prof. Dr. Hülya Nutku kaleme aldı.
Carlos Celdran’a göre tiyatro geleneği yatay. “Hiç kimse dünyanın tiyatro merkezinin herhangi bir kentte, herhangi ayrıcalıklı bir binada olduğunu ileri süremez. Her tiyatro ustası, taklidi olanaksız feraset ve güzellik anlarını mezara götürür. Her biri aynı biçimde silinir gider, onları koruyacak ve yüceltecek başka bir üstünlükleri yoktur. Ve seyirci senin var olduğu yerdedir.” cümleleriyle tiyatro anlayışını özetliyor.
TUTKU OLMADAN YAPILMAZ
“Sende ben kutba giden bir geminin sergüzeştini/ Sende ben, kumarbaz macerasını keşiflerin./sende uzaklığı,/ Sende ben, imkansızlığı seviyorum./ Güneşli bir ormana dalar gibi dalmak gözlerine/ Ve kan ter içinde, aç öfkeli/ Ve bir avcı iştahıyla etini dişlemek senin/ Sende ben, imkansızlığı seviyorum,/ Fakat asla ümitsizliği değil...” Bu dizeler Nâzım Hikmet’ten, tutkuya dair, buram buram aşka dair dizeler. Eğer yaşamaya sevdalıysanız, bir an bile düşünmeden hesap kitap yapmadan mutlu olmanın mutlu etmenin kavgasını verirsiniz. Tutkuylaysa işiniz, aşka adım atmaz, içine düşersiniz. Kimi ilişkiler böyledir. Kimi işler de böyledir. Bir kere onunla nefes almaya görün; bir daha iflah olmaz, rahat duramazsınız. Tiyatro böyle bir sevdalıdır işte; ya onunsunuzdur ya hiç. O bir karasevdadır. Tutku olmadan yapılmaz. Ha tutkusu kaçıp da tiyatro yapmaya devam eden ya da tutkudan zerre nasip almadan tiyatro yapmakta ısrarcı olanlar yok mu diyeceksiniz, var tabii... Yapmış olmak için yapılabilecek bir iş değil tiyatro. Ya da bankamatikten para çekmek için tiyatro yapmak, tiyatronun amazon doğasıyla hiç uyuşmuyor elbette.
GELİŞİMDEN VE DEĞİŞİMDEN KORKMAMAK
Tiyatronun doğasıyla uyuşmayan neler var? Eskimiş, devrini tamamlamış tiyatro biçemlerini ısrarla ısıtıp ısıtıp sunmak da tiyatronun dinamik doğasıyla uyuşmuyor. Çünkü tiyatronun canlı bir yapısı var, sürekli gelişiyor, değişiyor, yenileniyor, yeniliyor. Buna ayak diremek, tiyatroya ihanet oluyor. Düne kadar modern tiyatrodan korkan kişiler bugün modern yorumlarla sunulan baş yapıtları hayranlıkla izliyor ya da bunların içinde bulunuyorsa bu, cesaretli tiyatro insanlarının sayesindedir. Cesaretin olmadığı yerde sanattan söz etmek mümkün olabilir mi? Sevgili Gülriz Sururi; “Varsa söyleyecek sözün, açarsın perdeni” derdi, söyleyecek sözü olmak demek bir misyon taşımak demek. Bulvar tiyatrosunun da, kabarenin de, avangart tiyatronun da, politik tiyatronun da, bir misyonu olmalı. Önemli olan, yenilenerek bunu başarabilmek, -yamalanarak ya da nemalanarak değil- gelişerek seyircinin karşısına çıkmak. Gelişimden ve değişimden korkmamak.
Burada sözüm hem tiyatro izleyicisine, hem tiyatro yöneticisine, hem tiyatro sanatçısına. Oyun izlemeyen-okumayan, workshoplara katılmayan oyuncu, festivale gitmeyen, dünya tiyatrosundan örnek görmemiş görse de algılayamamış yönetmen, kendini tekrarlayan tasarımcılar olduğu sürece bir arpa boyu yol alamayacağımızı artık biliyoruz çünkü bunun tam tersi sürekli kendini geliştiren besleyen sanatçılar yetiştiriyoruz. Dünyada ne olup bittiğinin farkında olan, yeteneğini bilgisiyle emeğiyle ve dünyadaki olanaklarla geliştiren pek çok değerli oyuncumuz, yazarımız, yönetmenimiz, tasarımcımız, iletişim uzmanlarımız ve bunlara aday olanlar var. Ne mutlu.
DÜŞLE GERÇEĞİN BULUŞMA NOKTASI
Peki burada neye dikkat çekmeli? Çok parlak ve başarılı beyinlere yeteneklere sahibiz, önemli olan bu kişileri küstürmemek, teşvik etmek, olanak sağlamak. Şişirmiş balonlarla gerçek yetenekleri birbirinden ayırmak. O zaman bugün geldiğimiz noktadan çok daha başarılı noktalara gelmemiz mümkün. Tiyatro, düşle gerçeğin buluşma noktasındaki o tılsımlı alandır. Belki Kafdağı’dır. “Bilmez misin, mutluluğun anahtarı Kafdağı’nın ardında saklıdır”** Ruhların ve beyinlerin beslenmesi ancak ve ancak kültürle sanatla gerçekleşebilir. Ruhları ve beyinleri beslemeye yanaşmayan toplumların bireyleri güdük kalır, çürük olur. Bu noktada tiyatro çok önemli bir gelişim misyonu üstlenmiştir. Seyircisine birebir dokunuşu, onu hem anında hem de sonrasında etkileme aşamalarıyla son derece güçlü bir kültürel mecradır. Öncü tiyatrodan yana olduğum bilinir. Bu bağlamda yurt dışındaki yeniliklerin ülkemizde de yerli yerinde, yolunca yordamınca yer aldığını görmek ve bunların gün geçtikçe artması beni umutlandırıyor. Aziz Nesin’in “Arkadaşım Badem Ağacı” şiirinde dediği gibi, “Belki bu kez kış olmaz, sevdam düş olmaz” Dünya Tiyatro Günümüz kutlu olsun
*Carlos Celdran’ın 2019 Uluslararası Tiyatro Bildirisinden ** Ertuğrul Kaan’nın “Kar Âyinleri adlı şiirinden