Mantarlar bizi zombiye dönüştürebilir mi?
er hafta milyonlarca kişi, The Last of Us’ın merakla beklenen TV uyarlamasını izlemek için ekran başına geçiyor. Dizi, insanları düşman, yamyam “zombilere” dönüştüren tehlikeli, beyin kontrol edici bir mantar enfeksiyonunun salgını nedeniyle toplumun çöktüğü kıyamet sonrası bir dünyayı tasvir ediyor. Salgına neden olan mantar, böcekleri enfekte eden gerçek hayattaki Cordyceps zombi mantarına dayanıyor. Cordyceps ile enfekte olan böcekler, mantar sinir sistemlerini ele geçirip sonunda vücutlarından çıkmadan önce hareketleri üzerinde çok az kontrole sahiptir. Neyse ki hızlı yayılan bir mantar salgını pek olası değil - ancak bu, mantarların endişe kaynağı olmadığı anlamına gelmiyor.
HBÜYÜLEYİCİ MANTARLAR
Mantarlar alemi çok büyüktür, dünya çapında tahminen üç milyon farklı türü var.
Mantarların çoğu 10 derece civarındaki sıcaklıkları sever, yani insan vücudunun 37 derece olan iç sıcaklığında genellikle büyüyemezler. Bu, insanlardaki mantar enfeksiyonlarının çoğunun daha serin olan deride kalma eğiliminde olmasının bir nedenidir. Mantarlar aleminin büyüklüğüne oranla sadece az sayıda mantarın insanlarda enfeksiyona neden olabilmesinin nedeni de budur.
Ancak birkaç mantar türü daha yüksek sıcaklıklarda büyür ve bunlar, yaşamı tehdit eden enfeksiyonlara neden olanlardır. Candida mayası gibi bazı mantarlar mikrobiyomun bir parçası olarak bağırsaklarımızda bile yaşayabilir ve ciddi hastalıklara (kanser gibi) yakalandığımızda kana ve organlara bulaşabilirler.
Ve tıpkı The Last of Us’taki karakterlerden birinin öne sürdüğü gibi, iklim değişikliği yeni sorunlar ortaya çıkarabilir. Artan küresel sıcaklıklar mantarların uyum sağlaması gerektiği anlamına geliyor. Bu da insanlarda ciddi enfeksiyonlara neden olabilecek türlerin sayısını artırabilir. Bunun halihazırda gerçekleşiyor olabileceğini gösteren bazı kanıtlar var. Örneğin, Candida auris mantarı neredeyse tüm antifungal ilaçlara dirençli olduğu için son derece endişe verici. Hastanelerde ve bakımevlerinde hızla yayılabilir ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde ciddi enfeksiyonlara neden olabilir.
Bu enfeksiyonlar, mantarın kana ve organlara karışarak onların düzgün çalışmasını engellediği sepsise benzer. Ancak Candida auris’i gerçekten öne çıkaran şey, 42 dereceye kadar dayanabilen yüksek sıcaklıklarda büyüme yeteneği. Candida auris’in üç kıtada neredeyse aynı anda ortaya çıkması, araştırmacıların ısınan küresel iklimin bu türün yükselişine katkıda bulunmuş olabileceği teorisini ortaya atmasına neden oldu. Daha fazla küresel sıcaklık artışının daha tehlikeli mantarlara yol açıp açmayacağını göreceğiz.
MANTAR ENFEKSİYONLARI
Ancak bir mantar daha yüksek sıcaklıklara uyum sağlayıp büyüyebilse bile, bir virüsün yayıldığı gibi bir popülasyona yayılması pek olası değil.
Çoğu mantar enfeksiyonu, diğer bulaşıcı hastalıklara benzemez, çünkü bir mantar enfeksiyonuna yakalanan kişi genellikle bu hastalığı başkasına bulaştıramaz. Çünkü çoğu mantar enfeksiyonu, bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler gibi yalnızca belirli risk faktörlerine sahip kişilere bulaşma eğilimindedir.
Mantar enfeksiyonları, enfeksiyonların başlama şekli nedeniyle de insanlar arasında yayılmama eğilimindedir. Birçok ciddi mantar enfeksiyonu, havadaki mantar sporlarının solunmasının ardından akciğerlerde başlar. Her birimiz günde yüzlerce mantar sporu solumamıza rağmen, bağışıklık sistemimiz sporları yok etmede oldukça etkili olduğu için neredeyse hiç hastalanmayız.
Bağışıklık sistemi başarısız olur ve sporlar akciğerde çimlenirse, enfeksiyona neden olan farklı türde mantar hücreleri oluşturabilirler. Ancak mantarların akciğerlerimize girdikten sonra havayla taşınan sporlar üreteceğini gösteren çok az kanıt var. Yani mantar sporlarını soluyabilir ancak onları dışarı veremeyiz.
Ciddi mantar enfeksiyonları, akciğerlerden beyin de dahil olmak üzere diğer organlara yayılabilir. Mantar kaynaklı beyin enfeksiyonları en ölümcül mantar enfeksiyonları arasındadır. Bunların çoğuna Cryptococcus neoformans adı verilen ve kriptokokal menenjite neden olan bir mantar neden olur.
Her yıl yaklaşık 100 bin kişi bu hastalık nedeniyle ölüyor. Başka hiçbir mantar enfeksiyonu insanlarda daha fazla ölüme neden olmaz.
Kriptokok menenjiti, -genellikle AIDS nedeniyle- bağışıklık sistemi bozuk olan bir kişinin mantar sporlarını solumasıyla ortaya çıkar. Mantar akciğerlerden çıkar ve beyne girer. Ancak bunun tam olarak nasıl gerçekleştiği henüz net değil. Beyne girdikten sonra, enfekte hastalarda şiddetli baş ağrısı, ateş, görme sorunları ve nöbetler gibi semptomlar ortaya çıkar.
Enfeksiyon, mantar karşıtı ilaçlarla tedavi edilebilir olsa da, bu ilaçlar pahalıdır - yani ihtiyacı olanlar bunları karşılayamaz. Ayrıca Cryptococcus mantarı bu anti-fungallere karşı dirençli hale gelebilir.
Beyne yayılabilen mantar enfeksiyonlarının varlığı kesin olsa da, zombi Cordyceps mantarının The Last of Us’ta olduğu gibi bizi enfekte edecek şekilde adapte olması konusunda muhtemelen endişelenmemize gerek yok -en azından yakın zamanda yok.
Cordyceps bizim iç vücut sıcaklığımızda büyümeye adapte olmamıştır ve aynı anda hem beynimizi hem de sinir sistemimizi enfekte etmek için (Bir böceğinkinden çok daha gelişmiş olan) bağışıklık sistemimizle mücadele edemez. Bunun üstesinden gelebilmesi için binlerce yıllık bir evrim süreci gerekiyor. Mantar enfeksiyonlarının dünya çapında bir salgına ya da zombi kıyametine yol açma ihtimali düşük olsa da, yine de endişelenmek için bir neden var. Ciddi mantar enfeksiyonlarına yakalanan insanların sayısı son yarım yüzyılda istikrarlı bir şekilde artıyor. Bu durum endişe verici çünkü mantar enfeksiyonlarını diğer enfeksiyon türlerine kıyasla çok daha az tedavi edebiliyoruz; daha az antifungal ilacımız var.
Mantarlar bizim vücudumuzla benzer biyokimyaya sahip olduğu için bu ilaçları geliştirmek oldukça zor. İlaca dirençli mantarların artışı da bizi tehdit altında bırakıyor. Çok geç olmadan, mantarların potansiyel tehlikelerine daha fazla dikkat edilmesi gerektiği açık.
Başlık Evrensel’in tercihidir. theconversation.com’dan çeviren Mehmet ÖZER
(*) https://bit.ly/3dpem6o