DEPREM VE ÜLKE YÖNETİMİ
Bu ülkede birileri “İnsanlar yıkıntıların altında kalan annelerinin cesetlerini parayla adam tutup çıkartmak zorunda kalacaklar”, “Yıkıntı altında kalan yakınlarını çıkarmak için torpil aramak zorunda kalacaklar, bu bile bir işe yaramayacak” deselerdi, buna bu memlekette kim inanırdı.
Birkaç gün sonra K. Maraş-hatay depremlerinin birinci yılı tamamlanmış olacak. Bir yıl geçti de ne oldu, bu bir yılda ne oldu, öncesi neydi, ortası, sonrası ne oldu, maalesef bir yönetim şeklinin getirdiği büyük bir koordinasyonsuzluk. Bir daha olursa bir daha yıkım olacak.
Bugün depremde yaşananlara dair, geçen yıl hemen deprem sonrası mart sonu-nisan başında yüksek lisans öğrencilerimizle yaptığımız küçük bir derlemeye dayalı olarak bizzat depremi yaşayanlardan bazı duygu ve tanıklıkları aktaracağım, bizzat depremi yaşayanların görüş ve önerilerinden bir demet aktaracağım. Geçmiş kaybedildi, belki geleceği kurtarırız.
“Çok geç kalındı”, “Kurtarmaya kimse gelmedi”, “Gecikme yüzünden çok insan kaybedildi”, “Bürokrasi nedeniyle arama kurtarma ekipleri sahaya geç indi” ve bu gibi ifadeler depremde resmi kurumların durumunu özetliyor.
Deprem sonrası üşütme/soğuk algınlığından karın ağrısı, tansiyon, kalp ağrısı, panik ataklar, depresyonlar… Fiziki olanla ondan daha ağırı ruhsal olanlar iç içe geçiyor.
İnsanlar kayıplarına, çaresizliklerine, gecikmelere, çocuklarına, komşularına, enkaz altında kalanlara, aç açıkta kalanlara, gelmeyen ulaşmayan yardımlara, yapamadıklarına ağlıyor.
En çok kızgınlık sorumsuzluğa, başta resmi kurumlar ve AFAD olmak üzere ilgili kurumların eksiklik ve gecikmelere dair bulunuyor. Eş güdüm, koordinasyonsuzluk ana kızgınlık kaynağını oluşturuyor. Gecikme en başında geliyor, eksikler, yanlışlar büyük bir kızgınlık, büyük bir öfke yaratıyor. Duyarsızlık, yalancılık, zamanında yapılmayanlar, yanlış inşaatlar, bina afları kızılan konular arasında bulunuyor. İşlerin doğru düzgün yapılmaması, sığınmacıların hedef gösterilmesi, yardımlardaki ayrımcılıklar da kızgınlık kaynakları arasında yer alıyor.
Maraş-hatay depremlerinin en ağır iki deneyimi iletişimin sağlanamaması ve arama kurtarmanın gecikmesi oldu. İletişim hemen tümden koptu, bunun çok ağır sonuçları oldu.
Deprem sürecinde en önemli tespitlerden diğeri ise arama kurtarmada gecikilmesi. “Geç kalındı”, “Zamanında gidilmedi” ana ifadelerden/ deneyimlerden birini oluşturuyor. Resmi sorumlular, AFAD, Kızılay, aster vs. sahaya geç indi. “İnsanlar kaderlerine terk edildi”, “Büyük bir koondinasyonsuzluk vardı”.
İletişim, bilgi alışverişi, ulaşım, arama, kurtarma, su, gıda, barınma, sağlık, okul, iş... Her şeyde gecikilmiş bulunuluyor.
Her şeyde gecikiliyor neredeyse, her aşamada iletişim kopuklukları ve koordinasyonsuzluk yaşanıyor.
Deprem tanıklıkları arama kurtarma durumunda bazı yerlerde fazlalıkların, yığılmaların olduğu, bazı yerlere ise gerekli desteğin hiç verilmediği yönünde. Adaletsizlik deprem sürecinde de maalesef devam ediyor. Yağmacılar yardım ekiplerinden daha hızlı ulaştı gibi bir duygu yaşanmış bulunuyor maalesef.
Resmi kurumlardan en çok desteği olan belediyeler, bu da yerel yönetimlerin ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Merkezi devlet kurumları görevlerini yerine getirmekte gecikirken belediyeler çok daha aktif bir destek vermiş bulunuyor. Bir kısım Stk’ler, özellikle oda ve sendikalar da bu süreçte en etkili destek veren kuruluşlar arasında yer alıyor.
Su, yiyecek, erzak, çadır yatak yorgan öncelikler arasında.
Merkezi hükümetin en hızlı yapabildiği 10 bin lira civarında nakdi destek.
Yaygın yardım durumu az çok maddi bir destekten, biraz kıyafet, yastık, yorgan, eşyadan oluşuyor. Barınma sorunlarına biraz destek, kısa süreli misafirlikler de var.
Ülke için, çocukları için, kendisi için daha pek çok kaygısı korkusu var ancak yurttaşların bazı acil önerilerini dillendirmek daha önemli, belki bundan sonraya bir katkısı olur.
Binalar, şehirler düzgün planlanmalı, doğru düzgün denetlenmeli. Denetim şart. Küçük çıkarlar uğruna bu kayıplar bir daha yaşanmamalı.
Devlet, hükümet, belediye, binayı yapan, yaptıran kişi ve müteahhit, denetçi, plancı… Bunlar sorumlular arasında sayılıyor.
Deprem dönüp dolaşıp barınmaya, yerleşimlere geliyor. Sağlam bir planlama, sağlam bina, sağlam denetim, genel anlamda da doğru düzgün yerleşimler ve binalar sorunun ve çözümün ana kaynağını oluşturuyor.
Yerel seçimler yaklaşıyor. Geçen yılkı yönetimler ve belediyeler olduğu gibi yeniden aday, yine görevlerinde.
Ne değişti veya değişecek, benim kanaatim pek olumlu bulunmuyor.
Kıssadan hisse merkezi yönetimde, yerel yönetimde, bilinçte, zihinde, barınmada, örgütlenmede, eğitimde, sağlıkta, ulaşımda… Tüm bunların yansıdığı kent ve binalarımızda yeni felaketler yaşamak istemiyorsak devrim şart.