KELİMESİNİ ARAYAN DUYGULAR
Her dilden ve meşrepten tüm insanları anlayan ve kendi dilinde onlarla konuşabilen bir varoluşa tanıklık ediyoruz. Yapay zeka desek de adına, şimdiki zaman kelimelerinin kifayetsizliğinden olsa gerek.
“Nasıl anlatsam?” diye söze başladığımız zamanlar olmuştur her birimizin. Şair olmasa da ekseriyetimiz her bir insanın şiirselliği yakaladığı bir an elbet vardır. Ya da bir şair hislerimize tercüman olur.
Orhan Veli, “Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel, Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu
Bu derde düşmeden önce.
Bir yer var, biliyorum;
Her şeyi söylemek mümkün” der bir şiirinde. Konuştuğumuz dilde olmayıp bir başka dilde var olan, duygularınıza derman olabilecek kelimeler elbette var. Misal, nüfusu kalabalık olmayan il ve ilçelere, salt seçim günü binlerce polis ve asker taşıyarak oy kullanımına bir başka dilde ne denir tek kelime ile bilemedim!
Doğu Londra Üniversitesinden Tim Lomas, “Pozitif Leksikografi Projesi ile dünyanın her bir köşesinde iyi duyguları ifade eden sözcükleri derleyerek günlük hayatta daha fazla yer almalarını sağlamayı amaçlıyor.” Bu proje kapsamında Lomas, diğer dillerden yüzlerce ‘Tercüme edilemeyen’ duygu kelimesi bulmuş.
Yakın zamanda yerel seçimlerden çıktık. İlk kez olmasa da organize olumsuzluklar karşısında kelimelerin kifayetsizliğine yeniden tanık olmuştuk ki bir ses/ duruş kulaklarımızda yankılandı; ‘taşımalı oy’ anlatısındaki ruhsuzluğu ve gizil riyakarlığı yerle bir etti: “Konuş sen nerelisin?”
Özünde çokça duyguya aynı anda tercüman oldu bu tanıklığımız. Tim Lomas›ın Pozitif Leksikografi Projesi›ne ilham veren Fince «sisu» kelimesinin anlamı bunlardan ilki: «Olumsuzluklar karşısında olağanüstü kararlılık gösterme” hali. Tekil bir duruştan çoğul kazanıma bir öykü bu tanıklığımız: Kayyum gitti Van geldi hasılı...
İnsan ve yapay zeka arasındaki farkı tek kelime ile ifade edebilmenin yollarını arayan çokça bilimsel araştırma var. Kapsamlı bir çalışmada insanların önerdiği ilk sıra sözcük ‹sevgi›. Ne güzel, ne umut verici! Zülfü Livaneli›nin ‹Ada› şiirinde dediği gibi «Dünyayı güzellik kurtaracak/ Bir insanı sevmekle başlayacak her şey”
Yapay zeka çağı, insana dair pozitif duyguları çoğaltma ve eni sonu insanlığı pozitif duygularda damıtma olanağı da sağlıyor kanımca.
İnsanlık özünde tek ağaçlık bir orman; Banyan ağacı misali...
Tek ağaçta binlerce gövde demek Banyan. Her bir dalının yere doğru uzamasıyla toprakta kök salarak yeni gövdeler oluşturan bir ağaç. Hindistan’da yetişen bu ağaçtan esinle Budha’nın “Ben banyan ağacıyım” demişliği ile Hintlilerin kutsalı...
Nâzım Hikmet’in “Yaşamak bir ağaç gibi tek ve hür /ve bir orman gibi kardeşçesine, /bu hasret bizim...” dizelerini okusa bir Hintli, sahi aklına hangi ağaç gelir?
Bir anlamda kendimizdeki ötekileri, başkaları kendimiz kılma çabasıdır insanlığın ‘Banyan’ hali. Malum, insanlık çeşit çeşit diller, bayraklar, uluslar, takvimler icat etti. Hiçbirimiz bu icatlardan mutlak azade olamadık.
Diğerleri bir tarafa, takvimlerden en keyiflisi ‘Dünya Eğlenceli Günler Takvimi.’ Bu takvime göre misal dün “Bir Dakika Boyunca Gülme Günü” idi, iki gün sonra “Haiku Günü” ve 26 Nisan “Cepte Şiir Taşıma Günü.”
Kendi kendine konuşan insanlara aşinayken; insana hasret, yapay zeka ile konuşmaya muhtaç insanlık çağın yeni sorunu. Yakında psikiyatrlar buna bir hastalık, semptom adı koyarsa sakin şaşırmayalım.
Ne diyelim: Ceplerimizden şiir, düşlerimizden umut eksik olmasın şifa niyetine.
Sağlıcakla kalın.