İhracatta son 20 yılın altın dönemi 2006-2010 oldu

Türkiye’nin toplam ihracatı, son 5 yılda bir önceki 5 yıla göre yüzde 8’e yakın artış kaydetti. Yıllık ortalama artış yüzde 1,54’te kaldı. DÜNYA’nın araştırmasına göre, 2000 sonrasında ihracatta yükseliş döneminin yaşandığı ilk 10 yılın ardından 2011-2015 döneminde yavaşlama, izleyen 5 yılda ise duraklama dönemine girildi. 2016-2020 döneminde ortalama ihracatı bir önceki döneme göre düşen il sayısı 28’i buldu. 64 ilin ihracat artışı, bir önceki 5 yılın performansının altında kaldı.

Son yıllarda ekonominin öne çıkan en büyük zaafiyet noktası olan dış kırılganlıkların birinci ilacı olan ihracat, son beş yılda adeta patinaj yapıyor. 500 milyar dolarlık 2023 hedefinin ilan edildiği 2011 yılında özel ticaret sistemi hesabıyla ihracat 134.91 milyar dolar düzeyindeydi. Açıklanan hedefe göre 2023 yılına kadar ihracat yüzde 271 artırılacaktı. Ancak 2020 yılına gelindiğinde ihracat 160.66 milyar dolar ile 2011 yılının sadece yüzde 19.1 üzerindeydi.

Yıllık konjonktürel dalgalanmaların etkisini ortadan kaldırmak için ihracatın seyrine 5 yıllık ortalamalarla baktığımızda, 2016-2020 döneminin 5 yıllık ortalama ihracatı, 2011-2015 dönemi ortalamasına göre sadece yüzde 7.96 artmış durumda. Bu da ancak yüzde 1.54’lük bir yıllık ortalama artış hızına karşılık geliyor.

İhracat artış hızındaki bu performans, Cumhuriyet tarihinin son 60 yılının en kötü performansı. 5 yıllık ortalama ihracatın bir önceki 5 yıl ortalamasına göre artış hızı, Menderes iktidarının son dönemi olan 1950’lerin ikinci yarısında eksilere düşmüştü. Daha sonraki süreçte 5 yıllık ortalama ihracat artış hızı hiçbir zaman 2016-2020 dönemindeki kadar yavaşlamadı.

Oysa bunun 10 yıl öncesindeki ihracat artış hızı, Cumhuriyet tarihinin en yüksek düzeylerinden birisine çıkmıştı. 2006-2010 yılı ortalamasının bir önceki döneme göre artış hızı yüzde 117’yi bulmuştu. Bu oran daha önce ulaşılan en yüksek oranlar olan 1980’lerin ortaları ile 1970’lerin ikinci yarısı ile yarışıyordu.

Ancak 2010 sonrasında ihracat artış hızı belirgin bir şekilde gerilemeye başladı ve 20112015 dönemi ortalama artış hızı yüzde 115’ten yüzde 37’ye kadar indi. Ardından gelen 20162020 dönemi ise ihracat artışının adeta durduğu bir patinaj dönemi oldu. İhracat patinaj yaparken dış kırılganlıklar da iyice yakıcı bir hal aldı.

İhracat artış hızının bir dönem Cumhuriyet tarihinin en yüksek düzeylerine çıktığı, ardından da 10 yıl içinde Cumhuriyet tarihinin en kötü dönemlerinden birini yaşadığı bu aşırı dalgalı süreçten illerin ihracat performansı da fazlasıyla etkilendi.

YÜKSELİŞ DÖNEMİ: 2000’LERİN İLK 10 YILI

2001-2005 döneminde yıllık ortalama ihracat bir 1996-2000 dönemine göre yüzde 92 artış kaydetmişti. Bu dönemin ilk yılı ekonomik kriz yılıydı. Kriz yılı 2001’de Osmaniye, Düzce, Tunceli, Muş ve Ardahan hiç ihracat yapmadı. Bunlardan dördü 2002’de ihracata başlarken Tunceli ancak 2005’te ihracata başlayabildi.

2001 yılında 1 milyar doların üzerinde ihracat yapabilen il sayısı da sadece 4 idi. 2001’de İstanbul, Bursa, İzmir ve Ankara’nın dışında 1 milyar dolar ihracat sınırını aşan il yoktu.

2001-2005 döneminde 5 yıllık ortalama ihracatı 1 milyar doların üzerine çıkan il sayısı 6 oldu. Milyar dolar ihracat ligine sonradan katılan Kocaeli ile Sakarya da 5 yıllık ortalamalarını 1 milyar dolar sınırının üzerine taşımayı başardılar.

2006-2010 dönemine 5 yıllık ortalama ihracat artış hızı yüzde 117’ye çıkarak 2000’li yılların en parlak dönemini yaşarken 5 yıllık ortalama ihracatı 1 milyar doların üzerine çıkan il sayısı 6’dan 11’e çıktı. Gaziantep, Denizli, Hatay, Manisa ve Adana da milyar dolar ihracat ligine yükseldiler.

Bu grupta 5 yıllık ortalama ihracatını yüzde 226 artıran Manisa ilk sırayı aldı. İkinci sırada yüzde 187’lik artışla Gaziantep yer aldı. Gaziantep, 7 milyar doları bulan 5 yıllık ortalama ihracatı ile ihracat miktarında bu grubun lideriydi. Hatay yüzde 176’lık artışla, Denizli yüzde 106’lık artışla milyar dolarlık ihracat liginde ihracatını katlayan iller arasında yer aldı.

2006-2010 dönemi sadece ihracat üssü haline gelen bu iller için değil 81 ilin tamamı için ihracatın arttığı başarılı bir dönemdi. Öyle ki 5 yıllık ortalama ihracatını bir önceki döneme göre yüzde 100’den fazla artıran il sayısı 62’yi buldu.

2011-2015: Yavaşlama yılları

Tam da 500 milyar dolarlık 2023 ihracat hedefinin açıklandığı 2011-2015 döneminde ihracat artış hızı, tam tersine etkili şekilde düşeye başladı. Bu dönemde 5 yıllık ortalama ihracat artış hızı yüzde 117’den yüzde 37’ye düştü.

Yavaşlama döneminde 8 ilin ihracatında hatırı sayılır düşüşler meydana geldi. Bunlar arasında 2 milyar doların üzerinde ihracatı ile ihracatın güç merkezlerinden olan Sakarya da yer alıyordu. Bu dönemde ortalama ihracatı düşen diğer iller Ordu, Kastamonu, Edirne, Kırıkkale, Bitlis, Ardahan ve Kars idi.

Buna karşın aynı dönemde 26 il 5 yıllık ortalama ihracatını 5 yıl öncesine göre yüzde 100’ün üzerinde artırmayı başardı. İhracatının yüzde 100’ün üzerinde artıran iller arasında ihracat üssü haline gelen Gaziantep ile Manisa da yer alıyordu. İhracatı 500 milyon doların üzerinde olan Kahramanmaraş, Mardin ve Şırnak da bu grupta yer aldı.

Bu dönemde ortalama ihracatı 1 milyar doların üzerine çıkan il sayısı Kayseri, Mersin, Trabzon ve Konya’nın katılımıyla 15”e yükseldi.

2016-2020: PATİNAJ YILLARI

İhracatın patinaj haline girdiği 2016-2020 döneminde 5 yıllık ortalama ihracat artışı yüzde 7.96’ya kadar düşerken ortalama ihracatı bir önceki döneme göre düşen il sayısı 28'i buldu. 81 ilin 64’ünün ihracat artış oranı bir önceki dönem olan 2011-2015 dönemi performansının altındaydı. Bu karşılaştırma 2006-2010 dönemi ile yapıldığında daha düşük performans gösteren il sayısı 74’e çıkıyor.

Bu dönemde Tekirdağ ile Antalya da ortalama ihracatı 1 milyar doların üzerindeki iller arasına katıldı ve bu grubun sayısı 17’ye çıktı.

İhracatı düşen iller arasında ihracatı milyar doların üzerinde olan Kocaeli, Manisa ve Trabzon da yer aldı. Milyar doların üzerinde ihracat yapan illerden Adana’nın da ihracatı azalmakla birlikte bu düşüş çok küçük boyutta kaldı.

İhracat düşüşlerinde Kocaeli’de rafine petrol ürünleri sektörü, Manisa’da elektrikli makine ve cihazla ile makine ve teçhizat sektörleri, Trabzon’da tarım ürünleri ile gıda imalatı sektörleri etkili oldu.

Buna karşın milyar doların üzerinde ihracatı olan illerden Sakarya 5 yıllık ortalama ihracatını yüzde 119, Tekirdağ yüzde 51 ve Konya yüzde 32 artırmayı başardılar.

Sakarya’nın performansında, bir önceki dönem 5 yıllık ortalama ihracatının yüzde 17 düşmüş olmasına bağlı baz etkisinin de katkısı oldu. Sakarya’nın bir önceki döneme göre ihracat artışında tek başına otomotiv sektörü belirleyici oldu. İhracat artış hızı diğer sektörlere yayılan bir karakter sergilemedi.

Tekirdağ’ın 5 yıllık ortalama ihracat artışında birinci etken makine ve teçhizat imalatı olmakla birlikte çok sayıda sektöre yayılan bir ihracat artışı da gözlendi.

Konya’daki ılımlı düzeyde ihracat artışında da belirleyici sektör makine ve teçhizat imalatı oldu.

DÜNYA olarak, ihracatımızın son 20 yılını, 5'er yıllık dönemler halinde inceleyen bir çalışmaya imza attık. Araştırmamızda, 5 yıllık ortalaması 1 milyar doların üzerinde olan il sayısı 2001-2005 döneminde 6 iken, 2016-2020 döneminde 17 olarak ortaya çıktı.