2022 ücret artışları ne olacak?

Yeni yılın ilk DÜNYA’nın İK’sı programımızda, herkesin merak ettiği bir konu ile sizlerleyiz. Bu kez konuk koltuğunda, Datassist Bordro Servisi CEO’su ve haliyle benim de yakından tanıdığım bir isim olan Umut Özbağcı var. Özbağcı ile 2022’deki ücret artışları konusunu konuştuk.

Türkiye’de bordro outsourcing sektörünü başlatan firma olarak, çeyrek asırdır bordro hesaplıyoruz. Bu süre zarfında, her yeni yıl kendine has bir karakterle geldi. Bugüne kadar birçok kriz, sorun yaşadık. Ancak hiç bu kadar belirsiz bir yıla girmemiştik. Bir yandan döviz bazlı çok yüksek bir maliyet olmasına karşın bunu müşterilere yeteri kadar yansıtamamak var. Diğer yandan da çalışanların refahını düşünmek gerekiyor. İşte tüm bunları Umut’la konuşacağız. Hoş geldin Umut...

Hoş bulduk Ayşe Hanım, teşekkürler.

▶Umut, 2021’in son aylarında adeta bir “döviz rallisi” yaşadık. Ücretler bundan nasıl etkilendi?

Ralliden ziyade, daha yüksek hızlara ulaşılan ve her virajın da çok sert alındığı Formula 1 yarışı oldu. Özellikle son 3 ayı çok zor olmakla beraber, oldukça zor bir son 6 ay yaşandı. Yılın ikinci yarısında, özellikle Dolar’ın 9 Lira bandına kadar ilerlemesi; iş gücündeki emeğin aktif dönem içerisinde ucuzlamasından kaynaklanan, ara dönem zamları ya da çeşitli ek ödemeler yapıldığını gördük. Ancak, özellikle Kasım’dan sonra yaşananların etkileri çok daha büyük oldu; belki önümüzdeki süreçte de etkilerini görmeye devam edeceğiz... Dolar’ın çok yakın bir tarihte, 12 Kasım’da 10 Lira’yı gördüğünü de unutmamak gerek. Henüz 2 ay bile olmamış. 17 Aralık’ta zaten pik yaptı.

▶Pik yaptığında işverenlerin duyguları farklıydı. Şimdi geriye dönüş yaşandığında duygular son derece farklı…

Evet, çok farklı… Dolar’ın pik yaptığı günlerde de asgari ücret açıklanmıştı. Yaklaşık yüzde 50 oranında bir artış gerçekleşmişti. Biz de Kasım başında, yaklaşık 7 bin İnsan Kaynakları profesyoneli ile asgari ücret artışına ilişkin bir anket çalışması yapmıştık. Yüzde 60’a yakın bir oran, net asgari ücretin 4.000 TL’yi geçeceğini öngörmüştü. İnsan Kaynakları profesyonelleri bunu görmüştü. Burada zaten görünemez olan, enflasyonun son aydaki yükselişi ve buna bağlı olarak da asgari ücretin bir kısmının reel olarak erimesi ya da dövizin tekrar baskılanıp, asgari ücretin döviz karşılığının tekrar yukarı çıkmasıydı. Ancak şu an asgari ücrete Dolar karşılığı olarak baktığımızda, biraz daha normalleştirilmiş bir rakam var.

▶Bu beklenen bir şeydi. Ancak beklenmeyen şey, asgari ücretin vergi dışı kalmasıydı. Sen ne düşünüyorsun?

Evet. Asgari ücretin netinin yükseltilmesi beklenen bir şeydi. AGİ’nin artık olmaması, asgari ücrete getirilen vergi muafiyeti beklenmeyen bir durumdu. Asgari ücret için vergi muafiyetini biz yıllardır gündeme getiriyorduk ama karşılık bulmuyordu. Bu sene, eskiye nazaran İnsan Kaynakları ve bordro sektöründe dillendirilmemiş olmasına rağmen karşılık bulması bizim için bir ders belki de…

▶Peki, konumuza dönecek olursak, yeni yılda ücret artışları nasıl olacak?

Çok önemli araştırma şirketleri gibi, bizim de araştırma birimlerimiz Ekim itibarıyla ücret artışı çalışmalarına başlamıştı. Kasım’ın başında tamamlanmış bir çalışmamız vardı. Ancak 12 Kasım’daki Dolar’ın 10 Lira’yı aşmış olması çalışmaları bozdu. Tam o sırada Türkiye’de faaliyet gösteren en büyük 500 şirketin yüzde 30’unda; 2022 bütçesinden bir parçayı erken kullanma ya da tamamen ek bütçe oluşturma planlamalarını gördük. Bunların yüzde 12’si de uygulamaya geçti. Bu uygulamalar ara dönem zammı olarak yansıdı. Zamların ortalaması da yaklaşık olarak yüzde 10 bandında seyretti. Hal böyle olunca, Kasım’da gerçekleştirilen araştırmalar çöp oldu. Çünkü o dönemdeki enflasyon beklentisi yaklaşık yüzde 21’di.

Dolar’ın en fazla 11 Lira’ya kadar yükselebileceği öngörüsü vardı. Haliyle bütçeler de buna göre planlandı. Aralık başında da ikinci bir araştırma çalışması için kolları sıvadık, bu dönemde Dolar 13 Lira bandına yükseldi ve tekrar bir boşluk oluştu. Aralık ortasında asgari ücretin açıklanması ile birlikte tüm senaryolar çöp oldu. Kasım başındaki araştırmalarda, Türkiye’nin önde gelen sektörleri olan bilişim, internet ve ticaret alanlarına baktığımızda en fazla ücret artışları yüzde 47,5, en az ücret artışları ise yüzde 21,5 ortalama olarak yüzde 34,5’lik bir artış tahmin ediliyordu. Ve bu ortalamanın da, enflasyonun 7 puan üzerinde olacağı da belirtiliyordu.

▶Aralık ayında durum nedir? Aralık ayında durum tamamen değişti. Ara zamları da koyacak olursak, en fazla artışlar yüzde 64’leri buldu.

▶Dövizdeki aşağı doğru iniş, zam oranlarını etkiledi mi? Hem psikolojik, hem de fiili bir etkisi var. Kurumlar kendi ticari pratikleri doğrultusunda birtakım hamleler almaya ya da planlar yapmaya başladılar. Mesela; döviz geliri varsa, bunu çalışanların yararına dönüştürülüp, dönüştürülemeyeceği gibi… Onun haricinde Amerika’da Dolar enflasyonu var, Avrupa’da Euro enflasyonu var. Globalde de ücretler enflasyon oranında güncelleniyor. Çok zor bir süreç…

Asgari ücretin altında kalan uzman ücretleri

▶Asgari ücrete gelen zamdan sonra, uzman seviyesindeki ücretler asgari ücretin altında kaldı. Bu konuda ne düşünüyorsun?

Aslına bakarsanız bu durum son yılın olayı değil. 2014, hatta 2013’ten itibaren uzman seviyesi maaşı, sürekli asgari ücretin altında kalıyor. Türkiye’nin enteresan açmazlarından biri; yılın son ayının enflasyon rakamları belli olmadan, bir sonraki yılın asgari ücreti belli olmak zorunda. Dolayısıyla yıl kapanış enflasyonu tahmininde bulunuyorsunuz; bu yıl için yüzde 22 yüzde 25 dendi, yüzde 50’lik net asgari ücret artışı yapıyorsunuz, açıklamadan sonra Aralık TÜFE’si yüzde 36.08 olarak açıklanıyor…

▶… Ve bunun da gerçek bir oran olmadığını biliyoruz.

Bunu ÜFE’ye bile baksak görebiliriz zaten, yüzde 80’i aşan bir artış söz konusu... Bu uçurumun oluşması hiç doğal değil.

“ŞİRKETLER DE ORTA SINIF GİBİ FERAGAT EDECEK”

▶Bu durumda ücretler birbirine çok mu yaklaşacak? Evet… Çok uzun zamandır yapılan araştırmalar da, bizim gözlemlerimiz de bunu gösteriyor zaten. Şirketler, sosyoekonomik olarak “orta sınıf” dediğimiz kesim gibi, kimi edinimlerinden feragat etmek zorunda kalacak. Çünkü birbirine yaklaşma, düşük ücret baremlerinde söz konusu. 2021 Aralık’a kadar asgari ücret ve asgari ücretin yüzde 20 fazlası alanlar yüzde 56’yı oluşturuyordu. Şu an o kesimin yüzde 70 mi, 80 mi olacağını bilemiyoruz.

ÜCRETTE SEKTÖR DAĞILIMI

▶Sektör bazında ücret artışları nasıl olacak? Şirketler bir sonraki yılın bütçelerini hazırlarken temel metrik olarak enflasyon beklentilerini göz önünde bulunduruyorlar. Özellikle hizmet sektörü için ikinci bileşen; asgari ücret. Sonrasında, faaliyet alanına göre döviz kuru ya da daha farklı bileşenler devreye giriyor. Kasım’daki araştırmamızda, enflasyon beklentisi yüzde 21’di ve sonuçlar şöyleydi: İlaç ve sağlıkta ortalama yüzde 26,5, hızlı tüketimde ortalama yüzde 27, gıdada ortalama yüzde 36,5, bilişim-internette ortalama yüzde 34,5 oranlarını bulduk. Bu skala enflasyonun 5 puan üzerinden başlayıp 14-15 puana kadar gidiyor. Bu durum şimdi de böyle, değişmedi. Yine enflasyonu baz alıp, aynı oranları üzerine eklediğinizde tüm sektörlere ilişkin tahminleri elde edebiliyorsunuz.