Merkez Bankası uzmanları ne diyor?

Net hata noksanın büyüklüğü ve daha da önemlisi bu tutarın zaman içinde niye azalmadığı konusunda Merkez Bankası tarafından verilen resmi bir bilgi yok. Biz de o yüzden Merkez’in Güncesi adlı blogda banka uzmanlarının kaleme aldığı bir değerlendirmeye başvurduk. Köşemizde çok önce bir kez daha yer verdiğimiz bu değerlendirmede özetle şöyle deniliyor:

“Ödemeler dengesi istatistikleri, yurt dışı yerleşikler ile olan tüm ekonomik işlemleri kapsar. Bu istatistiklerin derlenmesinde kullanılan temel veri kaynağı Merkez Bankası da dahil bankaların yaptıkları raporlamalardır. Ayrıca ilgili sektörlerden elde edilen idari kayıtlar ve anket yöntemi ile elde edilen veriler de, tüm ekonomik işlemleri tam ve en doğru şekilde kapsayabilmek adına yaygın olarak kullanılmaktadır.

Ödemeler dengesi derleme ilkelerinden biri, bir işlemin borç ve alacak olmak üzere, birbirine eşit iki kayıtla tutulduğu çift kayıt muhasebe sistemidir. Bu koşulun sağlanması için işlemin her iki kaydının piyasa değeri üzerinden kaydedilmesi ve mülkiyet değişiminin gerçekleştiği dönemde eş anlı olarak yapılması gerekir. Bu kayıt sisteminin sonucu olarak da ‘cari işlemler hesabı’ ve ‘sermaye

hesabı” toplamının her zaman

‘finans hesabı’na eşit olması gerekir. (Altıncı el kitabına göre yapılan tasnifte finans hesabındaki para girişi negatif gösterildiği için işlem sırasında bu durumun dikkate alınması gerekiyor.)

Ancak uygulamada, bu teorik eşitliğin gerçekleşmesi hemen hemen imkansızdır. Verilerin değişik kaynaklardan elde edilmesi, değerleme ve ölçme ile kayıt zamanı farklılıkları yaratmakta; sonuç itibarıyla oluşan farklar net hata ve noksan kalemine ‘kalıntı’ şeklinde yansımaktadır.

NHN’ye yol açan unsurları üç başlıkta özetlemek mümkündür:

Kapsam: Yurt dışı yerleşikler ile yapılan tüm işlemler, kullanılan veri kaynakları tarafından tamamen kapsanmamış olabilir.

Değerleme ve ölçme: Aynı işlem için gerekli borç ve alacak kaydının her biri için farklı veri kaynakları kullanılıyorsa, veri kaynakları bu işlemi farklı değerlerde ölçebilir.

Kayıt zamanı: Aynı işlem için farklı veri kaynaklarından elde edilen borç ve alacak kayıtları farklı dönemler için raporlanmış ve dolayısıyla farklı dönemler için kaydedilmiş olabilir.”