Teknik

Suları yararak yeni limanlara ulaşmamızı sağlayan pervaneler aslında göründükleri kadar basit donanımlar değildir. Konuyla yakından ilgilenince terimlerin içinde kaybolanlardansanız, bu yazı tam size göre.

Görünmeyen kahraman: Pervane

Teknelerin su üzerinde yol almaları için kürek, yelken, sırıklar gibi araçların kullanılması insanlık tarihi kadar eskidir. Mekanik sevk sistemleri içinde pervanenin doğuşu ise 1800’lü yılların başlarıdır. Pervanelerin sistemli halde kullanılmaya başlaması ve kabul görmesi ise 50 yıl kadar sürer ve artık 1860 yılından sonra günümüze dek en uygun sevk cihazı olarak pervaneler kullanılır. 150 yıldır hayatımızda olan pervaneleri terminolojik olarak tanıtalım istedik.

Pervanelerin bosalarına veya göbeklerine bağlı olan kanatları vardır. İki veya daha fazla kanatlı olabilirler. Bir şaft yardımıyla döndürülen kanatlar, etrafında oluşan kaldırma kuvveti vasıtasıyla gemiyi-tekneyi sevk ederler. (Şekil 1.1)

Pervane göbeği: Merkez kısmı olan göbeği, pervanenin şafta montajını sağlar. Disk şeklindedir. Kanatlar göbeğe bağlı olarak hareket eder. (Şekil 1.2)

Pervane kaması: Şafttan pervaneye güç aktarılırken pervanenin göbek içerisinde kaymasını önlemek ve tork yükünü taşımak üzere açılan yuvaya geçirilen metal parçasıdır. (Şekil 1.2)

Pervane kanatları: Pervane göbeğinden çıkan ve üzerinde oluşan hava basınç dağılımı ile elde edilen itme kuvvetiyle geminin sevkini sağlayan parçadır. Pervanenin kanat sayısı ve yapısı kavitasyon, titreşim, pervane yuvası gibi nedenlere bağlı olarak değişkenlik gösterir. (Şekil 1.2)

Kanat yüzü, kanat sırtı: Kanat yüzü, pervane kanadının yüksek basınca maruz kalan, kıç taraftan baş tarafa bakıldığında pervanenin görülen yüzüdür. Kanat sırtı ise düşük basınca maruz kalan, vakum tarafı olarak da anılan kısmıdır. (Şekil 1.1)

Kanat kökü, kanat ucu: Pervane kanatlarının göbekle birleştiği noktaya kanat kökü, kanadın şaft merkezinden en uzak noktasına da kanat ucu denir. (Şekil 1.2)

Pervane kanat önder kenarı ve takip kenarı: Pervanenin dönüşü

sırasında kanat kesidinin suyu yardığı uca; önder kenar (giriş ucu), suyun kanat yüzeyini terk ettiği uca da; takip kenar (çıkış ucu) denir. (Şekil 1.3)

Pervanenin dönüş yönü: Pervanelerin önemli özelliklerinden biri de dönüş yönleridir. Dönüş yönü ile kastedilen pervane hangi yöne doğru çalıştığında tekneyi ileri iteceğidir. Kıç taraftan bakan biri için sağa dönüşlü bir pervane, saat yönünde döndüğünde tekneyi ileri iten pervanedir. Sola dönen pervane ise saatin aksi yönünde döndüğünde iten pervanedir.

Pervane dönüş yönü aynı pervanede hiçbir şekilde değiştirilemez. Dönüş yönü ters olan bir pervane ters takılarak düzeltilemez. Mutlaka yeni ve doğru yönlü bir pervane ile değiştirilmelidir. Tek makinalı teknelerde genellikle sağa dönüşlü pervane kullanılır. Sola dönüşlü pervaneler de çok sık olmamakla beraber kullanılabilir. Çift makineli teknelerde ise iskele ve sancak pervaneleri zıt yönlü olur. Bu uygulamada pervanelerin dışa dönüşlü olmaları tercih edilir. Sancak pervanenin sağa, iskele pervanenin sola dönüşlü olması en uygun olan uygulamadır. Bu şekilde teknenin kullanım ve sevki daha elverişli olur; her iki pervanenin ötelemeleri birbirini götürür.

Pervane çapı: Pervane göbek merkezinden kanat ucuna kadar ölçülen mesafeyi 2 ile çarparak pervane çapını elde ederiz. Üç ya da beş kanatlı pervanelerde özellikle bu yöntem kullanılmalıdır. İki kanat ucu arasındaki mesafeyi ölçmek yanıltıcı olur. (Şekil 1.4)

Pervane hatvesi (piç): Pervanenin su içindeki ilerlemesi bir vidanın yumuşak bir ağaca girerken ilerlemesine benzer. Bir vidada olduğu gibi pervane de her bir dönüşünde sabit miktarda ilerler. Pervanenin tam bir dönüşü sırasında ilerlediği mesafeye pervanenin hatvesi (piçi) denir.

Çalıklık (skew): Pervane kanadının simetrik olmaması, arkaya ve yana doğru bir eğriliği bulunması durumuna çalıklı pervane denir. Düşük hızlı pervanelerde çalıklık pek uygulanmazken, orta ve yüksek hızlı pervanelerde bir miktar çalıklık bulunur. Özellikle yüksek süratli teknelerde bu tip pervaneler, titreşim ve gürültüyü önlemek amacıyla kullanılır. (Şekil 1.5)

Kanat eğikliği (rake): Pervane kanatlarının yandan bakıldığında başa veya kıça doğru eğilmiş olması durumuna denir. Kıça doğru eğilen pervane kanatları pozitif eğikli, başa doğru eğilenler ise negatif eğikli olarak tanımlanır. Pozitif eğiklik genellikle tekne kıçına doğru büyük etkin pervane çapı sağlamak için kullanılır. Böylece kanat ucu tekneden biraz daha uzaklaşacağından daha büyük çaplı pervane kullanılabilir. Negatif eğikli pervaneler genellikle çok yüksek süratli ve yüklü pervanelerde kullanılır. Bu şartlarda pervane kanatlarının mukavemetinin artırılması bakımından faydalı olur. (Şekil 1.6)

www.erispervane.com

Kaynakça: Gemi Pervaneleri ve Sevk Sistemi (Mesut Güner, Abdi Kükner, Mehmet Ali Baykal) Eriş Pervaneleri Kataloğu