1 TL’lik domates market rafında 2.81 TL’ye satılıyor
Enflasyonun artışında en büyük etkenlerden biri olan gıdada yapısal sorunu Merkez Bankası bir raporuyla ortaya koydu. Tarla ile tüketici arasında kat be kat oynama olan ürünlerin bu süreçte kimlerden geçtiğini detaylı bir şekilde anlatan Merkez Bankası Uzmanı Hüseyin Songül’ün, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın resmi blogu Merkezin Güncesi’nde analizi yayımlandı.
Tüm bu süreçte aracıların nakliye, vergi ve komisyon bedelleri de eklenince son aşamada tüketici domatese markette 2.81 TL ödüyor. İdeal tedarik zinciri ile tüketicinin fiyatı 2.81 TL yerine 2.54 TL olarak hesaplandı. Ayrıca, toplam parasal değer içindeki vergi yükü yüzde 11.5’ten yüzde 9.4’e, aracıların payı ise yüzde 45.5’ten yüzde 28.7’ye düşürülebilir durumda. Bu hesaplama ile aslında kilogram başına 27 kuruşluk yani yüzde 10’luk fazla ödeniyor.
Hüseyin Songül’ün örnek olarak aldığı 10 bin kilogram domatesin 1 TL fiyatla başladığı yolculukta aracılık maliyeti yüzde 45.5 olurken domatesin içindeki gerçek fiyatın oranı yüzde 43. Tedarik zincirinin ilk adımında tüccar, çiftçiden 10 bin kilogram domatesi 1 TL’den alıyor ve çiftçi adına yüzde 2 oranında gelir vergisi stopajı ve yüzde 1 oranında Bağ-Kur kesintisi yaparak kalan tutarı çiftçiye ödüyor.
İkinci aşamada tüccar Antalya halindeki komisyoncu aracılığıyla domatesin kilosunu KDV hariç 1.3 TL’den sevkıyatçıya satıyor. Toptancı halinde ürünü komisyon karşılığında satan komisyoncu, aldığı ürünü başka toptancı hallerindeki komisyonculara göndererek komisyon bedeli karşılığında satıyor. Komisyoncu hem tüccara, hem de sevkiyatçıya fatura kesiyor. Komisyoncunun sevkıyatçıya kestiği faturada ürün bedeli, ürün bedeli üzerinden yüzde 1 oranında hesaplanan hal rüsumu ve toplam tutar üzerinden yüzde 1 oranında hesaplanan KDV. Komisyoncu satış bedeli üzerinden yüzde 8 oranında komisyon ücreti ve komisyon ücreti üzerinden de yüzde 18 oranında komisyon KDV’si hesaplayarak, tutarları sevkıyatçıdan alıyor. Üçüncü aşamada sevkıyatçı, Ankara halindeki komisyoncu ile KDV hariç 2 TL’den satma için anlaşıyor. Songül’ün varsayımına göre komisyoncu da domatesleri markete aynı fiyattan satıyor. Domateslerin nakliyesinde sırasıyla yüzde 10’ar fire veriliyor. Toplamda yüzde 19 azalma olduğu tahmin ediliyor.