“Arkamızdan vuran Araplar” söylemi neden değişmiyor?
“A rap milliyetçiliği”nin “klişeleşmiş Osmanlı/Türk yorumları”nın BAE Dışişleri Bakanı Abdullah bin Zayed tarafından dile getirilmesi toplumumuzun bilinçaltında yerleşik “arkamızdan vuran Araplar” söyleminin yükselmesine yol açtı. En yüksek perdede “Beyaz Türk” mehâfilinde haykırılmasına karşılık toplumun genelinde kabul gören bu söylemin üç açıdan değerlendirilmesi anlamlı olur.
Bu söylem,
“Ortadoğu”nun kendimiz dışında kalan kısmını “Doğu (Orient)” haline getiren, ona kültürel üstünlük iddiasıyla yukarıdan bakan bir “Oryantalizm”i yansıtmaktadır. Söz konusu yaklaşım bunun yanı sıra Michael Meeker’ın ifadesini kullanacak olursak, bir ulus-devletteki güçlü “emperyal millet” olma arzusunu ortaya koymaktadır. Nihayet, zikredilen söylem “tarih”in romantik ve milliyetçi zaviyeden inşa edilmesine aynı yöntemle verilen bir cevap olma özelliğini taşımaktadır.
Kamuoyunda bu nedenlerle revaç bulan söz konusu söylem dış politika yapımında ciddî sorunlar doğurmaktadır.
“Doğulular” olarak Araplar
görebilmek zor değildir. AvusturyaMacaristan da 1918 sonrasını görememiş, Rus Çarlığı ise küçülmek, ideolojisini değiştirmek ve farklı bir yapı haline gelmek zorunda kalmış; ancak o da yirmi birinci yüzyıla ulaşamamıştır. Dolayısıyla Türkiye’nin diğer Osmanlı mirasçılarıyla ilişkisini “imparatorluk merkezi” imişcesine şekillendirmesi sorunlu bir yaklaşımdır. Rumlar, Bulgarlar, Arnavutlar, Arapların bir bölümü milliyetçilik çağında kendi devletlerini kurmak istemişler ve bu nedenle de Macarlar, Sırplar, Çekler, Lehler, Finler gibi emperyal merkez ile çatışmışlardır.
Bu çatışmaların acı hatırâlar içerdiği şüphesizidir. Ama bunları tarihselleştirmemiz ve günümüzde mevcut olmayan bağlamlarda değerlendirmekten kaçınmamız gerekmektedir. Bu nedenle ayaklandıkları için Rum ve Bulgarlar, bağımsızlık ilân ettikleri için Arnavutlar, ayrılmak istedikleri için Araplara, Osmanlı mirasçılarından birisi olarak değil de “emperyal merkez” gibi tepki göstermek anlamlı değildir. Bu, günümüzde İngilizlerin ayaklanıp bağımsız devlet kurdukları için Amerikalıları ya da İsveçlilerin 1905’te birlikten ayrıldıkları için Norveçlileri “ihanet” ile suçlamasına benzer bir yaklaşımdır. “Arap İsyanı” bir asır önce ve artık varolmayan çok uluslu bir yapı içinde yaşanmıştır, dolayısıyla tarihselleştirilmesi gereklidir.
Tarih inşaı ve dış siyaset