Montevideo, Galeano ve “La Cumparsita”
Montevideo, Galeano, and “La Cumparsita”
Uruguay’ın başkenti Montevideo, nehirle okyanusun buluştuğu yerde sizi bekliyor. Montevideo, the capital of Uruguay, awaits you where the river meets the ocean.
Uruguay’ın başkenti Montevideo bir nehirle okyanusun buluştuğu yerde konuklarını kocaman bir gülümsemeyle karşılıyor. Bu gülümsemenin içinde candombe ezgileri, parıl
parıl bir güneş ve sıkı okurların gözlerini kamaştıran kitapçılar da var.
Montevideo, the capital of Uruguay, welcomes its guests with a big smile right where a river meets the ocean. This smile heralds candombe tunes, a sparkling sun, and bookstores that
mesmerize avid readers.
Yazar Eduardo Galeano’nun Café Braseliro’nun duvarında asılı fotoğrafına bakarken “Geç kaldım.” diye düşünüyorum. “Geç kaldım Montevideo’ya gelmeye! Yıllar önce gelmeliydim; çünkü Galeano artık yok bu dünyada!” Oysa müdavimi olduğu bu kafede onunla karşılıklı oturup Latin Amerika’nın söylencelerinden, mate çayından, Uruguay’ın ulusal kahramanı José Artigas’tan konuşmalıydık. Galeano “iyi bir futbol dilencisi” olduğu için Uruguay millî futbol takımının efsanevi kaptanı Nasazzi’nin yel değirmenine benzediğini de söylerdi bana. Sonra sıra benim ülkeme gelirdi. Karısı Helena ile Türkiye’de yaptığı Troya yolculuğunu anlatırdı; o fırtınalı havayı. Ben de ona şaşıracağı bir şeyden söz açardım. Derdim ki, “Senin kentin Montevideo’da, mimarlık öğrencisi Matos Rodríguez’in bestelediği o tango, ‘La Cumparsita’ Türkiye’deki düğünlerde gelinle damadın ilk dansında çalınıyor!” Tam bu hayallere dalmışken garson menüyü getirdi ve Montevideo’da yaşamış şair Mario Benedetti’nin bir dizesi dökülüverdi ağzımdan: “İnsanın birden çıkıveriyor aklından sevdiklerinin hayali”. Ben
Ilook at the photograph of author Eduardo Galeano hanging on the wall of Café Braseliro and think, “I’m late. I’ve been too late in visiting Montevideo! It should have come years ago before Galeano passed away!” We should have sat across one another in this café, which was his favorite, to talk about the legends of Latin America, mate tea, and José Artigas, the national hero of Uruguay. Because Galeano was a “beggar for good soccer,” he would tell me about how he thought Nasazzi, the legendary captain of Uruguay national football team, resembled a windmill. Then, we would talk about my country, about the trip he and his wife Helena took to Troy in Turkey in tempestuous weather. I would surprise him by saying, “That tango ‘La Cumparsita’ composed by architecture student Matos Rodríguez in your hometown Montevideo is played for the first dance of couples at Turkish weddings!” Lost in these dreams, I am brought back to this world when the waiter brings the menu. I cannot help but utter a line by poet Mario Benedetti, who once lived in Montevideo. “It’s all of a sudden that one forgets about the memories of a loved one.”
de Galeano ile konuşma hayalimi bırakıp kahvemi ısmarladım ve bitirince de gerçeğe, Montevideo sokaklarına döndüm.
Bu güvenli kentte limana doğru keyifle yürüyorum şimdi. Güneş peşimi bırakmıyor. Liman, Buenos Aires’e gidecek feribot yolcuları ve cruise gemilerinden inen turistlerle cıvıl cıvıl. Mağazalar özgün eşyalarla, lokantalar müşterilerle dolu. Ressamlar lokanta önlerinde sergiledikleri tablolarını satmak için olası alıcılarla pazarlık ediyor. Bir gastronomi merkezi olan Mercado del Puerto’da iğne atsan yere düşmüyor. Et yemek isteyenlerin adresi burası. Uruguay’da en lezzetli et, altında odun ya da çam kozalağı yanan ızgara üzerinde pişiriliyor. Asado denen bu yemek pişirme biçimi Montevideoluların da sosyalleşme geleneklerinden biri çünkü çoluk çocuk, akraba, eş, dost bu mangal partilerinde bir araya geliyor.
Plata Nehri’nin Atlantik Okyanusu ile buluştuğu yerde kurulu Montevideo dost canlısı insanların kenti. Konuşmak için bahane bulmakta ustalar. Yüzlerinden gülümseme hiç eksik olmuyor. Bu olumlu enerji insana yaşam sevinci aşılıyor. Ben de bu sevinçten payımı alıyor ve bir köşede okul harçlıklarını çıkarmak için müzik yapan gençlerden oluşan topluluğun çaldığı candombe ezgileri ile ritim tutanlara katılıyorum. Afro-Uruguay kültürünün bir uzantısı olan bu müzik, her yıl yapılan Llamadas Geçit Töreni ile ünlü Montevideo Karnavalı’nı da taçlandırıyor.
Limandan sonra, Metropolitan Katedrali’nin de bulunduğu meydana gidiyorum. Matriz Meydanı da denen bu alanın ortasında suları şırıl şırıl akan çeşmenin çevresi turist kafileleriyle dolu. Rehberleri onlara meydandaki simya sembollerinden ve sır dolu işaretlerden söz ediyor. Ağaçla- I leave my dream of talking to Galeano and order myself a cup of coffee. Once it is finished, I return to reality and to the streets of Montevideo.
I am on a pleasant stroll toward the port in this safe city. The sun never leaves my side. The port is vibrant with ferry passengers bound for Buenos Aires and tourists descending from cruise ships. The stores are filled with authentic objects and the restaurants with customers. Painters are bargaining with potential buyers to sell their paintings just outside the restaurants. Mercado del Puerto, a gastronomy center, is bursting at the seams as this is the place-to-be for meat lovers. The most delicious meat in Uruguay is barbecued over a wood, usually pine, fire. This cooking technique called asado is also a socialization tradition for the locals in Montevideo as for families, relatives, and friends these grilling parties mean getting together.
Situated where River Plate meets the Atlantic Ocean, Montevideo is the city of friendly people. They’re masters at finding an excuse to start a conversation. You never see them without a smile. It is this positive energy that instills your spirit with joie de vivre. I take my share of this happiness and mingle with the group of people tapping out the rhythm of candombe tunes played by a band of youth for pocket money. An extension of the Afro-Uruguayan culture, this music is also performed at the annual Llamadas Parade and the famous Montevideo Carnival.
After the port, I head for the square with the Metropolitan Cathedral. Also known as Matriz Square, the area is centered around a flowing fountain surrounded by groups of tourists. The guide tells them about the alchemy symbols and emblems laden with secrets on the square. I can hear the green parrots in the trees. The Metropolitan Cathedral bears great significance for the
rın üzerinden yeşil papağanların sesleri geliyor. Metropolitan Katedrali’nin Montevideoluların yaşamında önemli yeri var. Ortak üzüntüler ve sevinçlerde bu katedralde bir araya geliyorlar. Sarandí Caddesi’nde sokak tezgâhları açılmış. Satıcılar takılar, küçük ahşap heykeller, deri eşyalar, el yapımı objeler satıyorlar. Dostlarıma birkaç hediye aldıktan sonra öğle yemeğimi Restoran 1792’de mi yoksa Jacinto’da mı yiyeceğime karar vermeye çalışıyorum. İlkini akşam yemeğine ayırıp Jacinto’yu seçiyorum. İtalyan ve İspanyol mutfaklarından esintiler taşıyan bu restoranın lezzetli et ve balık yemeklerinin yanında şahane ekmekleri de var. Tatlı olarak dulce de leche’li ve dondurmalı affogato jacinto’yu öneririm.
Yemekten sonra yeniden çıktığım sokaklarda insanların gülümsemelerine karşılık verirken mutluluğun Montevideoluların kanına işlemiş bir duygu olduğundan artık eminim. Sonrasında vardığım Özgürlük Meydanı (Plaza Independencia) 18 Temmuz Caddesi’nin (Avenida 18 de lives of locals in Montevideo as this is the place they gather when they are mourning or grateful. Stalls are lined up one after the other on Sarandí Street and vendors are selling accessories, wooden statuettes, leatherwear, and handmade objects. After buying souvenirs for a few friends, I try to decide where to eat lunch: at Restoran 1972 or Jacinto? I keep the former for dinner and choose the latter. Inspired by Italian and Spanish cuisines, this restaurant serves delicious meat and fish dishes in addition to sensational breads. For dessert, I recommend dulce de leche and affogato jacinto with ice cream.
Upon leaving the restaurant, I reciprocate the smiles of people on the street, convinced that happiness is in the genes of the locals here. I arrive at Independence Square (Plaza Independencia), the starting point of July 18 Avenue (Avenida 18 de Julio). The Artigas Mausoleum, around which more than 100,000 people gathered during its opening in 1923, is very close to Solís Theater, which is an
Julio) de başladığı yer. 1923’teki açılışında yüz bini aşkın insanın bir araya geldiği Artigas anıtı, bir sanat abidesi olan Solís Tiyatrosu’na çok yakın. Sembolü yükselen bir güneş olan ve 1856’da açılan tiyatro 2008’de restore edilmiş. Vivien Leigh’den Andres Segovia’ya, Isadora Duncan’dan Enrico Caruso’ya birçok yıldız burada sahne almış. Bu yapı yalnızca tiyatro oyunlarının değil, opera ve bale gösterileri ile Montevideo Filarmoni Orkestrası’nın da sahnesi. Latin Amerika’nın en önemli sanat merkezlerinden olan Solís Tiyatrosu’nun localarından birinde oturup salonu dolduran ezgilere kulak verenler ne kadar şanslılar! Solís Tiyatrosu kadar ünlü bir yapı da Salvo Sarayı. Otel olarak tasarlanıp 1928’de açılmış. Tuhaf denilebilecek mimarisi ve yüksekliği nedeniyle fark edilmemesi imkânsız. Salvo Sarayı’na belleğimdeki yeri hiç silinmesin diye uzun uzun bakıyorum. Sonra, 100 yıl önce bu binanın olduğu yerde bulunan Café la Giralda’da, ilk kez bir topluluk önünde çalınan “La Cumparsita”yı ıslıkla çalmaya başlayarak kenti keşfe devam ediyorum.
Kentte birbirinden ilginç müzeler var: Karnaval Müzesi, Tango Müzesi, José Gurvich Müzesi, Futbol Müzesi, Torres-García Müzesi, Gaucho ve Para Müzesi yalnızca birkaçı. Juan Manuel Blanes artistic monument. Opened in 1856, with a rising sun as its symbol, the theater was restored in 2008, having welcomed many stars on its stage from Vivien Leigh to Andres Segovia, Isadora Duncan to Enrico Caruso. In addition to hosting theater plays, the structure also stages opera and ballet performances and is the home of the Montevideo Philharmonic Orchestra. How lucky are the people who get to sit in one of the loggias at Solís Theater, one of the most important art centers in Latin America, and listen to the tunes that fill the hall! Another equally famous building is Salvo Palace. Designed as a hotel and opened in 1928, the structure is impossible to miss with its eccentric architecture and height. I take in the view so that I will never forget it. Then, I continue my exploration around the city, whistling “La Cumparsita,” which was first performed before an audience at Café la Giralda, located in the same place as Salvo Palace a century ago.
The city is home to many interesting museums. The Carnival Museum, the Tango Museum, the José Gurvich Museum, the Football Museum, the Torres-García Museum, and the Gaucho and Currency Museum are only some of them. Juan Manuel Blanes Fine Arts Museum is a must-visit landmark for painting enthusiasts. Tempting
Güzel Sanatlar Müzesi resimseverler için kaçırılmayacak bir fırsat. Adı bile bir davet niteliğinde olan Romantik Müze inceliklerle dolu dekorasyonu ile göz alıcı. Birçok değerli müze-evi de bünyesinde barındıran Ulusal Tarih Müzesi, Kolomb öncesinden XX. yüzyılın ortasına kadar ülkenin tarihini öğrenmenizi sağlayacak. Bu arada, edebiyata meraklı olmayanlara bile Montevideo’daki kitapçıları dolaşmalarını öneririm. 50 binden fazla kitabı bulabileceğiniz Puro Verso’yu; Librería Anticuaria El Galeón, El Sagitaria Libros, Papacito ve diğerlerini… Ama Librería Linardi y Risso’ya mutlaka uğramalısınız. Neden mi? Bir kitapçının kitaplara nasıl bir sevgi beslediğini görmek için! Galeano buranın müdavimi olduğu için! Neruda, Borges, Cortázar, Coetzee ve Llosa gibi beş dev yazarın (ki içlerinden üçü Nobel Edebiyat Ödülü kazanmış beş yazardan söz etmiş oluyoruz) bu- even with its name, the Romantic Museum mesmerizes with its delicate décor. Home to a number of precious museum-houses, the National History Museum will teach you about the history of the country from the pre-Columbian era to the mid-20th century. By the way, I also recommend that everyone -even those not so interested in literaturevisit the bookstores in Montevideo such as Puro Verso with more than 50,000 books, Librería Anticuaria El Galeón, El Sagitaria Libros, and Papacito. But make sure to see Librería Linardi y Risso. Why? To see how much a bookseller can love books! Because Galeano was a frequent visitor here! And to read the guest book signed by five giant authors -Neruda, Borges, Cortázar, Coetzee, and Llosa, three of them being the recipients of the Nobel Prize in Literature- after delving into dreams among books!
radaki kitaplar arasında düşlere daldıktan sonra imzaladıkları anı defterleri için!
Artık “edebiyat denizi”nden ayrılıp kendimi Plata Nehri’nin kıyılarına atma zamanı geldi. Rambla, 20 kilometre uzunluğundaki kumsallarında binlerce insanın sularla kucaklaştığı bir sahil şeridi. Bisiklete binenlerle, sağlık için koşanlarla dolu. Pocitos Plajı’nda kendisinden şemsiye kiraladığım adam, “Buraya eskiden çamaşırlarını yıkamak için gelirmiş insanlar. Kumlarda küçük çukurlar açıp dalgaların bunları suyla doldurmasını bekler, sonra da içlerinde çamaşırlarını yıkarlarmış.” diyor. Bir kez daha gülümsüyorum kalpleri de çamaşırları gibi temiz insanların ülkesinde. Birden fark ediyorum ki sanki dev bir Uruguay bayrağı dalgalanıyor başımın üzerinde: Parlak sarı bir güneş, masmavi bir gökyüzü ve bembeyaz rengi martıların… Galeano’nun kısa bir öyküsü geliyor aklıma. O öyküde Helena denizin karşısından bir türlü ayrılamıyor, sonunda denize küçük tekerlekler takıp onu yanında götürüyordu. Ben de denize doğru koşarken, “Ayrılamayacak kadar çok sevdiğim Montevideo’ya küçük tekerlekler taksam Türkiye’ye dönerken yanımda götürebilir miyim?” diye düşünüyorum. Üstüme gelen dalgalar bu imkânsız düşüncemi fark edip köpük köpük gülüyorlar!
Time to leave the sea of literature and to visit the banks of the River Plate. Rambla is a promenade where thousands of people meet the waters along its 20-kilometer-long beach, scattered with cyclists and runners. I rent a parasol from a man at Pcitos Beach, and he says, “People used to come here to do laundry. They would dig small pits in the sand, wait for the waves to fill them with water, and would wash their clothes in them.” I cannot help but smile in this country of people whose hearts are as unstained as their clothes! I suddenly realize a giant Uruguay flag waving above my head with the yellow of a bright sun, the blue of the sky, and the whiteness of seagulls. I remember a short story by Galeano, in which Helena cannot help but look at the sea. Then, she puts small wheels on the sea and carries it with her. As I run towards the waves, I think, “If I were to put small wheels on Montevideo, which I’ve come to love so dearly, would I be able to take it with me to Turkey?” As if mocking me for this impossible thought, the waves come laughing towards me!