Tiflis'i Sevmek
Loving Tbilisi
“Zaman makinesi diye bir şey olsaydı ve ben bu makineyle geçmişe doğru yola çıksaydım Tiflis'te nelerle karşılaşırdım?” diye düşündüm önce. Bulduğum yanıtları da bugünün Tiflis’iyle yan yana getirdim. İnsanın içine derinden işleyen kültürü, köklü tarihi, farklı akımları birleştiren mimarisiyle Tiflis’in eskiden olduğu gibi bugün de Kafkaslar’ın
gözbebeği olduğunu gördüm.
My first thought was, “If time machines were real and I beamed myself into the past, what would I see in Tbilisi?” I compared the answers to what I saw in present-day Tbilisi. The conclusion was that, Tbilisi, with its culture that seeps into your soul, long-established history, and architectural style that blends different movements, is the apple of the
Caucasus’s eye as it has always been.
Gürcistan’ın “zaman makinesi”nde nelerle karşılaşırdık dersiniz? Örneğin kentin kurucu kralı Vakhtang Gorgasali’yi avlanırken; Gürcülerin büyük şairi Rustaveli’yi Kaplan Postlu Şövalye kitabının elyazmasını kente altın çağını yaşatan Kraliçe Tamara’ya takdim ederken; sülfür hamamlarının şifalı sularına kendini atan Puşkin’i ise eserlerine “sıcak” hikâyeler eklerken görebilirdik! Ahşap balkonları yapan Gürcü marangozların, kentin kartal yuvası Mtatsminda Dağı’ndaki Füniküler Restaurant’da yemek yiyen Fidel Castro’nun ya da halkı kumpanyasıyla eğlendiren Üç Silahşörler’in yazarı Alexandre Dumas’nın yanından da geçerdik belki. Ayağımızın Barış Köprüsü’ne bastığı anda da bugüne dönmüş olurduk.
Doğa, Kura Nehri’ni zümrüt bir kemer gibi beline takmış Tiflis’in. Ben de bu kemerin parıldayan yeşilini arkamda bırakıp Abanotubani semtindeki sülfür hamamlarına gidiyorum. Arap seyyah İbn Havkal’ın elimdeki rehber kitapta yazılı “Kent, Tiberya’dakilere benzeyen hamamlara sahip; suyu ateş olmadan kaynatan!” sözü, Chreli Abano Hamamı’nın mavi cephesine çakılı plakada yazılı bir Puşkin cümlesiyle buluşuyor: “Hayatta Tiflis hamamından daha
What do you think we would see if we were to travel into Georgia’s past? It could be the city’s founder King Vakhtang I Gorgasali hunting; Rustaveli, the great Georgian poet, presenting a manuscript of The Knight in the Panther's Skin to Queen Tamara, who ruled during the city’s golden years; or Pushkin relaxing in the healing sulfur baths and adding “warm” stories to his works. We could also see Georgian carpenters building wooden balconies; Fidel Castro dining at the Funicular Restaurant on Mount Mtatsminda, the city's eagle’s nest; or Alexandre Dumas, the author of The Three Musketeers, entertaining the public with his campaign. The moment we step on the Bridge of Peace, we would return to the present.
Nature has endowed Tbilisi with the Kura River as if it were an emerald belt. I leave the shimmering green of this belt behind and visit the sulfur baths in the district of Abanotubani. I read the quote “The city [Tbilisi] possesses baths not unlike those of Tiberias, that boil water without fire,” by Arab traveler Ebn Haukal in my guidebook. It complements a sentence by Pushkin I read on the blue façade of Chreli Abano Bath saying, “I have never seen anything more spectacular than
şahanesini görmemiştim.” Banyoların şifasından mutlaka faydalanmalıyım, öyle değil mi; çünkü bugün bu sıcak sular birçok insanın Tiflis’e gelme nedenlerinden biri. Akşam için rezervasyon yaptırıyor, Narikala Kalesi’ne doğru Arnavut kaldırımlı sokaklarda yürüyorum. Zaman makinesinden söz etmiştim ya; olsaydı işte bu yürüyüş rotası da bir nevi girişi olurdu. Ahşap oymalı balkonlarıyla tarihî evler, kırmızı tuğla duvarlarıyla Cuma Camii derken bir çırpıda kaleye varıyorum.
Buradan gördüğüm manzara kent hakkında başka bir cümle fısıldıyor bana: “Ben Tiflis, geçmişimle geleceğimi tek bir fotoğraf karesinde sana gösteriyorum!” Görkemli Sameba Katedrali, cam kubbesiyle Başkanlık Sarayı, kırılıp da toprak üstüne düşmüş su testisi boynunu andıran yapılar, Barış Köprüsü, Tiflislilerin resmî işlerini hallettiği Mantar Bina a Tbilisi bath.” I must take advantage of the healing power of these baths because these warm springs are the reason many people visit Tbilisi today. I make a reservation for the evening and walk through the cobblestoned streets towards Narikala Fortress. Remember the time machine? If it were real, this walking path would be its starting point. I pass by historic houses with wood-carved balconies and the red brick Juma Mosque before arriving at the fortress.
The view here whispers a sentence about the city into my ear: “I am Tbilisi, revealing to you my past and future in one picture!” Here, modern and historic buildings are neighbors to one another such as the mesmerizing Sameba Cathedral, the glass-domed Presidential Palace, structures that resemble the broken neck of a water jug on the floor, the Bridge of Peace, and
gibi modern yapılar tarihî yapılarla yan yana. Nehir aşağıda nazlı nazlı akıyor. Metekhi Kilisesi’nin olduğu yarın üstünden nehirde ilerleyen gezi teknelerini seyrediyor insanlar. Kaleden ayrılmadan önce, kentin kuruluşunun 1500’üncü yılında dikilen Gürcü Ana heykeli ile hatıra fotoğrafı çektirmek istiyorum ama boyu öyle uzun ki, yanında durduğumda kadraja ikimizi aynı anda sığdırmak çok zor!
Kaleden bindiğim teleferik nehrin üzerinden geçip, Gürcistan haritası şeklinde tasarlanmış Avrupa Parkı’nda duruyor. Cam ve çelikten yapılmış yeşil bir dinozor iskeletini andıran Barış Köprüsü’nü adımlayarak tarihî bölgeye geri dönüyorum. Erekle II Sokağı’nda Gallery Ornament adlı mağazada eşsiz güzellikte Gürcü el sanatı örnekleri ile tanışıyorum: Mineleme tekniği ile yapılmış gümüş takılar. Aynı sokakta Tarih Müzesi de var. Vani Harabeleri’nden çıkarılan Tamada heykelinin 17 kat büyütülmüş, etrafına da özçekim meraklılarını toplamış replikası ise kafelerin, restoranların bulunduğu Bambis Rigi ve Shardeni sokaklarının kesiştiği yerde. Tamada’lar supra denen ve çok uzun saatler süren Gürcü sofra seremonisinde masanın lideri. MÖ VII. yüzyıla tarihlenmiş bu heykelin orijinali Gürcistan the Mushroom Building that the locals visit for administration errands. The river is flowing coyly beneath my feet. From the cliff where Metekhi Church is located, people are watching the boats gliding along the river. Before leaving the fortress, I wish to take a souvenir picture with the Kartlis Deda monument, built on the 1,500th anniversary of the city, but she’s so tall that it’s hard to fit both of us in the same frame!
The cable car I take from the fortress soars above the river and stops at the European Park designed in the shape of Georgia. I cross the Bridge of Peace, which resembles the skeleton of a green dinosaur built with glass and steel, and return to the historic district. I see enameled silver accessories, lovely examples of Georgian handcrafts at the store Gallery Ornament on Erekle II Street, which is also home to the Tbilisi History Museum. I see a replica of the statue affectionately referred to as “tamada,” originally excavated in the Vani Ruins and enlarged here 17 times, surrounded by selfie enthusiasts, right at the junction of Bambis Rigi and Shardeni Streets filled with cafés and restaurants. Tamadas are the leaders of the hours-long Georgian dining feasts called supra. Dating back to the 7th century BC, the sculpture's original is
Ulusal Müzesi’nde. Aslında Tiflis’in tamamı bir heykel müzesi gibi. Kentin hemen her yanında tarihî kişilerin, sanatçıların ya da edebiyatçıların heykeli var. Filarmoni’nin önündeki Esin Perisi, Baratashvili Köprüsü’ndeki Gençlik heykelleri görenleri mutlu eden eserlerden. Bir diğeri de Zurab Tsereteli’nin dans edenlerin coşkusunu yansıttığı Grup Berikaoba heykeli. Tüm bunlar Gürcistan’ın kültürel ve etnik zenginliğinin göstergesi.
Midemdeki bütün zilleri aynı anda çaldıran muhteşem bir koku duyuyorum. İşte başka bir mutluluk! Tok olanın bile karnını acıktıracak bu koku sulguni veya imeruli peyniriyle yapılmış haçapuri’den geliyor. Bir çeşit peynirli pide olan haçapuri’yi ister üstüne kırılmış yumurtayla ister açık ya da kapalı hâliyle sipariş edin, bir tane daha isteyeceğiniz kesin. Gürcü mutfağı yalnızca haçapuri’yle sınırlı değil. Özellikle ceviz ve kişniş ile nar, ayva gibi meyveleri yemeklerinde çok kullanan Gürcüler, leziz etlerini de erik sosuyla yiyorlar. Hinkali denen kocaman mantıdan; nar, üzüm, feijoa meyvesinden yapılan cevizli sucuklardan da yemenizi öneririm.
Arnavut kaldırımlı Kote Afkhazi Caddesi beni zaman makinesinde tarihin bir başka bölümüne çıkarıyor. Özgürlük Meydanı ve Rustaveli Caddesi üstündeki binalar sağlam ve heybetli görünüyor. Ağaçlarla kaplı bu geniş caddede Parlamento ve Opera binaları, Ulusal Galeri, Rustaveli Tiyatrosu, Zurab Tsereteli Modern Sanat Müzesi, Kashveti Kilisesi gibi önemli yapılar sıralanıyor. Kafe, restoran ve mağazaların da yer aldığı caddenin en ilginç yanı hiç trafik lamba- displayed at the Georgian National Museum. In fact, Tbilisi in its entirety resembles a sculpture museum as each corner of the city is adorned with statues of historic personalities, artists, or writers. The Muse sculpture in front of the Philharmonic, and Youth on Baratashvili Bridge are only a few examples of the statues that fill onlookers with happiness. Another one is Grup Berikaoba, in which Zurab Tsereteli depicts the joy of people dancing. All these signify Georgia's cultural and ethnic richness.
I smell something that makes me realize I’m famished. Another source of happiness! This scent, which is delicious enough to whet your appetite even if you’re full, is khachapuri, a type of pita made with sulguni or imeruli cheeses. Whether you order it with an egg on top or folded, I can guarantee that you’ll ask for seconds. However, the Georgian cuisine is not limited to khachapuri. They use walnuts and coriander in addition to fruit such as pomegranate and quince in their meals and eat their delicious meat with plum sauce. I suggest you try their giant ravioli called khinkali, and churchkhela made with pomegranate, grape, or feijoa fruit.
The cobblestoned Kote Afkhazi Street takes me to another part of history in this journey through time. The buildings on Freedom Square and Rustaveli Street look solid and magnificent. This wide avenue covered in trees is lined with the Parliament of Georgia, the Opera House, the National Gallery, Rustaveli Theater, Zurab Tsereteli Museum
sının olmaması ve yayaların karşıdan karşıya geçmek için alt geçitleri kullanması.
İkinci günümün ilk adresi Kuru Köprü üzerindeki dillere destan bitpazarı. Hava kötü olmadığı sürece haftanın her günü kurulan bu pazarda binlerce çeşit eşya satılıyor. Koleksiyonerlerin ya da meraklıların eli boş dönmeyeceği bir yer burası. Yanındaki park ise onlarca ressamın hayal gücünden tuvale dökülmüş gerçek bir “resim diyarı”. Resimlere hayranlıkla bakarken satıcılarla yaptığım sohbetler beni bir gerçekle yüz yüze getiriyor. Çoğu satıcı aynı zamanda eserlerin de ressamı! Buradaki resim çeşitliliği Avrupa’nın büyük kentlerinin sokaklarında bile görmediğim düzeyde. Tabloların arasında dolaşırken Gürcülerin sanatsal yeteneğine bir kez daha tanık oluyorum.
Bu tanıklığın da etkisiyle, hayattayken kimsenin tanımadığı, ekmek veya boya karşılığında tabela boyayarak geçimini sağlayan Pirosmani’nin resimlerini görmek için Ulusal Galeri’ye gidiyorum. Öneminin farkına ancak 1920’li, 1930’lu yıllarda varılan ve sonrasında dünyaca kabul gören bu ince ruhlu ressamın of Modern Art, and Kashveti Church. Another striking aspect of the avenue, which is also home to cafés, restaurants, and shops, is that it has no traffic lights and the pedestrians use underpasses to cross the road.
My first stop on the second day is the legendary flea market on Dry Bridge. Installed every day of the week unless the weather is unfavorable, the market sells thousands of objects, making sure collectors or enthusiasts do not leave emptyhanded. The adjacent park is a true “land of painting” imagined by dozens of painters on canvas. As I admire the paintings, I come to realize something thanks to my conversations with the sellers: most of them are the painters of these works! The variety of paintings here is rich enough to rival the streets of many big cities in Europe. Wandering among the canvases, I once again witness the Georgians’ artistic talent.
Influenced by this discovery, I visit the National Gallery to see the paintings by Pirosmani, who painted signs and received bread or paints as payment to survive. It’s impressive to see the innocence in the paintings of this genteel painter,
hiçbir sanat eğitimi almadan yaptığı tablolardaki naiflik etkileyici. Gudiashvili, Kikodze, Akhvlediani gibi ressamların eserlerine de duyduğum hayranlığı gören ve Tiflis gezimde bana rehberlik eden Levan, beni Zura Gomelauri’nin atölyesine götürüyor. Kapısı herkese açık olan bu atölyede Gürcü sanatının yanında Gürcü misafirperverliğine de tanık oluyorum. Gomelauri, kısa bir süre önce gidip gördüğü Kapadokya’dan etkilenerek yaptığı resmi gösteriyor heyecanla. Uçan bir balon içindeki “tozpembe bir hayatta gelin ile damat” resmi beni gülümsetiyor.
Rezo Gabriadze Kukla Tiyatrosu’nun naif bir sanat eseri olarak kabul edilebilecek saat kulesi kentin simgelerinden biri olarak hafızama yerleşiyor. Zaten bu kentte simge olabilecek o kadar çok şey var ki. Sameba Katedrali, Barış Köprüsü; Gürcü Ana ve Tamada heykelleri, balkonlu evler hatta haçapuri! Bunları düşünerek bana göre kentin en güzel bulvarı Davit Agmashenebeli’ye gidiyorum. Almanların yaptığı Avrupai binalar arasında ilginç bir hikâyesi olan restoranı arıyorum. Barbarestan’ın sahibi Kurasbediani, günün birinde Kuru Köprü’deki bitpazarında 1914 tarihli bir yemek kitabı bulmuş. Yazarı soylu bir aileden gelen şair ve feminist Barbare Jorjadze imiş ve kitabın içerisinde 807 yemek tarifi varmış. Restora- who never had a professional education, earned a reputation in the 1920s and 1930s, and came to be known around the world. Levan, my guide around Tbilisi who sees my admiration for painters such as Gudiashvili, Kikodze, and Akhvlediani, takes me to Zura Gomelauri’s workshop. This workshop, which is also open to guests, is where I experience both the making of Georgian art and local hospitality. Gomelauri is excited to show me the painting he made with inspiration from Cappadocia which he recently visited. I smile at the painting of a “bride and groom in a rose-tinted life” depicted in a hot-air balloon.
I don’t think I will ever forget the monumental clock tower of Rezo Gabriadze Puppet Theater which resembles a fine work of art. Tbilisi has many things that can be taken as symbols such as Sameba Cathedral, the Bridge of Peace, the sculptures of Kartlis Deda and Tamada, the local houses with balconies, and even khachapuri! Thinking about these things, I visit Davit Agmashenebeli, the loveliest avenue in the city. Surrounded by European buildings left by Germans, I am looking for a restaurant with an interesting story. Kurasbediani, the owner of Barbarestan, found a cookbook dated 1914 at the flea market on Dry Bridge. It was written by poet and feminist Barbare Jorjadze, who came
nın sahibi aile bütün bu yemekleri altı ay boyunca denemiş ve mevsimden mevsime değişen 165 yemekle menülerini oluşturmuş. İşte size “zaman makinesi”nin gastronomi bölümü! Tiflis’in öncesine gitmek içinse zaman makinesine gerek yok! 20 kilometre uzaklıktaki Mtskheta, Gürcülerin Tiflis’ten önceki başkenti. İki nehrin birleştiği noktada kurulan ve içindeki birçok yapı UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Mtskheta Gürcü kralların hem taç giyme törenlerinin yapıldığı hem de defnedildiği yer olarak değer taşıyor.
Heykeller, köprüler, leziz yemekler şehri Tiflis’in adı “sıcak” anlamındaki “tbili” sözcüğünden geliyor. Pahalı olmayışı onu gezginler için cazip hâle getiriyor. Başkent olmasına rağmen resmiyetten uzak ve yıl boyunca çok sayıda müzik festivaline ev sahipliği yapan bu samimi kent, insanda her mevsim gelme, gelip buradan Gürcistan’ın yemyeşil coğrafyasına doğru yola devam etme, Gürcü kültürünü daha yakından tanıyıp sevme isteği uyandırıyor. Havaalanında beklerken okuduğum motto ise bu duygumu pekiştiriyor: “Tiflis, sizi seven şehir.”
Kulağımda yankılanan Gürcü şarkılarıyla uçağa binerken içimden “Ben de seni sevdim Tiflis.” diyorum. from a noble family, and comprised 807 recipes. The family which owned the restaurant tried these recipes for six months and created a menu with 165 dishes that change every season. This must be the gastronomy section of my journey through time! You don't even need a time machine to travel into Tbilisi's history as you can find Mtskheta, the country's previous capital, only 20 kilometers away. Situated at the junction of two rivers and home to many structures included on the UNESCO World Heritage List, Mtskheta is important also because it used to be the host of coronation ceremonies and a burial ground for Georgian kings.
The name of Tbilisi, a city of statues, bridges, and delicious dishes, comes from the word “tbili” meaning “warm.” Its affordability is one of the things that makes it attractive for travelers. Although it’s the capital, it’s a sincere city that distances itself from being too formal and hosts many music festivals throughout the year. It fills me with a desire to come here every season to see Georgia’s verdant nature and to fall further in love with its culture. This sentiment is strengthened by the motto I read at the airport before my flight home, “Tbilisi loves you.”
“I love you too, Tbilisi,” I say to myself as I board the plane, with Georgian folk songs in my ears.