15 SORUDA KİTLESEL FONLAMA

Kitlesel fonlama veya kitle fonlaması, yeni bir finansman yöntemi. 2008 küresel finans krizinden sonra tohumları atılsa da son birkaç yıldır ayaklarının üzerinde öne çıkmaya başladı, internet devrimi ile yaygınlaştı.

Kitle fonlaması sisteminin büyüme potansiyeli, bir hayfi fazla. Dünyada en bilinen kitle fonlaması platformu, Kickstarter... 156 binden fazla proje başarıyla fonlandı ve proje sahipleri için toplam 4 milyar dolardan fazla toplandı. Türkiye’de ise 7 kitle fonlaması platformu var. Yasa çıkmasına rağmen mevzuattaki boşluklar sebebiyle sıkıntılar yaşanıyor. Bu sıkıntıları çözmek amacıyla SPK, teblig taslağı için taraflardan görüş topluyor. İşte tüm yönleriyle Kitle Fonlaması Sistemi...

1- KİTLESEL FONLAMA NEDİR?

Kitlesel Fonlama, “crowndfunding” kelimesinin Türkçe karşılığı olarak türetilmiş bir terimdir. Esas itibarıyla, bir doğrudan fonlama sistemidir. Şöyle de diyebiliriz; Kullanım kolaylığı ve çok yönlülüğü nedeniyle, internette fon yaratmanın popüler ve etkili bir yoludur.

Terime ilişkin yapılan tanımlarda farklı ifadeler kullanılsa da özü itibariyle kitlesel fonlama; bir ürün, organizasyon ya da projenin dijital platformlar aracılığı ile tanıtılması ve gerçekleştirilmesi için gerekli olan fonunda doğrudan bu platformlar üzerinden temin edilmeye çalışılmasıdır.

2- KİTLESEL FONLAMA NİÇİN HIZLA YAYGINLAŞIYOR VE DAHA ÇOK DUYAR OLDUK?

Tüm sektörlerle ilgili projesi olan ancak kaynağı bulunmayan girişimcilere finansman sağlayacak kitlesel fonlama özellikle 2008 finansal krizi sonrasında çekirdek ve erken aşama finansmana ihtiyaç duyan işletmelerinin banka kredileri gibi geleneksel finansman araçlarına erişimde büyük oranda sıkıntı yaşamaya başlamasıyla yaygınlaştı. Melek yatırımcı veya risk sermayesi fonlama sistemlerinin zaman bakımından çok ciddi bir süreç olması da kitlesel fonlamaya olan ilgili artırdı.

Dünyada başlangıcı 10 yıl gibi kısa bir süre olmakla birlikte, gelişimi çok hızlı bir şekilde devam ediyor. Kitlesel fonlamanın ses getirmesinin nedeni kampanyaların hedeflerine birkaç büyük destekçiden bağış almak yerine, büyük bir destekçi grubundan birçok küçük bağış alarak ulaşmasından kaynaklanıyor. kitlesel fonlama kitlelere ulaşmak ve potansiyel bağışçıları katkıda bulunmaya teşvik etmek için sosyal paylaşım ve e-posta kullanır. Kampanya yaratıcıları yalnızca ağlarına erişemez, aynı zamanda sosyal paylaşımın teşvik edilmesi yoluyla da yeni destekçilere ulaşabilir.

3- KİTLESEL FONLAMA SİSTEMİNİN AVANTAJLARI NELERDİR?

Yüksek sayıda yatırımcıya ulaşmanın en etkili yolu olduğu gibi zaman alıcı bir süreç olan yatırımcı arama, ilişki kurma, ikna etme sürecini kolaylaştırıyor. İkincisi, girişimciler projelerini pazara sunmadan önce ürün veya hizmetlerine ilişkin pazar potansiyelini test etme ve tüketiciler arasında farkındalık yaratma şansına sahip oluyorlar ve aynı zamanda proje finansman hedeflerini karşılarlarsa, bu sayede başlangıç tanıtımlarını da gerçekleştirmiş oluyorlar.

Üçüncüsü girişimin kitlesel fonlama yoluyla kitlelerden onay aldığını görmek, melek yatırımcı ve risk sermayesi şirketleri için girişimin cazibesini arttıran bir etkendir. Melek yatırımcılar ve risk sermayedarları bunu, piyasada kendini kanıtlama ve dolayısıyla riskin azalması olarak görebilirler. Bu açıdan, kitlesel fonlama ilerideki fonlama imkânlarını kolaylaştırabilen bir mekanizma olarak da görülebilir.

Dördüncüsü, sistem sayesinde girişimciler amaçladıkları pazara ve pazarlamaya ilişkin erken geribildirim (feedback) alırlar. Tüketici ve yatırımcılardan gelen geri bildirimler planlanan iş modelinde yenilikler ve değişiklik yapılmasına olanak sağlayabilirler. Beşinci ve son olarak kitlesel fonlama, sermaye oluşumunun coğrafik sınırlarını ortadan kaldırıyor. Online platformlar üzerinden girişimciler projelerini doğrudan yatırımcılara sunabildiği için bölge sınırlaması olmadan yapılan bir uygulamadır. Proje sahipleri dünyanın her yerinden yatırımcı bulma şansına sahiptir.

4- KİTLESEL FONLAMANIN UNSURLARI NELERDİR?

Sistemin üç temel unsuru bulunuyor. Bunlar, Proje sahibi, Projeyi fonlayanlar ve Dijital platform (web sayfası).

Proje Sahibi: Bir projesi olan herkes kitlesel fonlama talebinde bulunabilir. Kitlesel fonlama, sadece kar amaçlı çalışmaların fonlaması için oluşturulan bir yapı olmadığından dolayı proje sahibinin bir girişimci olması gerekmiyor. Bir sosyal sorumluluk projesi, organizasyon, film veya müzik klibinin çekimi de kitlesel fonlamanın konusu olabilir. Bu durumda proje

sahibinin belirli yeterliliklere sahip olması da gerekmiyor.

Projeyi Fonlayanlar: İsminden de anlaşıldığı gibi kitlesel fonlama kavramı, toplum tarafından bir çalışmaya maddi destek verilmesidir. Projeyi fonlayanlar, projenin niteliğine göre bir getiri beklentisi ile yatırım amaçlı olarak destekleyeceği gibi, sosyal amaçlı olarak bir maddi getiri beklentisi olmadan farklı gerekçelerle projeleri destekleyebilir.

Kitlesel Fonlama Platformu: Platform (web sayfası), bir ürün veya projeye destek vermek isteyenleri proje sahipleri ile buluşturarak, ürün ve projelerin gerçekleşmesine katkı sağlıyor. Platformlarda, destek bekleyen bir ürün ya da projenin platformda tanıtımı yapılır. Fon sahipleri platformda bulunan projelerden desteklemeye uygun gördüklerini destekler. Platformların alt yapıları doğrultusunda, ödemeler, farklı ödeme araçları (kredi kartı, sanal kart, EFT, paypal vb.) veya farklı finansal varlıklar ( sanal para, döviz, kıymetli maden vb.) ile yapılabilir. Platform yöneticileri ödemelerden yüzde 5 civarında hizmet bedeli keserler. Bazı platformlar, projeler yeterli desteği görmezse toplanan fonları herhangi bir kesinti yapılmadan katılımcılara iade edebilirler.

5- BİR KİTLESEL FONLAMA KAMPANYASININ UNSURLARI NELERDİR?

Çoğu kitlesel fonlama kampanyası şunları içeriyor:

Bir kitlesel fonlama açıklaması. Görüntüler.

Kampanyanın ilerlemesini gösteren bir para toplama termometresi. Kampanyanın sonunu gösteren bir zaman çizelgesi.

Sosyal paylaşım düğmeleri

Son bir not olarak, kitlesel fonlamayı birebir fon yaratma işleminden ayırmak önemlidir.

Bire bir fon toplama, birleşik bir çaba içinde, belirli bir kar amacı gütmeyen kuruluş için çeşitli destekçilerin kendi fon yaratma sayfalarını oluşturduğu ve kar amacı gütmeyen kuruluş adına bağış topladığı bir kitlesel fonlamadır.

6- KİTLESEL FONLAMA TÜRLERİ NELERDİR?

Dünya uygulamalarında üç tür fonlama yapılıyor. Ürün bazlı, (rewardbased) hisse bazlı (equity) ve borç verme esaslı (debt-based)

Ürün Bazlı Kitlesel Fonlama: Kitlesel fonlama türleri içinde en yaygın kullanılan, platform ve proje adedi en fazla olan türdür. Bu fonlama türü, literatürde İngilizce karşılığına denk gelecek şekilde “hediye” bazlı diye tanımlanmaktadır. Bunun gerekçesi olarak proje sahiplerinin, fonlayanlara karşı bir yükümlülük içinde olmadıklarından dolayı böyle tanımlanır. Ancak projeyi destekleyenler bağışta bulunmadığı taktirde projenin çıktısı veya fonlama nispetinde muadil bir karşılık kendilerine verilir. Bu fonlama türünde proje sahibinin ürün veya projesi platform üzerinden yeterli desteği (platform üzerinde önceden belirlenen) gördüğü taktirde, projeyi fonlayanlara yaptıkları ödeme karşılığında ürün teslim edilir. Bu tür projelerde talep edilen fon miktarı düşük olduğundan, gerçekleşen projeler göreceli olarak diğerlerine göre daha fazladır.

Hisse Bazlı Kitle Fonlama: Başlangıç sermayesi için kullanılan bu sistem dâhilinde ise projeye finansal destek sağlayan yatırımcılar, proje ortağı olmakta faaliyet dönemi sonunda bir getiri beklentisi içinde olur. Bu tarz projelerden beklenen fon, ölçek olarak ürün bazlı projelerden daha büyüktür. Diğer kitlesel fonlama uygulamalarında olduğu gibi burada da öncelikli olarak hedeflenen fonun yeterli düzeyde olması gerekir. Yeterli düzeye ulaşamayan projelerde destekçilere fonları geri ödenir. Proje destekçisinin (yatırımcı) bu tarz projelerden beklentisi, şirket yeterli karlı düzeye geldiğinde elindeki hisseleri başka yatırımcılara belli bir değer üzerinden satar. Bu tarz kitlesel fonlama uygulamaları düzenlemeye tabidir. Türkiye’de de Sermaye Piyasası Kanunu’nda tanımı yapılmış ve Sermaye piyasası Kurulu’na bu konuda düzenleme yapmak üzere yetkisi verilmiştir.

Borçlanma Bazlı Kitlesel Fonlama: Bu fonlama türü platformlar üzerinde borç alma-verme faaliyetlerini kapsar. Platform üzerinden proje sahipleri, hedeflenen fonu, belirlenen faiz ve vade koşulları çerçevesinde, belirlenen bir süre içerisinde potansiyel yatırımcılardan borçlanmayı hedefler. Sistemin en büyük avantajı borçlanmada bir aracı finansal

kuruluşun kullanılmaması ve buna bağlı olarak borçlanma maliyetlerin daha düşük olmasıdır. Borçlanma bazlı kitlesel fonlamanın güvenli olarak işlemesinde, girişimcinin projeye konu varlığı platforma teminat olarak vermesi önemli bir uygulamadır. Borcun vadesi boyunca varlığın işletme hakkı proje sahibinde olmakla birlikte mülkiyeti kendisine verilir.

7- DÜNYADA KİTLESEL FONLAMA UYGULAMALARI NE KADAR YAYGIN OLARAK GERÇEKLEŞİYOR VE BÜYÜKLÜĞÜ NEDİR?

Dünyada alternatif finansman yöntemi olarak ortaya çıkan kitlesel fonlama, küçük ölçekli olarak çıkmasına rağmen gösterdiği istikrarlı büyüme performansı ve toplumun her türlü ihtiyacına cevap verecek nitelikte olmasıyla her geçen gün tanınırlığı ve kullanımı artan bir olgu haline geldi. Dünya ölçeğinde yıllara yaygın olarak hem platform sayısında hem de platformlarda gösterime giren proje sayısında ve projelere sağlanan fon miktarındaki artış, sistemin ciddi bir potansiyeli barındırdığını ortaya koyuyor.

Statista.com’un yaptığı bir çalışmaya göre, 2017 yılında 14 milyar 560 milyon dolar değerinde olan kitlesel fonlama platformlarından toplanan fonun büyüklüğü 2022 yılında 57 milyar dolara çıkacağı tahmin ediliyor.

Statista tarafından hazırlanan 2017 raporuna göre göre, 14.6 milyar dolarlık kitlesel fonlamanın, 6,58 milyar dolarlık kısmı Çin’de gerçekleşti. Bu fonlamanın 4.92 milyar dolarlık kısmı ürün bazlı, 1.66 milyarlık kısmı ise hisse bazlı kitlesel fonlamadır. 2017 yılında ABD’de ise 2.60 milyar dolarlık fonlama gerçekleşirken Avrupa’da 1,91 milyar dolarlık fonlama gerçekleşmiştir. Ayrıca ABD’de 2017’de başarıyla tamamlanmış proje sayısı ürün bazlı kitle fonlamasında 177 bin adet iken hisse bazlı kitle fonlaması 4 bin 300 adet oldu. 8- Dünyada en çok kullanılan kitlesel fonlama platformları hangileridir?

1. www.kickstarter.com

2. www.indiegogo.com

3. www.patreon.com

4. www.gofundme.com

5. www.crowdrise.com

6. wwww.pledgemusic.com

7. www.razoo.com

8. www.rockethub.com

9. www.crowdfunder.com

9- KİTLESEL FONLAMADAN EN ÇOK HANGİ SEKTÖRLER FON TOPLAMAKTADIR?

2017 yılı itibari ile Kitlesel Fonlama alanında hizmet veren başlıca platformlar olan kickstarter İndiegogo, Crunchbase ve wired.com verileri kullanarak Statista tarafından hazırlanan “Digital Market Outlook” isimli raporda yer alan verilere göre, en çok fon toplayan sektör, dijital oyun oldu. Oyun projeleri yaklaşık 680 milyon dolar, tasarım projeleri ise 654 milyon dolar, teknoloji ise 607 milyon dolar fon topladı.

Sektörlere göre projelerin tamamlanma

oranına baktığımızda ise, müzik alanındaki projeler yüzde 50 gibi oldukça başarılı bir tamamlanma oranı ile öne çıkıyor. Ayrıca sanat alanındaki projeler yüzde 41 ve sinema alanındaki projeler yüzde 37,1 ile yüksek başarı oranına sahip diğer alanlardır. Ortalama proje tamamlanma oranı ise yaklaşık yüzde 34 düzeyinde gerçekleşti.

Kitlesel fonlamanın yüzde 75 ile en çok gerçekleştiği Çin de dikkate alındığında en çok fonlamanın sosyal amaçlı projelerde gerçekleştiği görülüyor. Sektörleri daha farklı kategorilendiren bu araştırmaya göre, sosyal amaçlı projeleri iş dünyası bazlı projeler ve daha sonra da film ve müzik projeleri en çok fonu bulabilme başarısını gösteriyor.

10- KİTLESEL FONLAMA PLATFORMLARI ÜZERİNDEN BAŞARILI OLMUŞ PROJELER VAR MIDIR?

Dünyanın en büyük kitlesel fonlama platformu kickstarter’da bugüne kadar toplam değeri 4 milyar doları aşan 156 binden fazla proje başarı ile desteklenmiştir. Aşağıda bugüne kadar en fazla fon toplayan 10 projeye yer verilmiştir.

11- BAŞARILI BİR KİTLESEL FONLAMA KAMPANYASI İÇİN NELER GEREKİR?

Kitlesel fonlamada sık sık yapılan yanlışları bilin: Çoğu kitlesel fonlama kampanyasının başarısız olmasına şaşmamak lazım ancak burada daha da dikkat çekici olan şey kitlesel fonlama başarısızlıklarının oluşturduğu sonuçlardır. Son yıllarda kitlesel fonlama destekçilerinin kendilerine vaat edilen ürün veya hizmeti alamamaları, kitlesel fonlama kavramının giderek kötü bir şöhret yakalamasına neden oldu. Bunun sonucunda da destekçiler yatırım yapma konusunda daha çekingen davranmaya başladılar. Kitlesel fonlamaya özgü olan bu tarz engelleri anlamak, şirketler için bunların nasıl üstesinden gelineceğini de anlamaya yardımcı olabilir.

Kampanya için bir zaman sınırı

belirleyin: Yapılan araştırmalar daha uzun süreli devam eden kampanyaların daha yüksek bir başarı oranı getirdiğine işaret etmiyor. Bu da kampanya için mutlaka bir son tarih belirlemenin gerektiği anlamına geliyor. Aslında bu, tüketici için kampanyanın ciddiyetinin ve hedeflerinin bir yansıması olarak değerlendiriliyor. Kampanya süresinin çok geniş bir zamana yayılmamış olması destekçilerin güven ve motivasyonlarının da artmasını sağlıyor. Aldığınız yatırımı nasıl değerlendireceğinize dair iyi hazırlanmış bir plana sahip olmak ve bunu potansiyel müşterilerinizin tamamının bilgisine sunmuş olmanız bu açıdan önemli. Ayrıca hedefe ne zaman ulaşılacağını belirtmiş olmanın yanı sıra o hedefin tam olarak ne olduğunu da açıkça belirtmek gerekiyor.

Uygun bir bütçeyi kampanya sayfasında belirleyin: Kitlesel fonlama kampanyanız için uygun bir bütçeye sahip olduğunuzda bu durum sizin etkili ve güvenilir bir ön çalışma yaptığınızı gösterir. Aynı zamanda iş fikrinizin uygulanması konusunda ne kadar ciddi olduğunuzu da ortaya koyar. Bu arada bütçe çok detaylı olmamakla birlikte çok da sığ hazırlanmış olmamalı. Burada önemli olan potansiyel bir yatırımcının ilk bakışta proje hakkında genel bir bilgi alabilmiş olmasıdır.

Hedef kitleyi iyi anlayın: Kitlesel fonlama öncesinde hedef kitleye dair ilgi çekici bir web sitesi hazırlamak ve son tüketiciye kitlesel fonlama başladığında haber verebilmek amaçlı bu siteye abone kazandırmak, fonlama başladığında çok kısa bir süre içerisinde şaşırtıcı bir şekilde hedeflenen fona ulaşmanızı sağlayabilir. Aktif bir web sitenin yanı sıra aktif sosyal medya kullanımı da oldukça önemli.

Hem ürün hakkında genel bilgi vermek hem de kampanyanın gidişatı hakkında düzenli olarak bilgilendirmelerde bulunmak yatırımcılar için ilgi çekici ve motivasyon artırıcı olacaktır.

Sonuncu olarak hikayenizi paylaşın: Potansiyel yatırımcılarınıza ürün veya işletme fikrinizin kendilerine nasıl faydalı olabileceğini birçok görsel aracı kullanarak anlatmak oldukça önemli. Kendi hikayenizi, proje ekibinin kimlerden oluştuğunu, ne yapmak istediğinizi, proje fikrinin nereden geldiğini, bütçenizin ne kadar olduğunu ve neden bu konuda tutkulu olduğunuzu potansiyel yatırımcılarla mutlaka paylaşın. Bu, projenizin meşruiyetini ve güvenilirliğini kanıtlamaya yardımcı olan fikri gerçekten düşünmüş olduğunuzu gösterir.

12- TÜRKİYE’DE KİTLESEL FONLAMA PLATFORMU BULUNMAKTA MIDIR?

Türkiye’de ilk kitlesel fonlama uygulaması 2010 yılında www.projemefon.com adlı platform ile kuruldu. Bu platform 2013 yılından bu yana www.crowdfon.com olarak devam etmektedir. 2013 yılından www.fongogo.com ve www.fonlabeni.com platformları kurulmuştur. 2016 yılında Boyner grubunun platformu www.buluşum.com ve Turkcell’in www.arikovani.com siteleri de projelere platformlarında yer vermişlerdir. 2017 yılında Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı’na ait olan www.ideanest.org ve www.fonbulucu.com ile Türkiye’deki ürün bazlı kitlesel fonlama sitesi sayısı 7’ye çıkmıştır

Bugün itibariyle aşağıdaki platformlar projeleri ürün bazlı olarak destekliyorlar. www.crowdfon.com www.fongogo.com www.fonlabeni.com www.bulusum.com www.arikovani.com www.ideanest.org www.fonbulucu.com www.istfonbul.com (kuruluş aşamasında)

13- PROJELER TÜRKİYE’DEKİ KİTLESEL FONLAMA PLATFORMLARI ÜZERİNDEN YETERLİ DESTEK ALIYORLAR MI?

Yapılan bir akademik çalışmaya göre Türkiye’de platformlar üzerinden tanıtılan proje sayısı henüz 1000’li rakamlara ulaşmadı. Platformlar üzerinden tanıtımı yapılan projelerin yüzde 39’u hedeflenen fonu platformlar üzerinden toplayabiliyorlar. Türkiye’de ürün bazlı kitlesel fonlamanın gelişememesinin en temel nedenlerinden biri, proje sahiplerinin platform üzerindeki projelerinin tanıtımını her türlü mecra üzerinden yapmamaları oluyor.

Yukarıdaki grafikte kitlesel fonlama projelerinin toplamış oldukları fon tutarının yıllar itibari ile istikrarlı bir artış gösterdiği görülüyor. Ancak, toplanan toplam fon tutarı ise küresel ölçekte oldukça düşük kaldı.

14- KONUYLA İLGİLİ OLARAK ÜNİVERSİTE-ÖZEL SEKTÖR İŞBİRLİĞİ VAR MIDIR?

Sistemin gelişmesine en büyük katkıyı sağlayacak birimlerin başında üniversiteler geliyor. Bu kapsamda, İstanbul Kalkınma Ajansı’nın (İSTKA) İstanbul Üniversitesi ile birlikte geliştirdiği “İstanbul Kitlesel Fonlama Uygulama ve Araştırma Merkezi” projesinin kitlesel fonlama anlayışının üniversite gençliği arasında hem proje gerçekleştirme hem de projelere destek sağlama açısından katkı sağlayarak farkındalığı arttıracağı öngörülüyor.

15- KİTLESEL FONLAMA İLE İLGİLİ YASAL ÇERÇEVE NE NOKTADADIR?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından onaylanan ve Torba Yasa olarak bilinen 7061 sayılı “Bazı Vergi Kanunları ile Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” 5 Aralık 2017 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Bu kanunda Kitlesel Fonlama ile yasal düzenlemeler de vardı. Sermaye Piyasası Kanunu’nda yapılan değişikliklerle kitlesel fonlama yasal olarak kabul edildi.

Yasa, sermaye piyasası kurumlarına, kitle fonlanmasına aracılık eden ve elektronik ortamda hizmet veren Kitle Fonlama Platformları ve daha birçok ayrıntıyı içeriyor. Mevcut kitle fonlama platformlarının faaliyetlerine devam edebilmeleri Sermaye Piyasası Kurulu’ndan faaliyet izni almalarına bağlı ve zorunlu hale getirildi. Ayrıca kitlesel fonlama suretiyle kitlelerden fon toplayan anonim şirketler pay sahibi sayısı 500’ü aşsa dahi halka arz olunmuş sayılmayacaklar.

Ancak mevzuat kapsamındaki boşlukların en kısa sürede ikincil mevzuat ile düzenlenmesi için Sermaye Piyasası Kurulu konuyla ilgili ayrıntılı bir tebliğ taslağı hazırladı. Sermaye Piyasası Kurulu, taraflardan görüş toplama sürecini sürdürüyor.

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak da 11 Aralık 2018’de Sermaye Piyasası Kuruluşları Birliği’nin genel kurulunda yaptığı konuşmada Kitlesel Fonlamanın uygulamaya konulacağını bildirdi.

Sektörün bir alt yapıya kavuşturulması için bir araya gelen sektör temsilcilerinin kurduğu Kitlesel Fonlama Derneği de kuruldu. Dernek, geçen yıl 8 Mayıs’ta Nişantaşı Üniversitesi’nde Kitlesel Fonlama Forumu düzenledi.

Dernek, kanun tasarısı ve ikincil düzenleme üzerine görüş ve tavsiyeler için bir çalıştay düzenledi ve çalıştay raporu hazırladı. Kitlesel Fonlama Derneği’nin kurucusu ve başkanı Savaş Ünsal, “Sektörün gerekli alt yapıya kavuşması ile bir patlama yaşanabileceğini düşünüyorum” diye konuşuyor.