Doç. Dr. Ertuğrul Kızılkaya
Türkiye’nin temel yapısal sorunu cari açık nasıl azaltılır?
Türkiye ekonomisi 2018 yılının yaz aylarında yaşadığı döviz kurlarındaki spekülatif ataktan sonra ilginç bir başka olağanüstü dönemden daha geçiyor.1 Nitekim cari işlemler dengesinin Ağustos’ta 2 milyar 592 milyon dolar, Eylül’de 1 milyar 830 milyon dolar ve Ekim ayında rekor bir rakam olan 2 milyar 770 milyon dolar fazla vermiş olması bu olağanüstülüğü tartışma dışı bırakmaktı. Toplamı 7,2 milyar doları bulan cari fazlaların sürdürülebilirliği ise ayrı bir tartışma konusudur.
İlgili dönemde döviz kurlarında yaşanan şokun dış ticaret üzerinden önemli bir değişim yaratmış olması ilk akla gelen açıklamadır. Ağustos- Ekim döneminde, TCMB tarafından açıklanan gelişmiş ülkeler bazlı reel efektif kur endeksinin sırasıyla 72,91, 68,91 ve 77,62 olması söz konusu görüşü destekler mahiyettedir. Bilindiği üzere söz konusu endeks değeri 2004 yılından 2017 yılı sonlarına kadar sürekli olarak 100 değerinin üzerinde yer aldı. Türk Lirasının aşırı değerli olduğunu gösteren bu eğilim yaklaşık olarak son bir yılda tersine döndü ve önemli bir değişime işaret etti.
CARİ FAZLA KONJONKTÜREL DEĞİŞİMİ İŞARET EDİYOR
Burada karşımıza çıkanın yapısal bir değişim veya radikal bir iktisat politikası değişikliği olup olmadığını yorumlamak gerektiğinde ise, döviz kurlarında yaşanan değişimlere verilen tepkiler dikkat çekiyor. Bu bağlamda Türk Lirası’nın değerini yüksek tutma alışkanlığı tekrar nüksetti ve para politikasında tedrici değişikliklere gidildi. Dolayısıyla ilgili reel kur endeksinin Kasım ayında 84,15 olarak gerçekleşerek yükselişe geçmesi ve 2019-2021 Yeni Ekonomi Programı hedefleri çerçevesinde de Türk Lirası’nın değerlenmesinin öngörülmesi dikkate alınmalıdır.
Bu gelişmeler ışığında son üç aylık dönemde ortaya çıkan cari fazlaların Türkiye ekonomisinde yapısal bir dönüşümden ziyade konjonktürel bir değişime işaret ettiği irdelenmelidir. Tekrar değerlenmesi arzulanan ulusal para değerlendiğinde tüm iktisadi aktörlerin ezbere bildiği yapısal dinamikler yeniden işlemeye başlayacaktır.
Bu kapsamda, dışarıdan bulunan finansman ile yurtiçi tüketime dayalı bir büyüme modeli tekrar işleyecektir. Bu politikanın yan etkileri olarak ortaya çıkan ve pek de fazla önemsenmeyen artan borçluluk ve yüksek enflasyon dinamikleri ise, büyük oranda ihmal edilecektir.
Son üç aylık dönemde ortaya çıkan cari fazla yapısal bir dönüşümden ziyade konjonktürel bir değişime işaret ediyor. Ulusal para değerlendiğinde tüm iktisadi aktörlerin ezbere bildiği yapısal dinamikler yeniden işlemeye başlayacaktır.
MERKEZ BANKASI’NIN ATMASI GEREKEN 3 ÖNEMLİ ADIM
Kalıcı bir değişimin, daha doğru bir ifadeyle yapısal ekonomik dönüşümün sağlanması için gereken yapısal reformları konuşmak ise, tartışmaları süsleyen bir detay olarak sahnede yerini alacaktır. Kanımca yapısal bir dönüşüm için gereken temel politika; istikrarlı bir ulusal paraya sahip olmaktır. Bu doğrultuda TCMB için 3 önemli adımın atılması yerindedir:
a) Enflasyon hedefinin yüzde 2 olarak açıklanması ve gerçek anlamda sıkı bir para politikasının uygulanması,
b) TCMB döviz rezervlerinin artırılması ve yine TCMB döviz yükümlülüklerinin sıfırlanması,
c) TCMB’nin gelişmiş ülkeler bazlı reel efektif kur endeksini 2018 Ağustos-Eylül aylarında gerçekleşmiş olan oranlara yakın tutması.
Bu ve benzeri önlemlerin sıkı bir uygulamayla desteklenmesi aracılığıyla aşırı değerli bir ulusal para uygulamasına yönelmeden gerçek anlamda bir fiyat istikrarı sağlanabilirse ve cari fazlalar görülmeye başlanırsa işte o andan itibaren yapısal ekonomik dönüşümü tartışmak anlamlı olacaktır.
Yapısal bir dönüşüm için gereken temel politika; istikrarlı bir ulusal paraya sahip olmaktır. Bu doğrultuda Merkez Bankası’nın yüzde 2 enflasyon hedefini gerçekleştirebilmesi için, sıkı para politikasına devam etmesi, döviz rezervlerinin artırması, kur endeksini 2018 Ağustos-Eylül aylarına yakın oranda tutması gibi önemli adımlar atması gerekiyor.