Kuyumcunun zekât hesapları

Fetvaya yetkimizin olmamasına rağmen, ama meslek ve konu alanımız olması sebebiyle ve bu konudaki araştırmalarımıza dayanarak kardeşlerimize hatırlatmalarda bulunmak isteriz.

Kuyumcu, zekât hesaplamalarını iyi bilme konusundaki sorumluluğu sadece kendi mal varlığından değildir. Kendisine güvenerek gelip zekâtının hesaplatılmasını isteyen müşterilerinden dolayı da vazife düşmektedir.

İki şekilde hesaplanır. Her ayar ürünleri kendi cinsinden hesaplayıp vermek veya hasa çevirerek has toplamından hesaplamak. Bunu biraz açalım:

Kuyumcu, vitrinindeki aynı ayar grubundaki ürünlerin toplayarak zekâtını hesaplayabilir. Meselâ 14 ayar ürünlerin toplamı, % 2,5 ile çarpılarak 14 ayar ürünlerin zekâtı hesaplanmış olur. Her ayar ürünleri böyle hesapladıktan sonra bunları aynı cins olarak verdiği gibi muadili para olarak verebilir.

Bir diğer hesaplama şekli de şöyledir. Her ayardaki emtiayı kendi milyemi ile hasa çevirip has miktarlarını toplar. Has toplamını da % 2,5 ile çarparak zekât tesbit edilir. Her zekât ödediğinde bu toplam has miktarından düşer.

Zekâtı, has olarak bizzat altının kendi ayar cinsi ile ödeyebildiği gibi para ve gıda / giyecek olarak da ödeyebilir. Ancak para ve gıda hasa çevrilip ödenecek zekât toplamında düşülür.

Peki, vitrindeki ürünün işçilikleri zekât matrahına dâhil edilecek mi? Bu konuda fetva ve takva yorumları var.

İşçilik itibarî bir değerdir. Mal gibi somut bir değer değildir. Ayrıca kuyumculukta işçilik, mal ile beraber satılır, geri dönüşlerde veya toptancıya yeni ve işçilikli ürünü satmada işçilik hesabı yapılmaz. Kendi başına işçiliğin alım satımı kuyumculukta söz konusu değil. Yani kumaşa yapılan işçilikle elbise olup ödeme yapıldığı gibidir. Yoksa müstakil olarak, malzeme olmadan işçilik söz konusu olamaz.

Vitrinde işçilikli mal satılır ve alınan para tekrar altına dönerek ana sermayeye artı altın olarak değer katar. Yani işçiliksiz 100 lira olan altın, işçiliği ve kârı ile 110 liraya satıldığında 10 liralık artı değer getirdi demektir. Bu 10 lira altına çevrilerek vitrindeki altının miktarına 10 liralık bir ağırlık kazandırır. Satılmamış, paraya ve dolayısıyla mala dönmemiş işçilik ağırlık veya tartı noktasından bir değer ifade etmemekte. O halde işçiliği ile satılan maldaki işçilik bir sonraki malın içerisinde artı mal olarak bulunduğu için zekâta ancak o zaman dâhil olabilmektedir. O hâlde, zekât hesabının yapılacağı zaman vitrinde bulunan mal sadece kendi orijinal ayar veya milyemleri ile işçiliksiz hesaplanmalıdır. Henüz satılıp para ya da mala dönüşmemiş ürünler, maliyetinden, kendi milyeminden veya cinsinden zekâtı hesaplanır. Satıldığında hâsıl olacak kazanç için şimdiden zekât hesabına dâhil edilmez.

Yukarıdaki yorum, işin ruhsat veya fetvasına yönelik olanıdır. Azimet ya da takvayı esas alan yorum ise işçiliğin zekâtının hesaplanarak verilmesidir. İşçiliği bir değer olarak görüp onu zekât matrahına dâhil etmek, zekât miktarını arttırarak daha fazla zekât vermeye sebep olur ki bu yönüyle takdir edilecek bir davranıştır. Bizim de vicdanımız bu istikamettedir.

Bu hesaplamada, işçilikler gruplandırılıp tesbiti yapılarak toplanıp % 2,5 miktarı (kırkta biri) zekât olarak verilir.

İmalatçının, toptancının elindeki ürünler için de aynı hesaplama söz konusudur. İşçilikler ruhsat noktasından bakıldığında zekât matrahına dâhil edilmez, azimet noktasından ise isteyen dâhil ederek zekâtını verebilir.

Altınla beraber başka madenlerle (meselâ gümüş gibi) karışık ürünlerdeki altın ve gümüşün miktarları ayrılarak kendi ayarı üzerinden zekâtı tahakkuk ettirilir.

Her ne kadar kitaplarda eritmekle erimeyenlerin zekâtı olmaz denilse de pırlanta türü ürünlerin değeri, altından fazla olduğu için zekâtının olması gerektiğini bu satırlardan muhatabı hocalarımıza arz ederiz.

Ticarî ürün olan pırlantalar elbette zekâta tabiidir, buradaki bahsimiz, evinde ziynet olarak bulundurulan pırlanta üzerinedir.

Kuyumcu iş yerindekilerin zekâtını hesaplarken evindeki mal varlığı nisap miktarını (80,18 gr) aşıyorsa onlarında zekâtını hesaplamayı unutmamalıdır.

İlgili konular ayrıntılı olarak İslâm’da Kuyumculuk isimli kitabımızda vardır.

Allah zekâtını hakkıyla hesaplayan ve veren kullarından eylesin. Âmin.