Şeyh SAİD’E İDAM
Diyarbekir’de kurulan meşhûr İstiklâl Mahkemesi, 29 Haziran 1925’te Şeyh Said ile birlikte 47 kişiye idam cezası verdi. Cezalar bilâhare infaz edildi ve asılanların tamamı askerî alanda açılan bir çukura topluca defnedildi. Maznunların mezar yeri, nokta itibariyle hâlâ meçhûl durumda.
** *
Daha başka kaynaklarda olduğu gibi, M. Şerif Fırat’ın yazdığı “Doğu İlleri ve Varto Tarihi” isimli kitapta da yer alan bilgilere göre, Şeyh Said, kendince bir içtihatta bulundu ve o içtihadın gereği olarak, Şark Vilâyetlerinde nüfûz ve kuvvet sahibi hemen bütün ileri gelenlere “dinî fetvâ”yı da ihtivâ eden bir “Kıyâma Dâvet” mektubunu gönderdi.
Aslı Arapça olan o mektubun Türkçe sûreti şöyledir: “Kurulduğu günden beri din-i mübin-i Ahmedî’nin (sav) temellerini yıkmaya çalışan Türk Cumhuriyeti Reisi M. Kemal ve arkadaşları, Kurân’ın ahkâmına aykırı hareket ederek, Allah ve Peygamberi inkâr ettikleri ve Halife-i İslâmı (Abdülmecid Efendi’yi) sürdükleri için, gayr-ı meşrû olan bu idarenin yıkılması, bütün ehl-i İslâm üzerinde farzdır. Rejimin başında olanların ve Cumhuriyete tâbi olanların mal ve canlarının Şeriat-ı Garrâ-ı Ahmediye’ye göre helâl olduğu hususu, birçok ulemâ ve meşâyihin istişaresiyle kararlaştırılmıştır.”
Bingöl Genç taraflarında bulunan Şeyh Said’den izinsiz ve habersiz şekilde, 11 Şubat’ta cahiller, ya da provokatörler tarafından başlatılan kıyâm, kanlı çatışma ve yağma hadisesi, muhtelif merkezlerde birkaç hafta kadar devam etti. Kardeş kanı, oluk oluk aktı. Hiç kimse, hiçbir şey kazanmadı. Netice itibariyle herkes kaybetti. Geriye kin, adâvet, husûmet yarası kaldı. O yara hâlâ kapanmış, kapatılabilmiş değil.
Önenli bir nokta: Söz konusu kıyâmın-isyânın (adına ne derseniz deyin) startını Şeyh Said’in bizâtihi kendisi vermiş değil. Bir “Defacto” oldu. Evet, aylardır süren bir direniş hazırlığı vardı; ama, muhtemelen provoke edilerek kanlı boğuşmaya çevrildi.
** *
Bilindiği üzere, o tarihlerde Van’da bulunan Bediüzzaman Said Nursî, Şeyh Said kıyâmına iştirak etmediği gibi, farklı bir içtihad ile hareket ederek, halkı ve aşiretleri teskin etmeye çalıştı.
Arşivimizde bulunan teksir Kastamonu Lâhikası’ndaki bir mektuba göre, Üstad Bediüzzaman, Şeyh Said’in “Kıyâma Dâvet” metubunu karşılıksız bırakmaz ve hissetmiş olduğu sorumluluğu bihakkın yerine getirir.
Söz konusu kaynakta “İnebolu havalisindeki umum Nur Şâkirdleri nâmına, Selahaddin’in, Üstadımızın Tarihçe-i Hayat’ından çıkardığı bir kısacık hülâsanın bir parçasıdır” denilerek, devamında aynen şöyle devam ediyor:“şark isyanında, Şeyh Said ve askerleri, Üstadımız Bediüzzaman’ı Şark’taki büyük nüfuzundan istifade için mücadeleye iştirake dâvet ettikleri zaman, cevaben demiş: ‘Yaptığınız mücadele, kardaşı kardaşa öldürtmektir ve neticesizdir. Çünkü, Türk milleti bin senedir İslâmiyete bayraktarlık etmiş, dinî uğrunda binlerle şehid vermiş ve binlerle velî yetiştirmiştir. Binâenaleyh, kahraman ve fedakâr İslâm müdafilerinin torunlarına, yani Türk milletine kılınç çekilmez ve ben de çekmem’ diyerek, hem red cevabı vermiş, hem de mücadelesinden vazgeçmesini söylemiştir.” (Age, s. 275)
Millet Meclisi’nde iyi bir grup kurmayı başaran İyi Parti'ye mesaj: 1- Ülkenin iki Türkçü partiye ihtiyacı yok; 2- Radikal-marjinal milliyetçi partilere de... 3- Partinizi merkeze oturtmak ve Demokrat karaktere büründürmek tek çıkar yol; 4- Aksi halde, geliştirmek bir yana, mevcudu muhafaza bile zor.
Şeyh Said ve arkadaşları, Diyarbekir Hapishanesinde.